Презентация на тему "Шоқанның өзге әлемі"

• 1 слайд

  ШОҚАННЫҢ ӨЗГЕ ӘЛЕМІ
  

• 2 слайд

  Шоқан (Мұхаммед Қанафия) Уәлиханов Шыңғысұлы (1835 – 1865) – қазақтың ұлы ғалымы: ориенталист, тарихшы, фольклоршы, этнограф, географ, ағартушы, демократ. Әжесі бала күнінде «Шоқаным» деп еркелетіп айтуымен, «Шоқан» аталып кеткен.
  

• 3 слайд

  «Жеті жұрттың тілін білуге тиісті» хан тұқымы болғандықтан, ауыл мектебінде оқып, арабша хат таныған Шоқан араб, шағатай тілдерін меңгереді. Кадет корпусына алғаш оқуға түскен кезде Шоқан орыс тілін білмесе де өзінің зеректігімен тілді тез үйренеді, Пушкин, Гоголь, Лермонтов, Герцен,Белинский т.б. орыс классиктерін және батыс әдебиетінен Диккенс, Теккерей, Руссо шығармаларын, «Современник» журналын үзбей оқып, әлеуметтік өмірдің және әдебиет ағымының қай бағытта, қалай дамып бара жатқанын қадағалап отырған.
  
  

• 4 слайд

  Өз дамуында алға кеткен елдердің оқу-білім, ғылым саласындағы жетістіктерімен жете танысу үшін Шоқан кадет корпусында жүргенінің өзінде шет тілдерді оқып үйренуге зер салды. П.П.Се­менов – Тянь-Шанский Шоқанның тілдерді үй­ренудегі аса қабілеттілігін, француз, неміс тілдерін жақсы меңгергендігін жазады. Ол қытай, монғол және түрік сөздерінің сөздігін құрастырды. Ғалымдар Шоқанның араб тілін білгендігі жө­нінде де жорамал жасайды. Оған татар, өзбек, қырғыз, ұйғыр және басқа да туыстас тілдерде түсінісу де, жаза білу де қиынға соқпаған.
  
  

• 5 слайд

  Студент­тік кезінің өзінде ол ағылшын, француз, неміс әде­биетінің үздік туындыларын оқи бастайды. Шоқан әсіресе, Чарльз Диккенс (1812-1870) пен Уильям Теккерейдің (1811-1863) шығармаларын ерекше ұнатады. Ш.Уәлиханов дүниетанымының қалыптасуына батыс философтарының еңбектері ерекше ықпал еткен. Оның назарына ең алдымен француз философы Жан Жак Руссоның (1712-1778) “Ғылым мен өнер жайындағы пайымдаулар”, “Адамдар арасындағы теңсіздіктің шығуы мен негіздері жөніндегі” еңбектері ілігеді.
  

• 6 слайд

  Ағылшын философы, әрі тарихшысы Томас Карлейльдің (1795-1881) 1837 жылы жарық көрген “Франция революциясының тарихы” деген үш томдық кітабын Шоқан түпнұсқада, ағылшын тілінде оқыған секілді. Шоқан көптеген елдердің қоғамдық өміріне ықпал етіп келе жатқан ұлы Француз революциясының тарихымен танысуды аса қажеттілік ретінде санап, кітапты оқып қана қоймай, оны конспектілеп, өз еңбектерінде бірнеше жерде пайдаланады. Қазақтар арасындағы шамандық туралы еңбегінде Ш. Уәлиханов “Көк тәңіріне табынатын шамандық жөніндегі тамаша түсініктемені біз Карлейльдің жауабынан табамыз” деп жазады.
  
  

• 7 слайд

  Қазақ даласындағы орыс әкімшілігінің зорлық-зомбылықтарын көзімен көрген Шоқан, халықтың прогресс жолына түсуінің алғы­шарттары ретінде: “Өркендеудің қандай сатысында тұрса да, халықтың қалыпты өсуі үшін өздігінен дамуы, өзін-өзі қорғай білуі, өзін-өзі басқаруы және өзіндік сот жүргізу ісі қажет”,­ – деп көрсеткен.Шоқан философиясының өзегі ретінде танылуға тиісті бұл сөздеріне қарағанда, ол “өзін-өзі басқару” принципін халықтың ұлттық бостандығы ретінде түсінген
  

• 8 слайд

  Шоқан ең алдымен өз халқының тарихын жете зерттеуге ұмтылады. Халыққа өз атауын қайтару, оның этностық бірегейлігін анықтау жер-суына ие болуы үшін, отарлық үстемдік жағдайында жойылып кетпеуі үшін қажет болғандығын патша идеологтары әуел баста аңғара алмай да қалған шығар. Қазақтардың “қырғыздар”, “қырғыз-қайсақтар” аталуы уақыт өте келе оның тарихсыз халық, басқа жақтан ауып келген “келімсек” аталуына жол ашатын еді. Бұл болса өз кезегінде қазақтың байырғы атамекенінен айырылуына әкелетін.
  
  

• 9 слайд

  Шоқан қазақ даласындағы географиялық нысан­дарға, өзендері мен көлдеріне, таулары мен қырат­та­рына, сай-саласы мен қойнауларына, олардың түр­кі­лік-қазақылық атауларына үңіледі. Қазақ жерін Сол­­түстіктен Оңтүстікке, Шығыстан Батысқа дейін кар­­та­ға түсіріп, оған қазақ тілінде (араб қарпінде) түсін­дірмелер береді. Сонымен ол болашақ ұрпаққа оның этностық территориясы туралы баға жетпес тарихи құжаттар қалдырады.
  

• 10 слайд

  Академик Ә.Марғұлан Омбы кадет корпусындағы оқу бағдарламасында Ресей империясының физи­ка­лық және экономикалық географиясы бойынша дә­рістерде Қазақстан географиясына да көп көңіл бө­лін­гендігін айта келіп, алайда бұл: “Оның табиғи байлықтарын игеру мақсатында емес, әскери-стратегиялық тұрғыдан қаралды”, – деп көрсетеді.
  

• 11 слайд

  Қазақ халқы мекенінің кеңістігі, өзен-көлдерінің…,т.б. нысан­дар­дың көне атаулары секілді ізденістер халық бо­лашағын ойлаған зерделі жанның қам-қарекеті деуге негіз баршылық. Осыны түсінген патша цензурасы Н.Веселовскийге Шоқан Уәлихановтың жеке мұра­ға­тындағы оның топонимика мен ономастика сала­ла­ры бойынша материалдарын жариялауға рұқсат бер­мейді
  

• 12 слайд

  Ол еуропалық типтегі қазақ интел­лигенциясының қалыптасу процесінің қайнар көзі болды. Қазақ халқының этногенезі, атақонысы, жер-суының ежелгі атаулары туралы Шоқан еңбектері болашақ ұрпақ үшін тәуелсіз Қазақстанның территориялық, этностық тұтастығын сақтап қалу жолындағы аса маңызды тарихи құжат болып табылады. Сол себепті Шоқан шыққан биік ешқашан аласармайды.