Презентация по родному языку 5 класс "Торел состер"

• 1 слайд

  1.Салдынмаан үжүктерни киирип тургаш, үлегер домакты тургузар.
  
  2. Ооң утказын тодарадыр.
  
  3. Домак кежигүннеринге сайгарар.
  Төөгүзүн билбеске, т**р**р,
  т*р*л*н билбеске, түрээр.
  

• 2 слайд

  Төрел сөстер -
  төрел кижилер.
  

• 3 слайд

  Төрел сөстер деп чүл? Чижектерден айтынар.
  
  Дазыл деп чул?
  
  Сөс кандыг кожумактардан тургустунарыл?
  Хыналда айтырыглар.
  
  

• 4 слайд

  Дазыл, дөс, Кол сөс, кожумак.
  Улуг сек, биче сек, кыйгырыг демдээ, ийи сек, чүве ады.
  Чурт, чурттакчы, чурттуг, чурттаар, чурттар.
  Авам, даайым, угбам, Николай, кырган-ачам.
  Фонетика, лексика, сөс тургузуу, «өдүгенде чайлаг».
  
  
  Дараазында одуругларда сөстерниң кайызы артыгыл, чүге?
  
  

• 5 слайд

  Дазыл, дөс, Кол сөс, кожумак.
  Улуг сек, биче сек, кыйгырыг демдээ, ийи сек, чүве ады.
  Чурт, чурттакчы, чурттуг, чурттаар, чурттар.
  Авам, даайым, угбам, Николай, кырган-ачам.
  Фонетика, лексика, сөс тургузуу, «өдүгенде чайлаг».
  
  
  Бодуңну хынан!
  
  

• 6 слайд

  Биче дүъш хиреде алдарлыг Азас хөлдүң чаны-биле эрттивис. Эрик дургаар хөлде көрүнчүктелип турар бедик ак-көк соңгаларлыг кончуг чараш бажыңнар тур. Тайгалар аразында чаттылдыр чыдыпкан улуг хөл. Суунун арыы дээрге мөнгун суу дег кылан көстур. Азас көрүнчүк ышкаш чараш хөл чорду.
  
  
  
  Онаалгалар:
  
  1. Алдарлыг, тайгалар деп сөстернин төрел сөстерин бижиир.
  
  2. Хөлдүң, көрүнчүк, чаражы деп сөстерниң тургузуун сайгарар.
  
  
  

• 7 слайд

  Темазы:
  Иви малдың
  онзагайы.
  

• 8 слайд

  Сорулгазы:
  
  Монгуш Эргептин «Ѳдүгенде чайлаг» деп тоожузун номчуур.
  Ивиниң өске азырал малдардан ылгалын тодарадыры.
  
  

• 9 слайд

  Сорулганы чедип алыр дээш, дараазында ажылды кылган:
  М. Эргептин «Ѳдүгенде чайлаг» деп тоожузун номчаан.
  Словарь ажылын кылган.
  
  
  

• 10 слайд

  Ажылдын тургузуу:
  Киирилде. Монгуш Эргептин «Ѳдүгенде чайлаг» деп тоожузунун кол утказы.
  1-ги эге. Иви малдың эр-кызының, хар-назынының аайы-биле аттары.
  2-ги эге. Ивиниң чиир чемнери.
  Туннел. Ивиниң кижиге ажыктыы.
  Ажыглап номчаан материалдар.
  
  

• 11 слайд

  Кол утказы:
  Хоорай чурттуг өөреникчи оолдун Тожуга эрттирген солун дыштанылгазын бижээн. өнер-оол Тожунун каас-чаражын магадаан, ында чурттап, ажылдап турар кижилернин эрес-кежээзин дөзеп алыксаан, иви мал дугайында хөй чаа чүүлдерни билип алган.
  

• 12 слайд

  Ивиниң даштыкы хевири:
  Бажын каастаан шыргай хүрен мыйызы дээрге мунган кижинин арнын безин дуглай бээр, ушкан дыттын дазылдары-ла.
  
  
  

• 13 слайд

  Ивинин даштыкы хевири:
  өргеннер дег быжыг узун буттарлыг, кулузун дег кыландыржып турар суук дуктерлиг, хоюг кара карактарлыг, хачыланып турар узун кулактарлыг, ан ышкаш ак таннарлыг мал.
  
