Презентация по истории на тему "XV-XXғ қазақ әдебиеті мен мәдениеті"

• 1 слайд

  
  Сабақтың мақсаты:
  а /білімдік - Оқушылардың алған білімдерін саралап алу.
  б/дамытушылық - Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру
  с/тәрбиелік - іскерлік, қабілеттіліке, жинақылыққа өз ойын еркін жеткізіп қорытынды жасай білуге тәрбиелеу
  
  Сабақтың барысы
  1) Ұйымдастыру
  2) Жаңа сабақты түсіндіру
  3) Жаңа сабақты оқыту
  4) Сабақты пысықтау
  5) Сабақты қорытындылау
  6) Бағалау
  Сабақтың жоспары:
  Қазақ ауыз әдебиеті
  Ауыз әдебиеті салалары
  Қазақтың әдет – ғұрыптық фольклоры
  қорытынды
  
  XV-XXғ қазақ әдебиеті мен мәдениеті.
  

• 2 слайд

  
  Кіріспе: Мұғалім сөзі.
  Қазақ поэзиясы - халық өмірінің айнасы
  Қазақ әдебиеті тарихында қазақ поэзиясы 3 кезеңге бөлінеді:
  1.Жыраулар кезеңі ХҮ-ХҮІІІ ғ –ХІХ ғ І ж
  2.Ақындар кезеңі ХҮІІІ ғ ІІж-ХІХ ғ І ж
  3.Айтыс кезеңі ХІХ ғІІж-ХХ ғ басы
  Жыраулар:
  Қазтуған, Асанқайғы, Доспамбет, Шалкиіз, Жиембет,
  Марғасқа, Ақтамберді, Тәттіқара, Үмбетей, Бұқар, Жанақ ақын.
  Лиро-эпостық поэма:
  Қозы Көрпеш-Баян Сұлу, Ләйлі-Мәжнүн, Қүрсау-Шырын, Таһир-Зухра.
  Қазақтың салт-дәстүрлері:
  Шілдехана тойы, үйленуге байланысты
  әдет-ғұрып жырлар, беташар,сыңсу, қоштасу, тойбастар, жұбату.
  Кісі өліміне байланысты:
  естірту,көңіл айту, жоқтау
  Төрт түлік малдың пірлері:
  Жылқы-Қамбар ата Түйе-Ойсылқара
  Сиыр-Зеңгі баба Қой-Шопан ата
  Ауыз әдебиет салалары:
  Ертегілер, аңыздар, батырлар жыры, қара өлең, қайым өлең, беташар,
  жар-жар, жоқтау, айтыс, сыңсу, жарапазан.
  Ертегілер:
  Аяз би, Жиренше, Алдар Көсе,Қожанасыр, Тазша бала т.б.
  Батырлар жырлары:
  “Ер Тарғын”,”Алпамыс”,Қобыланды батыр”.
  Мақал-мәтелдер және жұмбақтар
  “Мейірімділікті анадан үйрен” ,”Әдептілікті данадан үйрен” халық даналығы бар.
  Алым-салық түрлері:
  Сыйлық, соғым, байғазы, жылу, айып, құн төлету, барымта.
   
  
  

• 3 слайд

  Қазақ поэзиясы үш
  кезеңге бөлінеді
  Жыраулар кезеңі
  ХҮғ-ХҮІІІғ-Іж
  Ақындар кезеңі
  ХҮІІІғІІж-ХІХғІж
  Айтыс кезеңі
  ХІХғІІж-ХХғбасы
  Жыраулар мектебінің белгілі өкілдері
  Қазтуған
  Асанқайғы
  Шалкиіз
  Доспамбет
  Жиембет
  Марғасқа
  Ақтамберді
  Тәттіқара
  Үмбетей
  Бұқар
  Шал
  Жанақ
  

• 4 слайд

  Қазақтың әдет-ғұрыптық фольклоры
  Жар-жар
  Жоқтау
  Бесік жыры
  Тойбастар
  Беташар
  Сыңсу
  Жар-жар - келін түскенде жиналған жастар,көпшілік айтатын өлең.
  Беташар - келін түскенде келінді таныстыру, күйеуінің туыстарына
  ауыл ақсақалдарына сәлем бергізу жас келінге
  ақыл-нақыл айту өлеңі
  Сыңсу - қыздың елінен ұзатыларда елінен, туыстарымен қоштасу,
  мұң-шерін ақтару әні
  Жоқтау - өлген адамның туыстарының фәниден кеткен адамға арнап
  айтатын мұңды жылау өлеңі.
  Бесік жыры - бесіктегі жас баланы алдарқату, уату әні
  Тойбастар - той басталар алдындағы тойшыларға арнап айтатын,
  тойға арнап айтатын әні.
  

