INGLIZ TILI
DARSLARIDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANIB DARSLARNI TASHKIL ETISHNING
SAMARALARI
Xaitova Dilsora
Toxirovna
Buxoro
shahar kasb-hunar maktabi ingliz tili o`qituvchisi
Annotatsiya: Bugungi kunda
yosh avlodning xorijiy tillarni o’rganishga qiziqishi ortib bormoqda. Shu bois,
umumta’lim maktablarida xorijiy tilni, jumladan ingliz tilini o’qitish
darslarda interfaol metodlardan foydalanishni talab etadi. Ushbu maqola
umumta’lim maktablarining ingliz tili darslarida interfaol metodlardan foydalanib
darslarni tashkil qilishning samaralariga bag’ishlangan.
Kalit so’zlar:
metod, interfaol metod, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, interfaollik.
Mamlakatimizda
axborot jamiyatini shakllantirish, barcha sohalarda eng ilg’or axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etish bo’yicha salmoqli ishlar amalga oshirilyapti.
Xususan, bu jarayonda interfaol (interaktiv) xizmatlarning imkoniyatlari yuqori
baholanmoqda. O’zbek tilining izohli lug’atida ‘’interfaol’’ tushunchasiga
axborotlarni kompyuter tarmog’i orqali qabul qilish yoki uzatishga asoslanish
deya ta’rif berilgan. Vikipediyada esa interaktivlik ob’yektlar o’rtasidagi
o’zaro harakat xarakteri va darajasini ochib beruvchi tushuncha sifatida
baholangan bo’lib, axborot nazariyasi, informatika va dasturlash,
telekommunikatsiya tizimlari, sotsiologiya, sanoat dizayni va hokazo sohalarda
qo’llanilishi aytiladi. Bir so’z bilan aytganda, interfaollik – tizimni tashkil
etish tizimi bo’lib, bu tizmning qismlari o’rtasida axborot almashinuvini yo’lga
qo’yish orqali muayyan maqsadga erishishdir. Interfaol metod – ta’lim
jarayonida o’quvchilar hamda o’qituvchi o’rtasidagi faollikni oshirish orqali
o’quvchilarning bilimlarni o’zlashtirishini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini
rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo’llash dars
samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta’limning asosiy
mezonlari: norasmiy bahs-munozaralar o’tkazish, o’quv materialini erkin bayon
etish va ifodalash imkoniyati, ma’ruzalar soni kamligi, lekin seminarlar soni
ko’pligi, o’quvchilar tashabbus ko’rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi,
kichik guruh, katta guruh, sinf jamoasi bo’lib ishlash uchun topshiriqlar
berish, yozma ishlar bajarish va boshqa metodlardan iborat bo’lib, ular
ta’lim-tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o’ziga xos ahamiyatga ega .
Hozirda ta’lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo’nalishlardan
biri interfaol ta’lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha fan
o’qituvchilari dars mashg’ulotlari jarayonida interfaol usullardan borgan sari
kengroq foydalanmoqdalar. Interfaol usullarni qo’llash natijasida
o’quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o’z
fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda himoya qila bilish, sog’lom muloqot,
munozara, bahs olib borish ko’nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi.
Interfaol ta`lim jarayonida dars o`quvchilarning o`zaro muloqotlari asosida
amalga oshiriladi. Interaktiv ingliz so`zidan olingan bo`lib, «Interakt»,
ya`ni, Inter - bu «o`zaro», «akt» - harakat, ta`sir, faollik ma`nolarini
bildiradi. Interfaollik, bu - o`zaro ikki kishi faolligi, ya`ni, bunda
o`quv-biluv jarayoni o`zaro suhbat tariqasida, dialog shaklda (kompyuter
aloqasi) yoki o`qituvchi-o`quvchilarning o`zaro muloqotlari asosida kechadi.
Interfaollik - o`zaro faollik, harakat, ta`sirchanlik, o`quvchi-o`qituvchi,
o`quvchi-o`quvchi (sub`yekt-sub`yekt) suhbatlarida sodir bo`ladi. Interfaol
metodlarning bosh maqsadi - o`q jarayoni uchun eng qulay muhit vaziyat yaratish
orqali o`quvchining faol, erkin, ijodiy fikr yuritish, uni ehtiyoj,
qiziqishlari, ichki imkoniyatlarini ishga solishga muhit yaratadi. Bunday
darslar shunday kechadiki, bu jarayonda bironta ham o`quvchi chetda qolmay,
eshitgan, o`qigan, ko`rgan bilgan fikr- mulohazalarini ochiq-oydin bildirish
imkoniyatiga ega bo`ladilar. O`zaro fikr almashish jarayoni sodir bo`ladi.
