Презентация по башкирской литературе "Урал батыр"

• 1 слайд

  ХАЛҠЫБЫҘҘЫҢ РУХИ ҠОМАРТҠЫҺЫ
  
  
  
  Башҡорт халҡының бөтә донъяға киң билдәле атаҡлы эпос-ҡобайырын 1910 йылда хәҙерге Баймаҡ районы Иҙрис ауылында Ғәбит Арғынбаев (1856-1921) һәм II Этҡол ауылында Хәмит Әлмөхәмәтов (1861-1923) сәсәндәрҙән Мөхәмәтша Буранғолов яҙып алған. 4576 поэтик юлдан тора.
  “Урал батыр”
  

• 2 слайд

  Борон-борон борондан,
  
  Кеше-маҙар килмәгән,
  
  Килеп аяҡ баҫмаған,
  
  Ул тирәлә ҡоро ер
  
  Барлығын һис кем
  белмәгән,
  
  Дүрт яғын диңгеҙ уратҡан
  
  Булған, ти, бер урын.
  

• 3 слайд

  
  
  Тора-бара был икәү
  Ике уллы булып киткән, ти,-
  Шүлгән булған олоһо,
  Урал булған кесеһе
  Унда булған, ти, борон
  Йәнбирҙе тигән ҡарт менән,
  Йәнбикә тигән ҡарсыҡ
  

• 4 слайд

  Менәренә-арыҫланды,
  Балығына-суртанды,
  Ҡан һурырға һөлөктө
  Үҙ иштәре һайлаған
  

• 5 слайд

  Бала үҫеп еткәнсе,
  Үҙе йәнлек тотҡансы,
  Баш-йөрәкте ашауҙан,
  Һыуһынға ҡан эсеүҙән
  Уландарын тыйғандар.
  

• 6 слайд

  Йәнбирҙе ҡарт, ҡабырсаҡтың бүҫкәргәнен күреп, уландарынан ҡанды кем эскәнен ҡыҫып һорай башлаған. Шүлгән, берәү ҙә эсмәне, тип алдаған. Йәнбирҙе ҡарт, һуйыл таяҡ алып, балаларын алмаш-тилмәш һыптырырға тотонған. Урал шунда ла, ағаһын ҡыҙғанып әйтмәй серәшһә лә Шүлгән түҙмәгән, үҙ ғәйебен һөйләп биргән. Йәнбирҙе ҡарт тағы ла өҫтәп һуҡҡылай башлағас, Урал атаһының ҡулынан тотҡан да, былай тигән, ти:
  
  Бөгөн ағамды үлтерһәң,
  
  Иртән мине үлтерһәң,
  
  Үлем тигән яуызды
  
  Ҡаршыларға торлаҡта,
  
  Атай, тура килмәҫме?
  

• 7 слайд

  Ошо һүҙҙәрҙән һуң Йәнбирҙе ҡарт Шүлгәнде туҡмауҙан туҡтаған. “Үлемдең күҙгә күренмәй килеүе лә бар; шул Үлем килгәндер, мине шул ҡоторталыр; шулай ҙа Үлемде берәйһе күрмәй булмаҫ, йәнлек, ҡош-ҡортто йыйҙырып һорашырға кәрәк”, тип уйлаған. Урал кейектәргә, ҡош-ҡортҡа үҙ-ара татыу йәшәргә, дошманлыҡтан мәңгелеккә арынырға һәм ошоноң менән Үлемдең үҙен үлтерергә саҡырып мөрәжәғәт итә.
  Ошо хәлдән һуң Йәнбирҙенең бөтә ғаиләһе һунарға сыға һәм ауланған ҡош-ҡорт араһында яралы аҡҡош алып ҡайта, ул иһә Самрау батшаның ҡыҙы Һомай булған була. Ул йәншишмәнең ҡайҙа икәнлеген белгәнен әйтә.
  

• 8 слайд

  Һулға китеү Уралға
  Уңға китеү Шүлгәнгә
  Шыбағалы юл булған
  

• 9 слайд

  Уралдың Ҡатил батша еренән китеп барыуы.
  

• 10 слайд

  Ҡатил батшаның ҡыҙы үҙенә егет һайлай
  Ҡатил батша
  

• 11 слайд

  Урал батырҙың беренсе тапҡыр Үлем менән осрашыуы.
  

• 12 слайд

  Урал батырҙың икенсе тапҡыр Үлем менән осрашыуы.
  Яуыз Ҡатил батшаны һәм уның янындағы дүрт ғифритте еңеүе.
  Ярандар ҙа, батша ла,
  Олаҡтырған батыр ҙа
  Он-талҡанға ҡалған, ти.
  

• 13 слайд

  Урал батырҙың өсөнсө тапҡыр Үлем менән осрашыуы.
  Өсөнсө тапҡыр килгән Үлем дейеүҙәр һәм йыландар ҡиәфәтендә һынлана
  

• 14 слайд

  Уралдың аждаһа-йылан илендә Ҡәһҡәһәнең
  таяғына эйә булыуы.
  
  

• 15 слайд

  Әзрәҡәнең Шүлгәнде ҡаршы алыуы.
  

• 16 слайд

  Һомай менән танышыуы.
  Урал батыр менән Шүлгәндең Самрау батша ерендә осрашыуы
  

• 17 слайд

  Һомайҙың майҙан ҡороп батырҙарҙың көсөн
  һынауы, Аҡбуҙат бүләк итеүе
  

• 18 слайд

  
  Һомай менән Урал
  Бөтә илде йыйғандар
  Ҙур туй ҡорғандар
  

• 19 слайд

  Шүлгән таяҡ менән берҙе һуҡҡан да, барыһын һыуҙан баҫтырған,һәләкәттә ҡалдырған.
  

• 20 слайд

  
  
  Күп дейеүҙәрҙе һәм Әзрәҡәне еңеүе, халыҡтың
  ҡотолоуы.
  

• 21 слайд

  Дейеүҙәргә ҡаршы һуғышҡанда уға ярҙамға Яйыҡ, Нөгөш, Иҙел улдары һәм Шүлгәндең улы Һаҡмар килеп ҡушыла.
  Аталы-уллы биш батыр,
  Бер-береһенә иш батыр,
  Дейеүгә яу башлаған
  Ҡыйратып ташлаған.
  

• 22 слайд

  Урал юлға, сыҡҡан ти; Йәншишмәгә барған, ти, Һыуын уртлап алған, ти;
  Үҙе сапҡан юлына, Дейеүҙән өйгән тауына
  Һыуҙы шунда бөрккән, ти.
  

• 23 слайд

• 24 слайд

  Батыр Йәншишмә һыуы бөрккәс, тәбиғәт терелә.
  Тау-урмандар йәшәрһен,
  Мәңге үлмәҫ төҫ алһын,
  Ҡошо һайрап маҡтаһын,
  Халҡы йырлап хуплаһын,
  Ерҙән ҡасҡан дошмандар
  Бары күреп һоҡланһын,
  Ил һөйөргә ил булып,
  Ер һөйөргә бағ булып,
  Дошман күҙен ҡыҙҙырып,
  Балҡып торор ер булһын!
  
  

• 25 слайд