Проект "Эбэнки терут угэьигэр о5ону уьуйуу"

Эбэнки   торут угэьигэр о5ону уьуйуу

Проегы онордо: Лииндэ оскуолатын терут культура,

                             саха тылын уонна литературатын учуутала,

                                                         Корякина Яна Яковлевна

       Иитэр улэ ыарахана о5о ис айыл5атынан сайдыыта уонна о5ону култуура5а сыьыаран сайыннарыы сатаан – кыайан дьуэрэлэспэтиттэн тахсар диэн уэрэхтээхтэр быьааран тураллар. Бугунну олохпут сурун тосхоло – о5ону торообут айыл5атыгар соп тубэьиннэрэн, алтыьыннаран, уолу-кыыьы айыл5атын быьыытынан арааран, дьыл, кэм-кэрдии хаамыытынан салайтаран, ол аата о5ону торут угэскэ оло5уран иитии-уэрэтии, уьуйуу буолар. Биьиги улууспут 2008 с. эбэнки национльнай статуьу ылбыта. Ол курдук эбэнки тылын, культуратын, угэьин   о5о5о  уэрэтии-иитии суду улахан суолталаах.

       Бырайыак «Эбэнки   торут угэьигэр о5ону уьуйуу»

       Оло5уруута: Билинни сайдыылаах, киьиэхэ сыьыан уустугурбут кэмигэр,   эбэнки   торут угэьигэр о5ону уьуйуу оло5уран киьилии киьини иитэн таьаарар ба5а санааларга тирэ5ирии.

Объект: Лииндэ сурун уопсай уэрэхтээьин оскуолата.

Предмет: О5ону уорэтии – иитии, сайыннарыы тиьигэ.

Саба5алааьын:  Эбэнки   торут угэьигэр о5ону уьуйуу  хас биирдии эбэнки ыала, о5о тэрилтэтэ  о5ону иитиини диринник толкуйдаан, ырытан, уорэтэн кордо5унэ эрэ,  билинни уустук олоххо эбэнкилии укулааттаах, сиэрдээх-майгылаах,  бигэ туруктаах киьини  иитэн таьаарабыт.

Научнай суолтата: Эбэнки норуотун угэьигэр, сиэригэр- туомугар  ис кыа5ар оло5уран,   уунэр колуонэни иитии проблематын быьаарыы.

Саналыы коруу:  Эбэнки   тылыгар, ырыатыгар оло5уран, кэнчээри ыччаты оскуола5а  иитэр эйгэтин тэрийии.

Сыала: Оскуола5а эбэнки тылын уорэтэр куруьуок тэрийии.

Бырайыак  соруктара:

- оскуола5а эбэнки тылын, абыычайдарын, терут культураларын уорэтэр куруьуок тэрийии , ыал оло5ор дьиэ5э о5о эбэнки торут угэьин билэр-корор  усулуобуйатын тэринэрин ситиьии;

- эбэнки тылын, угэьин  уорэтиигэ уонна тэнитиигэ о5ону кытта улэ5э учууталлары, тороппуттэри, нэьилиэнньэ бары аранатын кытта социальнай бииргэ улэлээьин;

-  о5о иитиитигэр туьаныы ( о5ону иитэргэ маннык хайысхалары тутуьуу: кордоруу, аа5ыы, алтыьыы, уьуйуу, такайыы, сайыннарыы);

-  сурун идиэйэни, коруулэри олоххо-дьаьахха туьаныы: сиэрдээх майгы, ой-санаа, тыл-ос, эт-сиин, дьиэ-уот, сиэр-туом, танас-сап, аьылык, дьарык, идэ;

-  о5ону патриотическай тыынна иитэргэ туьаныы, торообут сир-ийэ дойду – аан дойду ойдобулу иитии, дьиэ кэргэн комотун туьаныы;

- норуот уйул5атын утуо оруттэрэ о5ону сайыннарар, уьуйар кыахтарын кордорор улэни, уопуту тар5атыы;

      Оскуола5а эбэнки   торут угэьигэр  о5ону иитиигэ корсор сурун кыьал5аларбыт манныктар:

