Презентация по татарскому языку на тему "Фразеологик әйтелмәләр" (5 класс)

• 1 слайд

  
  Б и т к үр к е – к үз,
  Т е л к үрк е – с үз.
  (Татар халык мәкале)
  

• 2 слайд

  Күгәрченнәр
  кебек
  Алтын куллы
  Колак салу
  

• 3 слайд

  Фразеологик әйтелмәләр
  
  

• 4 слайд

  Лексикологиянең 5 төп
  тармагы бар:
  семасиология, ул сүзләрнең мәгънәсен өйрәнә;
  фразеология, ул тотрыклы сүзтезмәләрне өйрәнә;
  лексикография, ул сүзлекләрне өйрәнә;
  ономастика, ул ялгызлык исемнәрен өйрәнә;
  этимология, ул сүзләрнең тарихын, килеп чыгышын өйрәнә
  
  

• 5 слайд

  Кагыйдә:
  Ике яки берничә сүздән төзелгән, бер күчерелмә мәгънәне аңлата торган сүзтезмә фразеологизм, яки фразеологик әйтелмә дип атала. Фразеологизмнар сөйләмдә бер мәгънә аңлаталар, бер җөмлә кисәге булалар, аерым кисәкләргә таркалмыйлар.
  

• 6 слайд

  Фразеологизмнарны бер сүз белән алыштырып була.
  < Күзгә-күз
  сөйләшү
  (икәү)
  Акка кара белән
  (яхшылап кара) >
  Тик утыру
  (эшләмәү) >
  < Эт белән мәче кебек
  (ачуланышу)
  

• 7 слайд

  Ирекле сүзтезмә Фразеологизм
  борчак сибү >>> <<< җим сибү
  авызга су кабу >>>
  <<< алма кабу
  <<< ризык йоту
  ут йоту >>>
  <<< чикләвек вату
  баш вату >>>
  

• 8 слайд

  Рус һәм татар фразеологизмнарының охшашлыгы
  Браться за ум Трай тибү
  Пальчики оближешь Ике тамчы су кебек
  Кот наплакал Алып кадәр
  Полтора Ивана Борынын
  салындырган
  Как две капли воды Телеңне йотарлык
  Повесил нос Энә очы кадәр генә
  Бить баклуши Акылга утыру
  

• 9 слайд

  а) Кош тоткандай, күз ачып йомганчы,
  су кебек эчә,
  түбәсе күккә тиде, җиң сызганып,
  ялт иттерде.
  
  
  
  б) Сул аяктан, теләр-теләмәс кенә, йоклап утырды, сай йөзә, борынын салындырып, бармакка бармак сукмады.
  
  Ситуатив бирем:
  “Тырыш укучы”, “Ялкау укучы”
  

• 10 слайд

  Мәсәлән:
  Иртә белән ... ... ... ... .
  Мәктәпкә ул ... ... ... барды.
  Дәресләрдә ... ... ... .
  Мәктәптән ... ... ... кайтты.
  Өйгә кайткач ул ... ... ... .
  
  

• 11 слайд

  Әдәби әсәрләрдә фразеологизмнар .
  Мисаллар:
  1) Якын аланга җитү белән, таң калабыз.
  2) Төлке язын урман тавыклары тирәсендә була, шуңа аның авыз сулары килә.
  3) Әле урманда агачларны шартлатып, төнге суыклар мылтык ата.
  4) Җәен куяннар ак йоннарын сорыга алыштыра башлыйлар,аннары, шушы сәер төсләре белән куркытып, табан ялтыраталар.
  
  

• 12 слайд

  Бер көнем
  Бармакка бармак сукмадым, Тел очында торган җавап,
  Ахры сул аяктан тордым. “Эһ” дигәнче, башка килде.
  Урын-җирне дә җыймыйча, Сүзне сүзгә ялгый белдем
  Мәктәбемә китеп бардым. Алдым шулай яхшы билге.
   
  Борыным салынган иде, Башым күккә тия язды,
  Очрады, ярый, җан дустым. Борын күтәрмәдем ләкин.
  Күңел күтәрелде бераз, “5”ле алгач, кәеф яхшы,
  “Исәнме!”, дип, кулын кыстым. Ал да гөлгә әйләнде көн.
  
  Без икәүдән- икәү генә – Очып кына кайттым өйгә,
  Яттан шигырь сөйләп бардык. Әниемнең мин уң кулы.
  Көне буе баш күтәрми, Бөтен савыт-сабаларны
  Җиң сызганып белем алдык. Ялт иттерде үскән улы!
   
  Судан коры чыктым бүген: Шайтан аяк сындырырлык
  Сорадылар – җавап бирдем. Иде йокы бүлмәсендә.
  Сүзгә кесәгә кермичә, Трай тибеп эш чыкмас, дип,
  Матур итеп сөйли белдем. Гөл иттердем һәммәсен дә
  
  (Г.Әхтәмова)