• 5 слайд

  Алтын
  тәж ойыны
  
  
  
  І-деңгей
  1.Ширату кезеңі
  2.”Білгенге маржан, білмеске арзан”
  ІІ-деңгей
  1.Қас-қағым сәт
  2.Тапқыр болсаң тауып көр
  ІІІ-деңгей
  1.Кім жүйрік
  2.Жұмбақтастың жұмбақтары
  ІV-деңгей
  Өз шығармашылығы
  

• 6 слайд

  Ширату кезеңі
  І топқа:
  1.Киіз үйдің төбесі
  2.Жүннен тоқылған бұйым
  3.Келіншектің бас киімі
  4.Әлі атын жоймаған қала
  5.Қыстық қоныс
  6.Ешкі терісінен тігілген жұмсақ аяқ киім
  7.Жылқы сүтінен жасалған сусын
  8.Апалы –сіңлі балалары бір-біріне кім болады
  9.Жыл басы қай ай
  10.Қой иесі
  11.Қыз әкесіне төленетін пұл
  12.Ұзын мойын аспап
  13.Түйе иесі
  14.Қыздың үйімен қоштасуы
  15.Қой сүйегімен ойналатын ойын
   
  ІІ-топқа
  1.Киіз үйдің қабырғасы
  2.Жүннен басылған төсеніш
  3.Әжелердің бас киімі
  4.Түйе сүтінен жасалған сусын
  5.Келінге ғана айтылатын ән
  6.Сиыр иесі
  7.Құдаға берілетін киім
  8.Жазғы жайылым
  9.Қыстық бас киім
  10.Қазақша жыл басы
  11.Жылқы иесі
  12.Тойда айтылатын ән
  13.Айттырылған қыз
  14.Мойын имек аспап
  15.Нәрестенің мекені
  

• 7 слайд

  І-деңгей
  “Білгенге маржан, білмеске арзан”
  Ітоп
  1.Абылай хан тұсында өмір сүрген жырау
  2.Айтыстың көне түрі
  3.Жамбылдың ұстазы
  4.Тез жауап қайтару сөз жарысы
  5.Салт айтысы нешеге бөлінеді
  ІІ топ
  1.Біржанмен айтысқан қыз
  2.Айтыс шебері үз жасаған жыр алыбы
  3.Алпамыс жасаған музыкалық аспап
  4.Күй атасы кім
  5.Айтыстың неше түрі бар
  ІІ-деңгей
  Қас-қағым сәт
  Ітоп
  1.Көкшетау обылысы Еңбекшілер ауданында дүниеге келген ақын
  а.Сара в.Біржан с.Құлмамбет
  2.Қиалдан туған айтыс түрі
  а.бәдік в.жұмбақ сөлі мен тірі айтысы
  3.Біржанның айтыстағы қарсыласы кім
  а.Сара в.Шара с.Күләш
  ІІ-топ
  1.Мына ақындардың қайсысы осы күнгі айтыс шебері
  а.Жамбыл в.Мәлс с.Марфуға
  2.Айтыс кезеңі
  а.ХҮІІ-ХҮІІІғ в.ХҮІІІ-ХІХ Ғғ с.ХІХ-ХХғ
  3.Қазақ хандығын жырлаған жырау
  а.Асанқайғы в.Үмбетей с.Қазтуған
  
  
  

• 8 слайд

  “Тапқыр болсаң тауып көр”
  
  Ітоп
  
  1.Орта ғасырлық қала.Шымкент қаласынан солтүстік
  батыста 225 км жерде, Сырдарияның
  оң жақ аңғарында орналасқан. ІV-Х ғ қаланың
  орнында жауғар мекені ХІІ-ХІҮ ғ қала Ясса деп аталды.
  Бұл қалада үлкен кесене тұрғызылғаннан кейін түріктердің
  діни орталығына айналған.
  ІІ-топ
  
  1.Шу алыбындағы ежелгі қала. Әр кезде батыс, түрік, қарлұқ
  қағанаттарының қарахан мен қарақытай мемлекетінің
  астанасы болған қала.ХҮғ дейін өмір сүрген.
  
