Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
1 слайд
ZƏRF HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT
ZƏRFİN QURULUŞCA NÖVLƏRİ
ZƏRFİN MƏNACA NÖVLƏRİ
OMONİM ZƏRFLƏR
ZƏRFİN MORFOLOJİ TƏHLİL QAYDASI
TESTLƏR
Bəşirova Ülkər Bayram qızı.
ZƏRF
2 слайд
Zərf hərəkəti müxtəlif cəhətdən izah edən əsas nitq hissəsidir. Zərf cümlədə , əsasən, felə aid olaraq, onun tərzini, zamanını, yerini və miqdarını bildirir.
Zərflər necə? nə cür? nə vaxt? nə zaman? hara? haraya? harada? haradan? nə qədər? suallarından birinə cavab verir.
Məsələn: Sakit (necə?) danışırdı. – tərz
Dünən (nə zaman?) gəldi – zaman
Yuxarı (hara?) getdik – yer
Çox (nə qədər?) oxumuşam – miqdar
ZƏRF
3 слайд
Zərflər həm təsriflənən fellərə, həm də təsriflənməyən fellərə (məsdər, feli sifət, feli bağlama) aid olur.
Məsələn: Sakitcə oturdum – Təsriflənən fel
Sakitcə oturmaq – Məsdər
Sakitcə oturan - Feli sifət
Sakitcə oturanda – Feli bağlama
Çox (nə qədər?) oxumaq – ........................
Yaxşı (necə?) danışan – .............................
Təəccüblə (necə?) baxmaq – ........................
Az (nə qədər?) oxuyanda – .........................
Axşam (nə zaman?) qayıdarkən – ....................
4 слайд
Aşağıdakı zərflərə sual verin və cümlədə işlədin.
indi - nə zaman?
səhər -
irəli -
sürətlə -
yavaşca -
gözəl -
gecə -
asta -
dünən -
yaxşı -
5 слайд
ZƏRFİN QURULUŞCA NÖVLƏRİ
1. SADƏ ZƏRFLƏR
2. DÜZƏLTMƏ ZƏRFLƏR
3.MÜRƏKKƏB ZƏRFLƏR
1. SADƏ ZƏRFLƏR: Yalnız bir kökdən ibarət olur.
tez, gec, səhər, indi , yaxşı, pis, axşam, aşağı və s.
6 слайд
DÜZƏLTMƏ ZƏRFLƏR
-ca2 : ehmal-ca, türk-cə, yavaş-ca, sakit-cə (danışmaq)
-casına2 : xain-cəsinə, qəhrəman-casına, hiyləgər-cəsinə
-yana , -yanə, -anə : zarafat-yana, dahi-yanə, şair-anə
-dan2 : ürək-dən, bərk-dən, uca-dan , çox-dan, yeni-dən
-ən : qəsd-ən, qəflət-ən, daxil-ən
-la2 : güc-lə, ürək-lə, sevinc-lə, diqqət-lə, cəsarət-lə, həvəs-lə, namus-la
-aki2 : yan-akı, çəp-əki
-aşı2 : yan-aşı
-da 2 : yay-da, gün-də, birlik-də
-lıq 4 : həmişə-lik, hələ-lik
-araq 2 : qaç-araq (gəlmək)
7 слайд
MÜRƏKKƏB ZƏRFLƏR
İKİ SÖZÜN BİRLƏŞMƏSİNDƏN ƏMƏLƏ GƏLİR, BİTİŞİK VƏ YA DEFİSLƏ YAZILIR.
MÜRƏKKƏB ZƏRFLƏR , ƏSASƏN, AŞAĞIDAKI YOLLARLA ƏMƏLƏ GƏLİR.
8 слайд
DEFİSLƏ YAZILAN MÜRƏKKƏB ZƏRFLƏR
1. Eyni sözün təkrari ilə:
Yavaş-yavaş, tez-tez, asta-asta, az-az, ağır-ağır, sakit-sakit, altdan-altdan, bərk-bərk
2. Biri və ya hər iki tərəfi şəkilçi qəbul etmiş sözlərin təkrarı ilə:
İldən-ilə, birdən-birə, qabaq-qabağa, günü-gündən, yan-yana
3. Əks və ya yaxın mənalı sözlərin birləşməsi ilə:
Gec-tez, ara-sıra, əvvəl-axır, sağa-sola, az-çox, gecə-gündüz, irəli-geri
4. Yönlük halda işlənmiş bir sayına digər miqdar saylarının qoşulması ilə.
Birə-iki, birə-beş, birə-on
BİTİŞİK YAZILAN MÜRƏKKƏB ZƏRFLƏR
5. -ba (-bə) bitişdiricili sözlərin təkrarı ilə:
Üzbəüz, dalbadal, yanbayan, günbəgün, ilbəil, sözbəsöz,
6. Müxtəlif mənalı sözlərin birləşməsi ilə:
Addımbaşı, arabir, gözucu, gözaltı, birbaşa, üzüyuxarı, atüstü
9 слайд
ZƏRFİN MƏNACA NÖVLƏRİ
1. Tərzi-hərəkət zərfləri
2. Zaman zərfləri
3. Yer zərfləri
4. Kəmiyyət (miqdar) zərfləri
10 слайд
TƏRZİ-HƏRƏKƏT ZƏRFLƏRİ
Hərəkətin hansı tərzdə, necə icra olunduğunu bildirir, necə?, nə cür? suallarına cavab verir.