Bolalarda bilim olishga havas, qiziqish ortadi, o`zaro do`stona munosabatlar
shakllanadi. Chet tilini o’qitish metodikasida zamonaviy hisoblangan interfaol
metodlar olimlar tomonidan ishlab chiqilgan va ularni an’anaviy metodlarga
nisbatan samaradorlik darajasi ko’proq ekanligi isbotlangan. Interfaol metodlar
o’quv jarayonining bilim salohiyatini an’anaviy metodlarga nisbatan ancha
ko’taradi. Chunki, interfaol metodlarda o’quvchining o’zi mustaqil holda erkin
fikr yuritadi, o’qituvchi bilan hamkor sifatida ishlaydi. Zamonaviy
texnologiyalar orqali chet tili o’qitilar ekan, unda o’quvchi o’zi dars
jarayonini rejalashtiradi, o’zi belgilagan o’quv rejasi asosida shug’ullanadi,
o’qitish metodlarini o’quvchi va o’qituvchi hamkorlikda tanlaydi, o’quv
materiali muhokamasida ishtirok etadilar. Bunda o’quvchilar birbirlariga yordam
beradilar. XX - asr oxiri va XXI - asr boshlarida ta’lim sohasida “interfaol”
usullar degan ibora pedagogik adabiyotlarda keng ishlatilmoqda. Bu iboraning
mohiyatini ochib berishga harakat qilib ko’ramiz. “inter” o’ta degan ma’noda
ishlatilmoqda. Interfaol degani o’ta faol ta’lim usuli deganidir. Bu usullar
guruhi tez muddatda samarali ta’sir etish o’quvchilarda mustaqil fikr qilishni,
ulardagi ijodkorlik hamda mavzu mohiyatini qiziqib o’zlashtirishlarini
ta’minlaydi. O’qitishning interfaol usullari, tushuntirish, ko’rsatmali va
vositalardan foydalanish kabi an’anaviy usullardan uning samaradorligi yuqori
bo’lib, u talabalarni shaxs sifatida shakllanishi, xususiy qobilyatlarini
oshirish, ijodiy mustaqilligini ta’minlashda muhim omil hisoblanadi . Interfaol
ta’lim va an’anaviy ta’lim o’rtasida farqlarni quyidagilarda ko’rishimiz
mumkin:
1. O’quv rejadagi fanlarni o’qitishda qaysi mavzular
bo’yicha interfaol darslar tashkil qilish maqsadga muvofiqligini hisobga olish
zarur. Bunda har bir mavzu bo’yicha mashg’ulotning maqsadiga to’liq erishishni
ta’minlaydigan interfaol yoki an’anaviy mashg’ulot turlaridan foydalanish
ko’zda tutiladi.
2. Interfaol mashg’ulotning samarali bo’lishi uchun
o’quvchilar yangi mashg’ulotdan oldin uning mavzusi bo’yicha asosiy
tushunchalarni va dastlabki ma’lumotlarni bilishlarini ta’minlash zarur.
3. Interfaol mashg’ulotda o’quvchilarning mustaqil
ishlashlari uchun an’anaviy mashg’ulotga nisbatan ko’p vaqt sarflanishini
hisobga olish zarur. Shularga o’xshash farqlarning ijtimoiy hayotdagi ta’siri
to’g’risida bir necha asr muqaddam A.Navoiy o’zining mashhur "Mahbub
ul-qulub" asari muqaddimasida shunday yozgan edi: "Umid ulkim,
o’qig’uvchilar diqqat va e’tibor ko’zi bila nazar solg’aylar va har qaysisi o’z
fahmu idroklariga ko’ra bahra olg’aylar...". Bunda shu asarni har kim
turlicha, ya’ni o’z fahmi idroki darajasidagina tushunishi, o’zlashtirishi,
foyda ola bilishi va amalda qo’llay bilishi ko’rsatib o’tilgan bo’lib, bundan
biz interfaol ta’lim usullarining an’anaviy usullardan asosiy farqlari
to’g’risida yuqorida aytgan xulosalarimizni yanada qisqa qilib, o’quvchilarning
fahmu idroklarini o’stirishdan iborat, deb ifodalashimiz mumkin. Bunda
ta’kidlash lozimki, interfaol ta’lim usullari O’zbekistonda qadim zamonlardan
beri ta’lim-tarbiya jarayonida muallim bilan talabalar hamda talabalar bilan
talabalar o’rtasidagi muloqotlarda muhokama, munozara, muzokara, mushohada,
tahlil, mashvarat, mushoira, mutolaa kabi shakllarda qo’llab kelingan. Bu
usullar talabalarning nutq, tafakkur, mulohaza, zehn, iste’dod, zakovatlarini
o’stirish orqali ularning mustaqil fikrlaydigan, komil insonlar bo’lib
etishishlariga xizmat qilgan. Hozir interfaol mashg’ulotlarni olib borishda
ma’lumki, asosan interfaol usullar qo’llanilmoqda. Kelgusida esa bu usullar
ma’lum darajada interfaol texnologiyaga o’sib o’tishi maqsadga muvofiq. Bu
interfaol usul hamda texnologiya tushunchalarining o’zaro farqini bizningcha,
shunday ta’riflash mumkin. Interfaol ta’lim usuli – har bir o’qituvchi
tomonidan mavjud vositalar va o’z imkoniyatlari darajasida amalga oshiriladi.
