Презентация по казахскому языку на тему "Негізі және туынды сөздер"

• 1 слайд

  
  Негізгі және туынды еліктеуіш сөздер
  Наурыздың он екісі
  Сынып жұмысы
  

• 2 слайд

  Сабақтың мақсаты: Негізгі және туынды еліктеу сөздер туралы түсінік беру.
  Міндеттері:
  Білімділік: Оқушыларға еліктеу сөз туралы түсінік бере отырып, өткен тақырыпппен байланыстыра отырып білімділігін арттыру
  Дамытушылық: Оқушылардың еліктеу сөздерді жете түсінуіне, сөздердің мағынасын аша білуге, сөздік қорын байыту, ауызекі сөйлеу тілдерін қалыптастыру, Абай сөзінің құдіретін жете түсіндіру
  Тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлеуге, әдептілікке, еліне деген сүйіспеншілікке, алған білімдерін есте сақтай білуге дағдыландыру
  
  

• 3 слайд

  Үй тапсырмасы:
  2. Мағынасына қарай еліктеу сөз қандай топтарға бөлінеді?
  3. Олардың бір-бірінен айырмашылығы қандай?
  4. Еліктеу сөздің басқа сөз таптарынан айырмашылығы қандай?
  5. Күрделі сөздер қандай жолдармен жасалады?
  6. Үстеу тұлғасына қарай қандай топтарға бөлінеді?
  1. Еліктеу сөз дегеніміз не?
  

• 4 слайд

  Жаңа сабақ
  Негізгі түбір
  Туынды түбір
  Бөлшектеуге келмейтін түбір еліктеу сөздер.
  Мысалы: тарс, тырс, күрс, жылт, жалт, топ, шіңк, морт...
  -аң, -ең, ың, -ің, -ң жұрнақ-тары жалғану арқылы жасалған еліктеу сөздер.
  Мысалы:арс-аң, ырж-ың, қиса-ң
  Еліктеуден жасалған туынды еліктеу сөз:
  1) -аң борт-аң, болп-аң, арс-аң
  2) -ең елп-ең, желп-ең, селт-ең
  3) -ың сымп-ың, жылт-ың, быж-ың
  4) -ің кілт-ің, кірж-ің, шілп-ің
  Етістіктен жасалған туынды еліктеу сөздер:
  1)-аң ағар-аң, қызар-аң
  2) -ең иір-ең, едір-ең
  3) -ң домала-ң, жайқа-ң
  
  
  
  
  
  Еліктеуіш сөздер тұлғасына қарай
  

• 5 слайд

  Ескерту
  -аң,-ең, -ың,-ң жұрнағы арқылы жасалған кейбір туынды еліктеу сөздердің түбірі қазіргі кезде жеке қолданылмайтын өлі түбірге айналып кеткен. Олардың түбірінен түбірлес басқасөздермен салыстырып қарау арқылы болжауға болады. Мыс:бағж-аң (бақши), ежір-ең (ежірей), жарб-аң (жарби), тарп-аң (тарпи), адыр-аң (адырай, адырақ), шапш-аң (шапши).
  Мысалы: Қорқып кетіп көзі бағжаң ете қалды. Қараңғыда алдынан жарбаң етіп жапалақ ұшты. Мұның алдын орауға тырысып, арттағылар шапшаң қимылдады.
  
  

• 6 слайд

  
  Еліктеу сөздерден өзге сөз табын тудыратын жұрнақтар
  Туынды зат есім жасайтын жұрнақтар
  Туынды етістік жасайтын жұрнақтар
  Туынды сын есім жасайтын жұрнақтар
  -ыл,-іл,-л
  -ғыр,-гір
  -ыра,-іре
  -да,-де
  -ыр,-ақ,-ек
  -іш,-ық
  тарс-ыл, ыр-ыл, сыр-ыл, ыңқ-ыл, күж-іл, гүр-іл, күрс-іл, данғ-ыр, шіңг-ір
  
  желб-іре, салб-ыра, былб-ыра, үлб-іре, қалб-ыра, күрк-іре, бұраң-да, ербең-де
  жылт-ыр, жалб-ыр,еңк-іш, бырт-ық, бұлт-ақ, еңк-ек, желб-ір
  