Məsələn: Uşaq sakitcə (necə?) oturmuşdu. Qatar yavaş-yavaş (necə?) tərpənirdi. Əsgərlərimiz düşmənə qarşı cəsarətlə (necə?) vuruşdu.
ZAMAN ZƏRFLƏRİ
Hərəkətin icra olunduğu zamanı bildirir, nə zaman?, nə vaxt?, haçan? suallarına cavab verir.
Məsələn: Kəndə sabah (nə zaman?) gedirəm. Evə axşam (nə zaman?) çatdıq. Bayaq (nə zaman?) dostumu gördüm.
İndi, hələ, dünən, srağagün, səhər, gecə, gündüz, həmişə, əvvəl, sonra, axşam-səhər, tez, gec-tez, yenə, bildir
11 слайд
YER ZƏRFLƏRİ
Hərəkətin icra olunduğu yeri bildirir, hara?, haraya?, harada?, haradan? suallarına cavab verir.
Məsələn: Qoca içəriyə (haraya?) girdi. Yuxarıdan (haradan?) gəlirəm. İçəri (hara?) cavan bir oğlan daxil oldu.
İrəli, geri, aşağı, yuxarı, içəri, sağa, sola, ora, bura, sağa-sola, ora-bura, irəli-geri, üzüyuxarı, üzüaşağı,
KƏMİYYƏT (MİQDAR) ZƏRFLƏRİ
Hərəkətin miqdarını bildirir, nə qədər? sualına cavab verir.
Məsələn: Uşaqlar bu gün çox (nə qədər?) çalışdılar. Qoca xeyli (nə qədər?) dincəldi.
Dilimizdə ən çox işlənən miqdar zərfləri bunlardır : az, çox, xeyli, az-maz, çox-çox, azca, azacıq, qismən, az-çox, birə-beş
12 слайд
Zərf və başqa nitq hissələri kimi işlənə bilən ortaq sözlər-
Omonim zərflər
Dilimizdəki zərflərin bir hissəsi başqa nitq hissələri ilə ortaq sözlərdən ibarətdir.
Belə sözlər cümlədəki vəzifəsindən asılı olaraq, həm zərf, həm isim; həm zərf, həm sifət; həm zərf, həm say; ola bilər. Həmin sözlər, əsasən aşağıdakılardır:
1. gecə, gündüz, axşam, səhər sözləri həm isim, həm də zaman zərfi ola bilər. Bu sözlər nə? sualına cavab olduqda isim, nə zaman? sualına cavab olduqda isə zərf olur. Məsələn: gecə (nə?) gündüzdən (nədən?) sərin olur. -isim. Kəndə gecə (nə vaxt?) getdim. - zərf .
2. yaxşı, pis, iti, açıq, gözəl, cəld və s. kimi sözlər həm sifət , həm də tərzi-hərəkət zərfi ola bilər. Məsələn: yaxşı (necə?, nə cür?, hansı?) övlad üz ağardır- sifət. Uşaq dərslərini yaxşı (necə?) oxuyur- zərf.
Belə sözlər əşyanın əlamətini bildirdikdə və necə?, nə cür?, hansı? suallarına cavab verdikdə sifət, yalnız necə?, nə cür? Sualına cavab verən və felin yanında gələn söz isə zərfdir. Çünki zərf hansı? sualına cavab vermir.
13 слайд
3. az, çox, xeyli, az-çox sözlər həm q/m. miqdar sayı, həm də miqdar zərfi ola bilir.
Belə sözlər cümlədə ismə aid olduqda say, felə aid olduqda isə zərf olur.
Məsələn: otaqda az uşaq var – say. Bu gün az işlədik – zərf. Meşədən bir az odun yığın – say. Bir az dincəlin – zərf.
14 слайд
ZƏRFIN MORFOLOJI TƏHLIL QAYDASI
Zərfin morfoloji təhlil qaydası aşağıdakı kimidir.
Sualı və hansı sözlə bağlı olması
Quruluşca növü
Mənaca növü
Cümlədə rolu
Məsələn: Arif dərslərini yaxşı oxuyur.
1.Necə? sualına cavab verir, “oxuyur” sözü ilə bağlıdır.