  
  

• 14 слайд

  Ивилер эр, кызынын,
  хар-назынынын аайы-биле
  тускай аттарлыг:
  Мынды - кыс иви.
  Эдер – буга, эр иви.
  Анай - чаш оглу.
  Чары – чазап каан эр иви.
  Дөнгур – ийи харлыг иви.
  Таспан – бир харлыг иви.
  
  

• 15 слайд

  Ивинин чиир чемнери:
  Ивилернин чиир чемнери база онзагай, олар өске малдар ышкаш азы аннар ышкаш аксынга таварышкан-на сигеннерни чий бербестер. өдуген тайгаларында сут дег аккыр, хөвен дег хоюг шулун дээр чингис оъттар бар. Чымчак узун сарыг чааттарны база аажок хоптактанып чиир. Чекпеге мырынай кончуг. Чаа унген көк сигеннерни, бүрүлерни база оъттаар-ла.
  
  

• 16 слайд

  Ивинин кижиге ажыктыы:
  Сонгу чук чону ивилерни колдуу-ла шанактап ажыглаар улус чуве-дир, а бис шанактавас, чуък чудурер болгаш боттан мунар бис.
  Кижи чер-черинге мунуп чоруурга, сын-тайгага-даа, улуг харга-даа, малгаш-тулаага болгаш суг-чарга-даа тура душпес, шыырак, мунуп чорда, дош-довунчук дивес, ак сагыштыы мырынай кедергей мал-ла болгай.
  Дыны-биле балдырлай баглааш, оъткарып каарга, каш-даа хонуктарда оон ыравас, олаага-ла ээзин манап оъттап турар.
  

• 17 слайд

  Ажылдын ужур-дузазы:
  Иви малдын дугайында танышкан.
  
  Чаа сөстер-биле танышкан.
  
  Оон кижилернин амыдаралынга ужур-дузазын илереткен.
  
  

• 18 слайд

  Ажыглаан номнар:
  Монгуш Эргеп. Одугенде чайлаг. Кызыл – 1994.
  Кыска орус-тыва словарь. Кызыл – 1994.
  
  

• 19 слайд

  Темазы:
  Шинчилекчи.
  

• 20 слайд

  Сорулгазы:
  
  Монгуш Эргептин «Одугенде чайлаг» деп тоожузун номчуур.
  Иван Алексеевич дээрге кымыл деп айтырыгга харыылаар.
  
  

• 21 слайд

  Иван Алексеевич
  эргилей берген хурен костюмнуг, шокарлыг бодуун чувурлуг, узуну-ла аажок кижи.
  Алдынналчак хоолуг карак шилдиг, улуг апарган сарыг кижи. Чыкпак аът болза, таарышпас боор, буттарынын узуну кончуг, чагылар-ла.
  

• 22 слайд

  Иван Алексеевич
  Эртемден. Ленинградтан келген.
  Тожуну ооренип чоруур.
  Ан-мен болгаш янзы-буру куштар чурукка тырттырып алган, оът-сиген-даа чыып алган чоруур.
  Тывада он уш чыл ажылдап турар.
  

• 23 слайд

  Иван Алексеевич мынча деп турар:
  «Мында он-он хевирлернин янзы-буру дириг амытаннары бар.
  Харлыг Кавказтын эн улуг араатаны барс-даа мында бар.Тянь-Шаньнын те-чунмалары-даа, сонгу чуктун эн биче амытаны леммингилер-даа мында бар.
  

• 24 слайд

  Иван Алексеевич мынча деп турар:
  Силернин коруп турарынар каш-каш чус улуг-биче куштардан ангы мында мыйыстыг хамнаарактар база бар. Ийи метр узун чалгыннарлыг кучутен эзирлерден эгелээш, кандыг куштарны мында чок дээр!
  
  

• 25 слайд

  Иван Алексеевич мынча деп турар:
  Будунар адаанда чыдар сарыг чечектерлиг оътту тывалаарга улуг-оът, орустаарга алдын дазыл дээр. Европага болза мону кижи назыда-даа тыппас. Оон хандызы кижини сергедир, куш-шыдал киирер кончуг шыырак эм.
  
  

• 26 слайд

  Туңнел:
  Тожунун байлаанда кызыгаар чок!
  Эъм оъттарны чыыр.
  өске-өске хевирлернин чаа-чаа дириг амытаннары, оът-сигеннери тыптып кээп-ле турар.
  Оларны шинчилээр.
  Иван Андреевичини дөзеп салгаар.
  
  

• 27 слайд

• 28 слайд

• 29 слайд

  Онаалга
  
  Мергежилге 268, арын 106.