Презентация к уроку осетинской литературы. Kochysaty Muharbeg

• 1 слайд

  Кочысаты Мухарбег
  1920-1944
  
  Ирон авзаг ама
  литературайы ахуырганаг
  Чертыхъоты Л.Г
  

• 2 слайд

  Кочысаты Георгийы фырт Мухарбег райгуырди 1920 азы 1-æм майы Олгинскæйы. Хъæуы скъолайы бакаст авд къласы. Уый фæстæ ахуыр кæнын райдыдта педагогон техникумы. Ам хæрз æрыгонæй фæцалх и æмдзæвгæтæ фыссыныл. 1938 азы каст фæци техникум æмæ бацыд Цæгат Ирыстоны паддзахадон педагогон институтмæ. Ахуыр кодта ирон æвзаг æмæ литературæйы хайады. Уыди зæрдæргъæвд, зонынадыл уыд æнувыд, æмæ йæ ахуыр цыди иттæг хорз, – иста Къостайы номыл стипенди. Æртæ курсы фæстæ кусын райдыдта газет «Æрыгон большевик»-ы уацхæссæг æмæ тæлмацгæнæгæй, йæ ахуыр та дарддæр хæццæ кодта фæсаууонмæ.
  

• 3 слайд

  Райдыдта Фыдыбæстæйы хæст. «Ацы хæст фесæфта бæстæ, – фыста Мухарбег, – фæсыкк сты мæ фæндтæ, мæ хъуыры фæбадтысты».
  Мухарбег 1941 азы сентябры барвæндæй ацыди хæстмæ. Поэт фыста:
  Кæйдæртау нæ фæлыгъдтæн тохæй,
  Нæ бамбæхстон пыхсы мæ сæр.
  Дæ хъахъхъæнæг, сау айнæг хохау,
  Æрлæууыдтæн фидар æз дæр.
  Фыдыбæстæ æмæ патриотизм хæсты заман уыдысты ирон поэзийы сæйраг темæтæ. Уыдон систы йæ зарæджы сæр Кочысаты Мухарбегæн дæр. Поэт ацы темæйыл куыста хæсты размæ дæр. Уæд йæ уацмысты хъæбулон æнкъарæнтæ зындысты, райгуырæн æрдз, бæстæйы фидауц æмæ адæмы удвæллойæн куыд аргъ кæны, уымæй. Фæлæ æвирхъау хæст нынкъуыста сабыр цард, æмæ йæхи ивта поэты хъæлæс дæр. Уарзты бæсты йæ дзурын бахъуыд мастыл. Уыцы хъуыды поэт комкоммæ зæгъы æмдзæвгæ «Адæмы маст»-ы. Кæддæры лирикы ныр хъæуы адæмы маст æвдисын æмæ йын агуры тызмæг æмæ карз ныхæстæ.
  

• 4 слайд

  Архайæг адæймаг цæры, уавæртæ куыд домынц, афтæ. Знаг райгуырæн бæстæйыл арт куы 'ндзара, уæд пацифизм гадзрахаты идеологи у. Æцæг гуманизм домы фыдыбæстæ хъахъхъæнын, адæмы фарныл тох кæнын. Мухарбег рæстæгмæ ныууагъта йæ фæндыр æмæ райста кард. Поэт «Мæ хæс»-ы зæгъы:
  Гъе уый тыххæй абон, Ирыстон,
  Дæ разы мæ цæсгом у рухс.
  Гъе уымæн дæн афтæ сæрыстыр,
  Гъе уымæн дæн афтæ хъал æз.
  Тызмæг заман домы тызмæг хотых, æмæ поэт, йæ хæс æмбары, афтæмæй зæгъы: «Æз цалынмæ нæ амæлон нæ бартыл, Уæдмæ æлвæстæй дардзынæн мæ кард».
  