2. Quruluşca sadədir.
3. Tərzi-hərəkət zərfidir.
4.Cümlədə tərzi-hərəkət zərfliyi vəzifəsində işlənib
15 слайд
TESTLƏR
1. Düzəltmə zərflərin cərgəsini göstərin:
A) dərindən, dəst-dəst
B) sakitcə, birlikdə
C) çox, həmişə
D) arabir, əlüstü
2. Mürəkkəb zərf hansı cümlədədir?
A) Elə bildim ki, məni eşitməmisən.
B) Birdən onun qışqırtısını eşitdim.
C) Xəstə gülə-gülə mənə baxırdı.
D) İmtahandan əvvəl Murad müəllim dəstənin önündə dayanıb adbaad hamımızı çağırdı.
16 слайд
3. Biri zərf düzəldən şəkilçi deyil.
A) -ca2 B) –la2
C) –madan2 D) –dan2
4. Biri zərf deyil:
A) türkcə danış
B) astaca gülümsündü
C) ehmalca burdum
D) yamanca qoçaq idi
5. Defislə yazılan mürəkkəb zərf hansıdır? (defislər buraxılmışdır)
A) gileygüzar B) adbaad
C) coşubdaşma D) teztez
17 слайд
6. Düzəltmə zərf hansıdır?
A) qurğu B) xalamgil
C) həvəslə D) yaşıl
7. Zərf kimi verilənlərdən biri səhvdir.
A) irəli B) ora
C) içəri D) kənddən
8. Zərf düzəldən şəkilçi hansıdır?
A) –ki4 B) –madan2
C) –casına2 D) –ın4
18 слайд
9. Zərf olan cümləni tapıb göstərin.
A) Usta balaca karandaşı götürdü.
B) Onun hörməti artmışdı.
C) Şeyx İbrahim irəlidə idi.
D) Xumar xala gözlərini qırpmadan bir nöqtəyə baxırdı.
10. Düzəltmə zərflər olan cərgəni göstərin.
A) gözucu, meydança
B) çalışqan, tənbəl
C) az, çox
D) zorla, yanakı
19 слайд
11. Düzəltmə zərflər cərgəsini göstərin.
A) bərkdən, irəli B) ucadan, səhər
C) dünən, bayaq D) şairanə, çəpəki
12. Biri zərfdir:
A) tez B) bayram
C) eldə D) səndə
13. Hansı cümlədə işarələnmiş söz zərfdir?
A) İti bıçaq əlimi kəsdi.
B) Düz danışmırsan.
C) Düz söz üz qızardar.
D) Əsən küləklərdən xəbərimiz yox.
20 слайд
14. Verilmiş sözlərdən hansı zərf deyil?
A) ilbəil B) aybay
C) üzbəüz D) qaçaqaç
15. Aşağıdakılardan biri zərf deyil.
A. Adbaad B. Anbaan
C. Yanbayan D. Növbənöv
16. Biri mürəkkəb zərfdir.
a) saymazyana b) gözucu
c) sonra d) açıqcasına
21 слайд
17. Hansı sıradakı suallar zərfə aid edilə bilməz.
a) necə?,nə cür? b) nə zaman?,nə vaxt?
c) harada? ,hara? d) hansı?,neçənci?
18. Bu zərflərdən biri düzəltmə zərfdir.
A) indi B) irəli
C) səhər D) dəlicəsinə
19. Düzəltmə zərflərdən birinin kökü saydır.
A) qəflətən B) sürətlə
C) birdən D) şairanə
20. Bu suallardan biri zərfin sualı deyil.
A) nə qədər? B) necə?
C) hansı? D) nə vaxt?
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Zərf — iş və hərəkətin icra tərzini, zamanını, yerini, miqdarını, əlamətini və s. bildirən əsas nitq hissəsi. Zərflər necə? (nə cür?), nə zaman? (haçan?), nə vaxt? hara? nə qədər? nə üçün? niyə? və s. suallarından birinə cavab olurlar.
Zərf sintaktik baxımdan müstəqil (məs.: /axşam, həvəslə/) və pronominal (məs.: oraya, ona görə/) olurlar. İşlənməsi baxımdan zərflər adverbial və predikativ olurlar (məs.: /o, axşamlar işləyir// və /o başqadır/). Bəzən də təyin kimi çıxış edirlər.
Zərflər daha çox felin təsriflənən formaları ilə bağlı olur. Məsələn:
Maşın sürətlə gedir.Biz sabah kəndə getməliyik.Təyyarə yuxarı qalxdı.Zərflər felin təsriflənməyən formalarına da aid ola bilir. Məsələn:
Mən sakit danışmağı xoşlayıram.Kişi təəccüblə mənə baxaraq dedi.Ucadan danışan oğlan Turaldır.
6 662 836 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Şıxıyeva Nərgiz Sabir. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
600 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Мини-курс
3 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.