Презентация на тему "Юрамышлар"

• 1 слайд

  Класс сәгате Юрамышлар һәм ышанулар Класс җитәкчесе Кильдебаева С.С.

• 2 слайд

  Дәреснең максаты: халкыбызның борынгыдан килгән юрауларына карата хөрмәт хисе тәрбияләү; юраулар турында дөрес фикерләргә өйрәнү; юрауларны уңай юнәлештә куллана белергә өйрәнү.

• 3 слайд

  Халык әйтә: “Юлны кара песи кисеп үтсә, ...”

• 4 слайд

  Колак кычытса, ... Риваятьләр буенча, җирдә кешеләр тормышы, хәтта язмышы яңгыр алласы Яукъ кулында икән. Яңгыр яуса, иген уңган, кешеләрнең тамаклары тук, өсләре бөтен булган, ә яңгыр яумаса, ачлык килгән, халык кырылган. Шуңа күрә Яукъ мәрхәмәтеннән мәрхүм калмау өчен, аны мактап җырлар җырлаганнар, дога кылганнар, яшҗләр агачларга төрле төстәге тасма-чүпрәкләр элгәннәр. Яукъ – мәрхәмәтле алла. Яңгыр явар алдыннан җир йөзенә үзенең тугры илчеләрен – җилләрне җибәреп, һәр кеше колагына яңгыр явачагын хәбәр иттереп чыккан. Янәсе, тирмә-куышларны күтәрсеннәр, малларны утарга япсыннар, сабый балаларны өйгә кертсеннәр, яңгыр суы җыярга савытлар әзерләп куйсыннар.

• 5 слайд

  Нәсихәт Йокы (уйку) әдәпләре Йоклаган вакытыгызда табигатькә туры килгән сәгатьтә йоклагыз. Йөзтүбән яки чалкан түгел, бәлки бер яныгызда ятыгыз, чөнки әүвәлге ике төрле яту куркыныч төшләр курергә сәбәптер. Йокы вакытыгызны беркадәр гадәткә салыгыз, тугыз яки ниhаять, ун сәгатьтән калмый ятып, биш яки алты сәгатьтән калмый торыгыз. Йокыгыз туйганнан соң иренеп ятмагыз вә кирәк кадәр йокыны да калдырмагыз. Чөнки йокы калу аш сеңүгә зарар бирер. Йокы вакыты картларга биш, утыз яшеннән үткәннәргә алты сәгать белән чикләнеп, яшьләргә сигез, бик яшьләргә ун сәгать тиешле булыр. Йокларга яткач, өстегезгә бер нәрсә ябып, салкыннан сакланыгыз, hава йөри торган җирдш вә юеш урыннарда ятмагыз, зарарлы hава йөрү яки усаллар керү куркынычы булса, тәрәзәләрне ачык калдырмагыз. Кайгылы, вә бик шат вакытларыгызда йокламагыз. Йоклаган вакытыгызда кысан киемнәрегезне салыгыз, кан йөрергә уңайсызлык итәрлек җирләрен бушатыгыз. Ихтыяҗ булмаганда бер бүлмәдә бик күп кеше бергә йокламагыз вә йокы бүлмәсендә чәчәкләр, гөлләр булмасын. Йоклар алдыннан вә йокыдан торгач, йокы бүлмәләренең тәрәзәләрен ачып, hавасын яңартыгыз.

• 6 слайд

  Мәҗлес әдәпләре Халык алдында әдәп белән hәм үзегезгә лаек булган урыннарга утырыгыз. Урын иркен булганда хөрмәтле вә бөек затлардан бераз ерак урнашыгыз, әгәр дә үзләре чакырсалар, ул вакытта яннарына утырыгыз. Урындыкларга утырганда ятмагыз, аякларыгызны берсен икенчесе өстенә куймагыз, җиргә типмәгез, уйнамагыз. Сөйләүче булганда яхшы тыңлагыз. Тавышыгызны кеше тавышыннан өстен күтәрмәгез, сәбәпсез көлмәгез, мәҗлескә лаек булмаган рәвешчә сөйләмәгез, сөйләүчеләрнең сүзен өзмәгез. Мәҗлестә булганнарның хөрмәтләрен җибәрмәгез. Халык каршында иң мәхәбәтсез кеше – мәҗлестә үз-үзен зурга куючыдыр (олуг күрүчедер). Шуның өчен үзегезне башкалардан өстен курмәгез.