Bunda har bir o’quvchi o’z motivlari va intellektual darajasiga muvofiq
ravishda turli darajada o’zlashtiradi. Interfaol ta’lim texnologiyasi - har bir
o’qituvchi barcha o’quvchilar ko’zda tutilgandek o’zlashtiradigan mashg’ulot
olib borishini ta’minlaydi. Bunda har bir o’quvchi o’z motivlari va
intellektual darajasiga ega holda mashg’ulotni oldindan ko’zda tutilgan
darajada o’zlashtiradi . Interfaol mashg’ulotlarni amalda qo’llash bo’yicha
ayrim tajribalarni o’rganish asosida bu mashg’ulotlarning sifat va
samaradorligini oshirishga ta’sir etuvchi ayrim omillarni ko’rsatishimiz
mumkin. Ularni shartli ravishda tashkiliy-pedagogik, ilmiy–metodik hamda
o’qituvchiga, o’quvchilarga, ta’lim vositalariga bog’liq omillar deb atash
mumkin. Ular o’z mohiyatiga ko’ra ijobiy yoki salbiy ta’sir ko’rsatishini
nazarda tutishimiz lozim. Interfaol mashg’ulot turlari ko’p bo’lib, ularni dars
mavzusining xususiyatlari hamda ko’zda tutilgan maqsadlarga muvofiq tanlanadi
va tegishlicha tayyorgarlik ko’riladi. Interfaol mashg’ulotda ishtirok etish
uchun o’quvchilarning tayyorliklariga o’ziga xos talablar qo’yiladi, bular
mashg’ulotda faol ishtirok etish uchun zarur bilimlarni o’zlashtirganlik,
muloqotga tayyorlik, o’zaro hamkorlikda ishlash, mustaqil fikrlash, o’z fikrini
erkin bayon qilish va himoya qila olish ko’nikmalari va boshqalardan iborat.
Mashg’ulotda vaqtdan unumli foydalanish zarur shart hisoblanadi. Buning uchun
zarur vositalarni to’g’ri tanlash, tayyorlash hamda mashg’ulot o’tkazuvchilar
va ularning vazifalari aniq belgilangan bo’lishi lozim. Interfaol metodlar
bilan an’anaviy ta’lim usullari orasida o’ziga xos farqlar mavjud bo’lib, har
bir o’qituvchi bu farqlarni qiyoslashi, ularning bir-biriga nisbatan
afzalliklari va kamchiliklarini darsni rejalashtirish va uni o’tkazish
usullarini tanlashda to’g’ri hisobga olishi zarur. Bunda yangi bilimlarni
berish, ko’nikmalarni shakllantirish, rivojlantirish, mustahkamlash, bilimlarni
takrorlash, amalda qo’llash mashg’ulotlarida hamda o’quv fanining
xususiyatlarini hisobga olgan holda har bir mavzu bo’yicha mashg’ulot uchun eng
maqsadga muvofiq bo’lgan interfaol yoki boshqa metodlarni to’g’ri tanlash
nazarda tutiladi.To’g’ri tanlangan metodlarni qo’llash mashg’ulotning qiziqarli
va samarali bo’lishini ta’minlaydi. Ta’lim texnologiyasining hozirgi taraqqiyot
bosqichi ta’lim jarayonida interfaol dars usullarining keng
qo’llanilayotganligi bilan xarakterlanadi. Uzoq yillar foydalanilgan o’qitish
texnologiyasidagi bir xillik, ta’lim jarayonida o’qituvchi gegemonligi,
o’qituvchi tamonidan fanni tayyor, ortiqcha mushohada qilmasdan ham qabul qilinadigan
darajaga keltirib o’quvchiga taqdim etishga urinish o’quvchilarning faolligini
pasaytirib, ularda ijodiy fikrlash malakasini shakllanishiga to’sqinlik qila
boshlagan edi. Shuning uchun ham ta’lim jarayoniga o’quvchini o’qitadigan emas,
balki uni o’qishga, bilim olishga o’rgatadigan interfaol dars usullari ni
qo’llashga urinish kuchaydi. Xulosa qilib aytganda, dars samaradorlini
ta’minlashni maqsad qilib olgan o’qituvchi interfaol dars usullaridan o’z
o’rnida mohirona foydalansagina o’z maqsadiga erishadi.
Foydalanilgan
adabiyotlar
1.
www.ziyonet.uz
2.
www.wikipedia/interfaol
3.
www.ziyonet.uz
R
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.