• 5 слайд

  Патриотизмы зарæг у «Фыдыбæстæ». Æмдзæвгæйы ис ахъаззаг лирикон равг. Поэтикон ныхас зæлы мелодийау æмæ хуымæтæг хъуыдытæ сисы бæрзонд, сæ мидис сын арф хъарын кæны зæрдæмæ. Ныййарæг зæхх æппæтæй зынаргъдæр кæй у, уыцы хатдзæг свæййы философон идейæ. Поэт нывæфтыд кæны йæ бæстæйы сурæт. Мухарбегæн фыдыбæстæ нæу абстрактон æмбарынад. Уыимæ баст сты йæ рухс мысинæгтæ, йæ амонд, йæ цард. Поэт æнæхæсгæ иудзинады уыны бæстæйы истори æмæ адæмы хъысмæт:
  Нæ фыдæлтæ сæ хъарм тугæй
  Дæу балхæдтой, мæ зæхх.
  Нæ бæркадджын фæллойæ дæ
  Ысбуц кодтам дзæбæх.
  

• 6 слайд

  Æрмæст сæрибар адæймаг вæййы патриот æмæ сгуыхт. Ныййарæг зæхх канд æрдзон сконд нæу, йæ арæзты ис адæймаджы удвæллой дæр, æмæ фæллойгæнæгæн йæхи цардæй зынаргъдæр уымæн у. Сывæллоны уарзтау хуымæтæг æмæ сыгъдæг у поэты «Фæстаг салам». Ирд æмæ æргом сты йæ катай, йæ гуырысхотæ, йæ мæт. Гуырысхойаг ын нæу æрмæст иу хъуыддаг: хъæбулау уарзы йæ ныййарæг бæстæ æмæ йæ сæрвæлтау кæнæ уыдзæн уæлахиз, кæнæ ссардзæн кады мæлæт.
  

• 7 слайд

  Поэт æмæ йæ лирикон геройæн ис, цы хъахъхъæной, уый: хи зæхх, уарзон адæм, сæрибар. Афтæ уыд советон адæмы æхсæнадон уавæр, – уымæй æвзæрд сæ психологон уавæр, сæ идейон зондахаст, сæ патриотизм. Хæсты цæхæры дæр Мухарбег иудадзыг уыны зынаргъ ын цы у, уыдон: Ирыстоны нывтæ, сæрибар цард, адджын адæймæгтæ – мад, хо, уарзон чызг. Йæ хæстон зарæджы ног хуызы айзæлы уарзты мотив: «Дæ уарзонад – мæ ныфс», – зæгъы Мухарбег.
  Афтæмæй поэт иртасы уарзондзинады ног æууæлтæ. Мухарбеджы лирикæйы уарзты æмрæнхъ цæуы мады темæ. Иу поэтикон æмвæзадыл фæлгъауы поэт ныййарæг зæхх æмæ мады фæлгонцтæ. Æмдзæвгæ «Хъæмæ» фыст æрцыд 1940 азы, фæлæ йæ адæм сæ зæрдæмæ айстой, цыма æрвыстæг хæстæй цæуы, афтæ. Поэт æмхуызон зæрдиагæй мысы йæ хъæу, йæ хъæубæстæ æмæ йæ мады. Автор хуымæтæг, фæлæ зæрдæбын ныхæстæй æвдисы æнкъарæнтæ. Æмдзæвгæ хуымæтæджы не сси адæмон зарæг.
  
  

• 8 слайд

  Ацы æмдзæвгæ тематикон æгъдауæй хæстæг у «Фыстæг мæ мадмæ». Æрмæст поэт ам арфдæр фæлгъауы уды психологон уавæр, йæ тыхст, йæ фæндиæгтæ. Поэты бон у чысыл ахорæнтæй цæстуынгæ нывтæ кæнын: æгъуыссæг æхсæв, ныккæнд, салдаты архайд – ацы нывтæ сты реалон æмæ хуызджын. Поэт йæ уавæр уыны мады зæрдæйы, мады сагъæсты фæрцы æргом кæны йæхи æнкъарæнтæ æмæ уымæй æмдзæвгæйæн дæтты поэтикон хуыз, эмоцион æндыгъд тæмæн æмæ аивадон хъомыс. Уацмысы фæстаг рæнхъыты зыны тох æмæ удхары нысан, рæстдзинад кæм ис, уым вæййы оптимизм дæр.
  Фæуыдзæн хæст! Нæ рæстдзинады кардæй
  Ызнаг æрцæудзæн тагъд рæстæджы саст;
  Æмæ дæм уæд, ныййарæг мад, æз дардæй
  Фæзындзынæн сæрæгасæй æваст.
  