• 7 слайд

  Алған білімді тиянақтау.
  307 жаттығу
  Арызқұмар болғандар опыр-топыр, шақ-шұққа түспей жүр ме, көрдің бе, жалаң-жұлаң, тақ-тұққа? “Кетпеймін, аға, сізді күтемін”, - деп, көзі жалт етті де , бетіне қан ойнап шыға келді. Шоқан жаяудың қалжыңынатүсініп, қарқ-қарқ күлді. Бір-екі рет мөңкіп қалып, шабына тиген тұлыптай құбыжықты сарт-сұрт тепкілеп, құйындай ұшты. Қияқ жалы су-су етіп, өз дүбірінен өзі шошып, құйғытып келеді. Шамбыл бие ұлпа топырақты борп-борп басып, митың аяңнан жалығар емес.
  307 жаттығудан еліктеу сөздерді тауып келесі үлгіде талдаймыз
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  

• 8 слайд

  308 жаттығу
  1 топ 308 жаттығудан еліктеу сөздерді тауып оның құрамын анықтайды және осы жаттығудың 1,2-ші сөйлемдеріне морфологиялық талдау жасайды.
  2 топ 308 жаттығудан еліктеу сөздерді тауып, оның мағыналық түрін анықтайды, және осы жаттығудың 3,4-ші сөйлемдеріне морфологиялық талдау жасайды.
  3 топ 308 жаттығудан еліктеу сөздерді тауып, оның тұлғалық түрін анықтайды, және осы жаттығудың 5,6-шы сөйлемдеріне морфологиялық талдау жасайды.
  
  
  

• 9 слайд

  1 сөйлем. Көзінің оты жарқ етті де, сөніп бара жатты
  2 сөйлем. Осыдан әрі мойнына лық етіп, темірдей қысып, жанын суырып әкетіп бара жатқан таудай ауыр күш басты.
  

• 10 слайд

  3 сөйлем. Өлексеге үймелеген қарға-құзғынша құж-құж дуылдасады.
  4 сөйлем. Бәйбіше жақтырмай күңк ете қалды.
  
  

• 11 слайд

  5 сөйлем . Иық тірескен түкті қоңыр таулар тағы да күмп етті.
  6 сөйлем. Бір кезде танкінің ішіне кірген су лықсып, кеудемізге дейін бір жайпап өтті де, қор-қор үйіріліп астыңғы есік-тесіктерден құлай бастады
  

• 12 слайд

  Үй жұмысы
  1. Пысықтауға арналған тапсырмаларға дайындалу.
  2. 310-312 жаттығу.
  

• 13 слайд

  Тест жұмысы
  1. Еліктеу сөзді табыңдар:
  а) ағарадыә) гүр-гүрб) бүлдіредів) илекте
  2. Бейнелеуіш сөзді табыңдар:
  а) тарсә) жалт-жұлт б)сыңғырв) арс-арс
  3. Негізгі еліктеу сөзді табыңдар:
  а)шұбартөсә) қыңқб)елпеңв) күркіре
  4. Туынды еліктеу сөзді табыңдар
  а)күркіреә) тарсб)ойнав)қыңқ
  5. Туынды еліктеу сөз жасайтын жұрнақтарды табыңдар:
  а)-ша, ше, -қы, -кі, -кә)-аң, -ең, -ың, -ің, -ң
  б)-ыс, -іс, -ым, -мв)-а, -е, -й, -ар, -ер, -р
  
  

• 14 слайд

  6. Қажетті еліктеу сөзді тауып қойыңдар: Қарға …… етті
  а)бұрқә)сарқб)сартв)қарқ
  7. Негізгі еліктеу сөзді табыңдар:
  а)селкә) қисаңб)томпаңв) үлбіре
  8. Еліктеу сөзді тіркесті көрсетіңдер
  а)сылқ-сылқ күлді ә)емін-еркін отыр б)мыңға жуық
  в)әттең, естімедім-ау
  9. Туынды еліктеу сөзді табыңдар:
  а)тарс-тұрсә)қисаң-қисаң б)былқв)селк
  10. Еліктеу сөзді табыңдар: Сол кезде алдынан бұрқ еткен
  шаң шықты.
  а)сол кезде ә)бұрқ еткен б)алдынан в) шаң шықты
  

• 15 слайд

  Ә
  Ә
  Ә
  А
  Ә
  В
  А
  А
  Ә
  ә
  Бағалау көрсеткіштері
  “5” – 9-10
  “4” – 7-8
  “3” – 4-6
  “2” – 0-3