Презентация по крымскотатарскому языку "Анамнынъ хатырасы"

• 1 слайд

  Министерство образования и науки, молодежи и спорта АРК
  
  XX Республиканский конкурс литературного творчества учащихся на крымскотатарском языке в номинации « Аиле дегерликлери»
  (Реферат – эссе)
  
  Работу выполнила:
  ученица 11 класса Яркополенской ОШ
  Небибуллаева Эмине Рустемовна
  с. Веселое, ул. Молодежная, дом 2
  Руководитель:
  учитель крымскотатарского языка
  и литературы
  Белялова Ленура Руждиевна
  
  Джанкойский район 2013 г.
  

• 2 слайд

  
  Анамнынъ хатырасы
  Къырымнынъ Когенли къыят коюнде 1930 сенеси
  Фериде адлы къыз дюньягъа келе. Онъа Зылкъа анасындан бу къыйметли дегерликлер хатыра оларакъ къала. Фериде исе бу хатыраны къызы Зульфиеге багъышлай. Дерт несильден сакъланып къалгъан бу зийнетлер шимди Яркое Поле коюнде Белялова Зульфиенинъ эвинде сакъланып туралар.
  XIII-XV асырларгъа аит хазинелерден эльде этильген тапылмалар Къырымнынъ къуюмджылыкъ санааты да къадим заманларда мейдангъа кельгенини бильдирелер. Орта асырларда ве атта 20-нджи асырнынъ башларында Къырымнынъ къуюмджылыкъ меркези оларакъ Багъчасарай танылгъан эди. Къырымлы къуюмджылар энъ зияде кумюшнен чалыша эдилер, чюнки «бу маденнинъ Айнен тылсымлы багъы бар, шунынъ ичюн ай киби йылтырай» деп тюшюне эдилер. Алтыннен чалышкъан усталаргъа исе – «алтынджы» дегенлер.
  Къырымтатарларнынъ къуюмджылыкъ эшьялары эр вакъыт къадын урбасынынъ ве базыда эркек урбасынынъ да айырылмаз теркибий къысымы олып кельдилер. Бутюн бу зийнетлерни учь эсас группагъа больмек мумкюн: башкъа такъылгъан, боюнгъа такъылгъан, къолгъа такъылгъан ильванлар эм де къушакъларны, назарлыкъларны безетмеге къарарлаштырылгъан зийнетлер.
  

• 3 слайд

  ФЕС
  Къырымтатар къадынлары башларына фес кие эдилер. XX асырнынъ башында феслер алтын тикишлер иле къадифеден тикиле, четлеринден пулларнен зийнетлене эдилер.
  Къырымтатар фесини онынъ тёгерек тюбю ве къалын къашнагъы тешкиль этелер. Феснинъ къашнагъы пулларнен, тюбю исе кумюш я да алтындан япылгъан тёпеликнен безетиле. Тёпеликни къырымтатарларнынъ къуюмджылыкъ санаатында мот олгъан орнек мотивлери - чечек я да йылдызны тешкиль эте. Иште, башны гульчембернен яраштырув аньанеси де кечмиш заманларнынъ теренлигинден келип чыкъа.
  Къырымтатарларнынъ манълай ильванына «баш алтын» дерлер. Бу ильван фестен бираз ашагъы пекитиле ве о шекильдже къабарыкъ орьнеклернинъ, гульчембернинъ я да йылдыз ве чокътан-чокъ ири асмаларнынъ бутюнликни бир комбинациясыны тешкиль эте.
  «Баш алтын» ильваны къадын-къызнынъ анги ичтимаий табакъагъа менсюп олгъаныны, онынъ не дередже зенгин экенини косьтерип тура. Эвли къадынлар зулюфлерини «зулюф-аскъы»ларнен зийнетлегенлер. Эсасен кумюштен япылгъан «зулюф-аскъы»лар шекильдже орьнекли оймалар ве ташчыкъларнен, я да йиплернен безетильгенини анъдыралар. Къырымтатар къадынларнынъ феслери къулакъларны къапатмай, шунынъ ичюн купелерге ве чешит-тюрлю асмаларгъа буюк эмиет бериле тургъан.
  
  

• 4 слайд

• 5 слайд

  Тогъалы къушакъ
  Тогъалы къушакъ къырымтатарларнынъ энъ севимли зийнетлеринден бирисидир. Къушакъларны эр кишилер де къадын-къызлар да, балалар да такъкъанлар. Къушакълар маденден, телли къумачтан, къадифеден япыла тургъан. Къушакънынъ къалын негизине эксери S шекилинде, телли сулюклер кечирильген. Къушакънынъ кумюш тогъасы хусусан зенгин безетильген. Тогъалар чифт олып , олар тёгерек, бадем я да кобелек къанаты шекилинде олалар. Адети узре, тогъа шекилининъ негизине бири-бирини текрарлагъан эки юзюм япрагъы къоюлып, оларнынъ устюне эки чечек япрагъы такъыла ве, ниает, усттен ири чечек розеткасынен пекитиле.
  Нетиджеде колемли, учь къатлы йипишли композиция алыл ола ве онынъ чекиси кимерде 400 граммгъа бара. Йипишли къушакъларнен бир сырада ойма орьнеклернен безетилип, костеги олгъан кучючик ханджерчиклернен пекитильген салмакълы къакъма тогъалар да расткелелер.
  