  

• 9 слайд

  Тұрмысқа қатысты сұрақтар
  1.Мұның қазақтарда екі түрі болған. Ол негізінен жыл мезгіліне байланысты бөлінгенКейде жылжымалы түрі де қолданылған. Тұрмыс жағдайына қарай оның сәні де әр түрлі болған. Ұлттық ерекшеліктерімізді білдіретін кейбір бөліктері мемлекеттік рәміздердің бірінде бейнеленген.Ол не?Қайда пайданылады
  2.Ол үй жиһаздарының бірі. Тұрмыс қажетіне де, сәндік бұйым ретінде де қолданылған.Ол әр түрлі қызмет атқарады, соған лайық түрліше аталады және үй ішінің әр жерінен орын алады.Кейде онымен адамды да тасиды не жасырады. Ол не?
  3.Ол далада өседі.Онан үй шаруасына қажет бұйым жасалады.Оны түрлі түсті жүндермен өрнектеуге болады. Ол желдеткіштің де ролін атқарады. Үйдің ішін бөлуге,құрт, ет жаюға пайдаланған.Ол не, қайда, қашан қолданылады?
  4.Оны негізінен үлкен апалар киеді. Оны әйелдердің жасына қарай әр түрлі етіп әрлеуге болады.Ол қазақ әйелдеріне ғана тән айбын, көрік береді. Қазір көп қолданылмайды.Ол не?
  Салт-дәстүрге, ұлтық ойындарға қатысты сұрақтар
  
  1.Оны отбасында бір адам қосылғанда жасайды. Жаңа келген адамға кәмпит,құрт шашады.Оны өзгелерден бөлек ұстайды. Ел тамақ жеп болған соң біреу оны өзгелермен таныстырады. Ол төмен қарап тыңдап, иіледі. Бұл қандай той, ол кім?
  2.Мұны ер жігіт ойнайды. Ол үшін жүйрік ат, ептілік және шапшаңдық керек.Қажет заттың тек ұшы ғана көрінеді. Оған қолы жеткен жігіт оны ұнатқан адамына сыйлайды. Бұл қандай ойын, ол не?
  3.Ол тойларда беріледі. Көп адам бір затқа таласады.Оған жүйрік ат та, білек күші де керек. Оны жеке-жеке немесе топқа бөлініп те жүргізеді.Бұл не?
  4.Бұл қазақтар өміріндегі маңызды оқиғаларының бірі.Оған балалар да қатысады.Ол үшін ала жіп,көк жіп, қайшы және жүйрік адам керек. Бұл не?
  
  

• 10 слайд

  Жұмбақтастың жұмбақтары:
  
  1.Оқушы болсаң жақсы, жылдам зерек
  Ондайлар Отанына өте керек
  Тәуке хан жазған екен заң жинағын
  Тапсаңдар болғандарың, асқан зерек.
  (Жеті Жарғы)
  2.Ұстаздар болса екен дер бала зерек
  Тарихты білгенің жөн ол бәйтерек
  Ойрантөбе жерінде жоңғар жеңген
  Батырдың атын ата болу керек
  (Райымбек)
  3.Қазақта кейбір жандар қыршын болды,
  Солардың арқасында бақыт қонды
  Серігін Исатайдың айтсаң егер
  Бүгінгі жиынымыз болар жөнді.
  (Махамбет)
  4.Қазақтан шыққан батыр, білімді де
  Еңбекке арнаған тек өмірінде
  Тарыдан рекорд жасап таң қалдырған
  Кім екен бұл азамат түсіндің бе?
  (Ы.Жақаев)
  5.Кең байтақ жеріміз бар құшақ жетпес,
  Қаптаған елді-мекен саны жетпес
  Облыстың санын айтшы елімдегі
  Егерде білмей қалсаң дымың кетпес
  (14)
  6.Байқоңыр бар деп бізге жүйрік кеме
  Көп жылдар ұша алмадық ғарышқа біз
  Ғарышқа тұңғыш ұшқан сен қазақты
  Білмесең ұят болады болмас негіз.
  (Тоқтар Әубәкіров)
  
  
  

• 11 слайд

  Абай атындағы орта мектеп.
  
  
  
  Дайындаған: Тарих пәні мұғалімі Далеуова.З.А.
  
  
  XV-XXғ қазақ
  әдебиеті мен мәдениеті.
  XV-XXғ қазақ
  әдебиеті мен мәдениеті.