  

• 9 слайд

  Мæ фын фæлыгъди. Хуыссæг та мæ н’ ахсы.
  Хæстæг у бон, æвæццæгæн, хæстæг.
  Уæдæмæ, цæй, мæ райгуырæн Кавказмæ
  Ныффыссон æз гъе ацы ’хсæв фыстæг.
  
  Ыссыгътон цырагъ ныккæнды æдæрсгæ.
  Мæ чысыл пецы бафу кодтон арт...
  Салам дæуæн, мæ райгуырæн хæхбæстæ!
  Æнæниз у, мæ ныййарæг, мæ мад!
  
  Æрвитын дын хæсты быдырæй абон,
  Æрвитын дард Украинæй салам.
  Дæ буц хъæбул, дæ иунæг фырт, дæ уарзон
  Нæ рох кæны дæу иу минут дæр ам.
  
  Мæ цæстыл уайы райгуырæн хъæубæстæ,
  Нæ хъæдынкъул, нæ æлыгбын хæдзар,
  Дæ дæлбазыр кæм рæзыдтæн æдæрсгæ,
  Кæм æрвыстон мæ рæзгæ бонты цард.
  Фыстæг мæ мадмæ
  
  Мæ цæстыл уайыс алы бон, ныййарæг,
  Цыма та бадыс рудзынджы раз ныр.
  Кæсыс æнхъæлмæ: «Искæцæй, мыййаг, кæд, —
  Фæзæгъыс ды, — æрбазынид мæ фырт...»
  
  Æз зонын хорз дæ хъуыдытæ, дæ фæндтæ,
  Кæй у дæуæн æнæ мæн, нана, зын.
  Æмбарын æз, кæй мыл риссы дæ зæрдæ,
  Кæй дæм фæзыны хаттæй-хатт цæссыг...
  
  Нана, дæ зæрдæ ма дзурæд мæнимæ,
  Дзæгъæлы ма кæн, ма, нана, æнкъард, —
  Куыд нæ дæн æз хæсты быдыры иунæг,
  Нæ дæ ды дæр гъе афтæ иу, мæ мад.
  
  Фæуыдзæн хæст! Нæ рæстдзинады кардæй
  Ызнаг æрцæудзæн тагъд рæстæджы саст.
  Æмæ дæм уæд, ныййарæг мад, æз дардæй
  Фæзындзынæн сæрæгасæй æваст.
  
  1943 аз. Хæцæг æфсад
  

• 10 слайд

  Кочысаты Мухарбег куыста курдиаты хъомысæй, уæлмонцæй, дзырдта йæ зæрдæйы æвзагæй, æмæ йæ поэтион ныхас у хуымæтæг, аив, æхцон. Поэт дзуры сæрибарæй, æнцонæй, æнæрхæцгæйæ. Йæ дзырдтæй алкæмæн дæр ис йæхи сæрмагонд бынат – иннæты нæ хъыгдары, улæфы сæрибарæй æмæ зынынц йæ фидауц дæр æмæ йæ тых дæр. Поэт æмхиц нæу æнæхъуаджы ахорæнтæм, тырны æрдзон ныхасмæ, зоны хъуыды кæронмæ хæццæ кæнын, хъæугæ ран йæ балхынцъ кæнын, уымæ гæсгæ йæ уацмысты композицион нывæст у нывыл, аив æмæ æххæст. Æмдзæвгæтæ сты музыкалон, ис сæ арф лирикон æнкъарæнтæ æмæ уый руаджы сæ фылдæр систы зарджытæ.