• 7 слайд

  Ашау әдәпләре Ашарга утырганда кулларыгызны вә яхшылап сөртегез. Үзегезне олы кешеләр булганндп алардан элек утырмагыз. Аш янында нәрсәләр белән уйнамагыз, ашаудан тәмам туеп бетмәс борын туктагыз. Тастымалны тезләрегезгз куегыз, аштан бик ерак яки якын булмагыз, күршеләрезгә тарлык итмәгез. Бернәрсәгә таянмагыз, туры утырыгыз вә ашаганда бераз бөгелегез. Башлаганда “бисмилла” укып, уң кулыгыз белән башлагыз, тәмам булгач, Аллаhы тәгаләгә шөкер (хәмед) итегез. Кулыгызны ашка батырмагыз вә буямагыз. Зур-зур алмагыз, кул вә киемнәрегезне буямагыз, табактан үзегез өчен нәрсә сайламагыз, башкаларның ашауларына карап тормагыз, башкаларның ашауларына карап тормагыз, комсыз булмагыз, күп ашауны гадәт итмәгез, теләгегез (мәелегез) бетмәстән элек туктагыз. Бу нәрсәләрнең сәламәтлек өчен файдасы күп икәнен үзегез дә белерсез. Бөтен фикерегезне ашауга гына сарыф итмәгез, ашау һөнәрегез тереклек итәр өчен булып, тереклек ашау өчен булмасын. Сөйләшеп ашалган аш җиңел сеңгәнлектән, кычкырышмыйча, сүз улчәштермичә генә сөйләшегез. Пешеп җитмәгән җимешләрне ашамагыз. Эссе вакытларда майлы ашаудан сакланыгыз. Үз вакытында ашарган гадәтләнегез, вакыты җитеп тә ашарга теләсәгез (арзуыгыз) булмаса, көчәнеп ашамагыз, ашаган вакытыгызда киемнәрегез тар вә кысан булмасын. Күңел бераз тынычланмый торып, кайгалы вә шат вакытларыгызда ашамагыз. Авызыгыз алган нәрсәләрне тәмам чәйнәгез, ашыкмагыз, артык озакка да сузмагыз, бәлки егерме вә утыз минут (дәкыйка) арасында тәмам итегез. Ашаганнан соң ике сәгать үтмичә торып оемагыз вә бик авыр эшләр эшләмәгез. Никадәр зур ялгыш булса да, аш янында һичкене шелтәләмәгез вә һичкемне гаеп итмшгез. Аштан соң кул вә авыгызыгызны сабын белән бик яхшы юыгыз, теш араларында нәрсә калдырмагыз. Мөмкин булганда йокламый гына бераз торыгыз. Кайбер хайваннарның итләре адәм баларының куңелен боза, дошманлык итү, үч алү һәм ачу, йөрәксезлек кебек нәрсәләр пәйда кылыдыр. Шуның өчен мөмкин кадәр үлән ризыклары гына ашагыз. Ит ашамаган кавемнәр башкаларга караганда сәламәт вә куәтле, шат һәм һиммәтле була. Яшҗ вакытта һәр нәрсәне гадәт итү җиңел булганы өчен ит ашамауны яшь чагыгыздан ук гадәт итегез.

• 8 слайд

  Эчү әдәпләре Ашаган вакытыгызда эчәргә теләсәгез, авызыгызны ризыкны (тәгамне) йоткач эчегез, эчкәннән соң авызыгызны, киемегез яки кулыгыз белән түгел, бәлки тастымал белән сөртегез. Сәламәтлек өчен иң яхшы эчемлек саф судыр. Исләнгән яки бозлы вә карлы сулар, күл вә саз сулары эчүдән сакланыгыз. Ашаганнан соң ике сәгать үтми торып яки йокыдан тору белән үк, яисә тирләгән килеш салкын су кулланмагыз (истигъмаль итмәгез). Сөт вә кофе (кәһвә), чәй вә какао (какау), лимон сулары – эчәргә муафыйк нәрсәләрдер. Яхшы сөт олылар вә кечеләр өчен җиңел сеңүчән эчемлекләр. Кофе, әгәр дә сөт белән эчелсә, аш сеңүгә күәт бирер, ләкин (ул) эсе илләргә яраклы (мәмләкәтләргә мөнасиб) бер эчемлектер. Артык күп булмаса, чәй салкын илләрдә файдаллы эчемлектер, ашказанына (мигъдәгә) куәт бирер, кайгы сәбәбеннән тәннәре зәгыйфьләнгән кешеләргә ярдәм кылыр. Лимон сулары эссе көннәрдә файдалы эчемлектер. Тәмәкене, ишетү вә иснәү, күрү куәтләрен зәгыйфьләндергәне вә сулышны тарайтканлыгы, ашыйсы килүне (иштиһаны) бетергәне өчен тартмагыз. Малларны харап итәргә, үлем хәстәлекләрен китерергә сәбәп булган өчен исерткечләрнең төрлесеннән бик сакланыгыз вә боларны кулланучылар (истигъмаль итүчеләр) белән хәттә дус та, белеш тә булмагыз.