• 6 слайд

• 7 слайд

  ЕНЪКЪАПАКЪ
  Орьнекли токъумаджылыкъ ве ишлеме истисалы къырымтатар эснафчылыгъынынъ эсас ве энъ кениш даркъалгъан чешити сайылып, бу ишнен ярымаданынъ бутюн районларында огърашыла эди.
  Токъумаджылыкъ ве ишлеме аньанелерининъ сакъланып къалмасынынъ себеби шунда ки, орьнекленген токъума эшьялары кунделик турмушнынъ, миллий урбанынъ ве диний мерасимлерининъ айырылмаз бир къысымы олып кельдилер (нишан, той ве…).
  Ишлемелернинъ бутюн бу чешитлери йигирминджи асырнынъ башларына къадар сакъланып къалгъан эдилер. Басмагъа орьнек чекюв технологиясы асырлар девамында денъишмеди. Эр бир койде, эр бир шеэрде орьнек ресими япкъан къадынлар чалыша ве олар кенди ресимлеринен этрафтаки бутюн койлерни теминлей эдилер.
  Алтын йипли ишленмелер къырымтатар манзаралы-амелий санаатынынъ фахри эсапланалар. Алтын я да кумюш йипли ишлемелер озьлерининъ ренк чешитлигинен айырылып турмасалар да, йипнинъ къалынлыгъы эсабына эльде этильген къабарыкъ орнеклер фактурасы ишикъ ве кольге оюныны айретлендириджи дюльберлик иле ифаде эте.
  Алтын ишлемели енъкъапакълар XIX асырнынъ сонъларында – XX асырнынъ башларында къадын урбасынынъ айырылмаз теркибий къысымы сайыла эдилер.Алынып такъылгъан енъкъапакълар трапеция шекилинде олып, олар паалы басмалардан, эсасен къою къызыл тюслю къадифеден тикиле эдилер. Енъкъапакънынъ билекке япышып турмасы ичюн кягъыт къыстырмасы эм де атластан япылмыш астары ола тургъан. Енъкъапакълар осюмлик орнеклеринен ( беш, еди, секиз япракълы чечеклер, ляле тасвири) безетиле ве бу орнеклер «мыхлама» я да «къаснакъ» усулларынен ишлене эдилер.
  Енъкъапакъларнынъ кенарлары алтын йипли шнурларнен зийлангъанлар.
  
  
  
  
  
  
  
  

• 8 слайд

  КИСЕ
  Киселер – алтын йиплернен ве пек мот олгъан эшьялар джумлесине кирелер. Киселерни яш къызлар, къаиде оларакъ, озь нишанлыларына тикелер. Шунынъ ичюн де чокъусы киселернинъ шекиллери къадын къызынынъ эндамыны текрарлайлар.
  Кисе, адетиндже, дёрт къысымдан, яни алд арт тарафлардан ве ичери къатлангъан шунынъ ичюн де корюнмеген, лякин кисени колемли этип косьтерген ян тарафлардан ибарет ола. Кисени къушакъкъа багъламакъ ичюн онынъ юкъары къысымына шнур тикиле тургъан. Кисе тикмек ичюн къадифе ве йипек басма парчалары ишлетильген. Бу ерде силуэт эпейи муреккеп олгъан фонну толдурыджы осюмлик орьнеклери ве самаларнынъ къаснакъ усулында ишленип, не дереджеде кямиль олдукъларыны къайд этмели.
  Алтын йипли ишлеменен безетильген киселер сырасында XX асырнынъ башларына аит олып, индже данелеринен ишленген къадифе кисени анъмакъ зарур. Бойле эшьяларны эсасен кезлевли усталар япкъанлар. Кисе фону чифтли инджи данелеринен ишленген. Бойледже, уста бутюн бошлукъны толдурмагъа истеген, чюнки ислямнынъ тасвирий аньанелерине коре бошлукъкъа ёл бермек мумкюн дегиль эди. Мезкюр кисенинъ орьнеги къырымтатарларнынъ безетме санаатындаки аньаневий мотивлернинъ девамийлигинден ве чечек я да гульчереп мотивлери орта асырларда энъ чокъ ишлетильген мотивлер олгъанларындан делялет бере. Бунынънен бирликте айны шу кисе орьнегининъ бираз садедже олгъаны безетме санаатынынъ севиеси ашагъы энип башлагъаныны косьтере.