• 9 слайд

  Кунакчыллык (зияфәт) әдәпләре Кунак чакырганда иртәрәк хәбәр итегез. Кунакларны ачык йөз вә хөрмәт белән каршы алыгыз вә һәркемне тиешле урынына утыртыгыз. Нихәтле ләззәтле булса да, ашларыгызны үзегез мактамагыз (мәдех итмәгез), ашар өчен кунакларны кыстамагыз. Кунак итүченең вазифасы кунаклар хозурына аш китерү булып, ашау вә ашамау кунакларның үз ихтиярындадыр. Кунакларның һәрберсе белән, аз булса да, яннарында бераз булса да утырып сөйләшегез, киткән вакытларында шатлык белән исәнләшеп, рәхмәт әйтеп калыгыз. Кунакка чакырылсагыз, билгеләнгән вакыттан берничә минут алдан (бераз дәкыйкалар мөкаддәм) барыгыз, өй хуҗасы (йорт иясе) белән шатланып курешегез, мәҗлескә баруга берәр киртә (манигъ) булса, бара алмавагыз турында хәбәр итегез. Мөмкин булганда үзегезгә мөнасиб кешеләр янына утырыгыз, мәҗлес һәм ашау әдәпләрен тулысынча саклагыз (кямил әйләгез), никадәр яратмаган ризыгыгыз булса да, яратмаганыгызны белдермәгез, ашларның гүзәл булмавы турында сүз куертмагыз, ашаганнарны булса ашагыз, булмаганнарын кайтарыгыз. Аш тәмам булып, куллар юылгач, хуҗага рәхмәт укып, исәнләшеп китегез. Бер кешенең мәҗлесендә икенче кешенең мәҗлесеннән вә ашлары ләззәтле булмавыннан яки башка гаепләреннән сүз сөйләшмәгез. Чакырылмаган мәҗлесләргә бармагыз. Аш вә туй мәҗлесләрендә, башкалардан көнләшеп, үз хәләгездән артык мал сарыф итмәгез. Вакыт алтын булганга күрә, бер сәгатьтән артык үтәчәк мәҗлесләргә бармагыз вә башкаларның вакытын әрәм (исраф) итәрлек мәҗлесләрне үзегез дә ясамагыз.

• 10 слайд

  Акыллы гыйбарәләр Пычактан ашама – зәһәр телле булырсың. Телеңне шартлатып утырсаң – анаң үләр. Малга камчы белән кизәнсәң – кизән, аягың белән типмә - аягың корыр. Мәче кочаклап йоклама – албасты басар. Пычакны кешегә сабы белән генә сузалар. Кое чиләге бер була. Капкадан чыга чыгышыңа кара мәче, я буш чиләккә юлыксаң - юлың уңмас. Ишек алдына саескан төшсә - кунак килә. Кыйбла якта бүре уласа - сугыш чыга, ди. Чәчеңне чүплеккә ташлама, яндыр. Нинди генә эшкә керешсәң дә, бисмилла әйтергә онытма. Ашарга утыргач та бисмиллаңны әйтергә онытма. Тешле-авызлы бала еласа - әтисе-әнисе башына. Эт уласа – йортка хәвеф. Самовар уласа – хәвефкә. Өй түренә каен утыртма – кайгылы булырсың. Көянтә аркылы атлап чыкма, бот араңа кыйрак чыгар. Тозны түкмә, өйдә тавыш чыгар. Ишек алдыңны урамга таба себерергә ярамый – байлыгың таралыр. Кояш баегач, чүп чиләген чыгармыйлар. Май ботканы бозмый, ди халык.

• 11 слайд

  Тырнак киссәң... Шимбә көн тырнак кисәр булса, ул кешенең зәхмәте китәр, сихәт (саулык) табар. Якшәмбе көн тырнак кисәр булса, ул кешедән байлык китәр, дәрвишлек килер. Дүшәмбе көн тырнак кисәр булса, ул кешенең саулыгы китәр, чир килер. Чәршәмбе көн тырнак кисәр булса, ул кешедән шайтан вәсвәсәсе китәр, куркыныч килер. Пәнҗешәмбе көн (атна кич) тырнак кисәр булса, хода каршында бурычлы булыр. Җомга көн тырнак кисәр булса, ул кешенең языклары (гөнаhлары) китәр, рәхмәткә ирешер.