- Тороппуттэр эбэнкилии сатаан санарбаттар, угэстэрин, сиэрдэрин- туомнарын билбэккэ ситэ сыаналыы, ситэ ойдуу  иликтэр;

- Эбэнки тылын уруога  киирэ охсоро наада;

- Эбэнки тылын уорэтии детсаад са5аттан са5алаан киирэрэ буоллар;

- Оскуола дьиэтэ-уота кэниирэ, санардыллара буоллар

Бырайыагы улэ5э  киллэрэргэ оскуола куустээх отто:

Оскуола педагогическай кадр оттунэн хааччыллыыта;

Оскуола материальнай базата;

Эбии уорэхтээьин педагогтара;

Компьютер;

Интернет;

Библиотека базата;

Музей матырыйааллара.

Бырайыак ис хоьооно:        Бу соругу толорорго анаан биьиги оскуолабытыгар эмиэ араас улэлэри тэрийэбит. Ол курдук, туолбэ дьоно оскуола5а ыытыллар араас мероприятиеларга, научнай-практическай конференцияларга, спортивнай курэ5и тэрийсэргэ-ыытыьарга кытталлара, тэрийсэллэрэ угэскэ кубулуйда.

         Ыытыллар улэлэр

I туьумэх. Бэлэмнэнии улэ – 2010-2011

1.      Проект онорон оскуола5а олохсутуу:

2.      Эбэнки торут угэьин педагогтар  билиилэрин- коруулэрин  туруга;

3.      Кадры кытта улэ;

4.      Бырайыакка сыьыаннаах литератураны уорэтии, семинардары. концертары тэрийии.

II туьумэх. Олоххо киллэрии.

          Улууска      комускээьин -     2012 сыл

         Эбэнки торут культуратын  нэьилиэккэ олохсутуу, кордоруу - 2012 сылтан са5алаан.

III туьумэх. Тумуктуур кэм.

1.      Эбэнки угэьин баьылааьын мониторинын кордоруу -    2015 сыл;

2.      О5ону  иитии улэтин ырытыы, сыаналааьын;

3.      Ыытыллыбыт улэнэн матырыйааллары тумуу, ырытыы, тумуктээьин, сана таьымна тахсыы;

Уопуту тар5атыы.

Кэтэьиллэр тумуктэр:  Эбэнки норуотун торут угэьигэр оло5уран о5о орто дойду дьонун утуо майгытын-сигилитин инэринэригэр куннэтэ соптоох эйгэни олохтоон, билинни сайдыылаах, киьиэхэ сыьыан уустугурбут кэмигэр  киьилии киьини иитэн таьаарыы.

О5ону иитиигэ эбэнки торут муудараьын туттуу:

1.      О5ону кун-дьыл эргииригэр дьуэрэлээн улэ5э-хамнаска, олоххо уэрэтии-такайыы.

№      Угэстэр               

1       «Бакалдыын» бырааьынньыга                 

2       Предметнэй нэдиэлэ             

3       «Хотугу хоьуун» куонкурус          

4       Уэрэнээччи чинчийэр улэнэн дьарыктаныыта           

5       «Сонордообут суолуҥ арылыннын, Байанайын иннигэр тосхойдун»    

6       «Ырыа-тойук алыптаах киэһэлэрэ»         

7       Эбэнки национальнай оонньуулара         

       Хас биирдии кэрдиис бэйэтэ ис хоьоонноох. Ньымалаах, киэптээх, уэрэх сылын устата былаан быьыытынан ыытыллар.

 II. Эбэнки норуотун торут угэьигэр тирэ5ирэн о5ону айыл5атын алтыьан иитии:

    1.О5ону сиэргэ-майгыга иитии ситимэ

Сыала: сиэрдээх майгы, отуор олохсутуу.

- сиэрдээх майгыга иитии: бэйэ холобурунан уэрэтии; Айыы суолун тутуьар угэс; кырдьа5аска сыьыан; кыыс-уол сыьыана; айыл5а5а сыьыан; обугэ угэьин харыстааьын; амарах быьыыга уэрэтии; дьон-сэргэ ортотугар сылдьыы; ыалдьытымсах буолуу ; тороппут уонна о5о сыьыана; киэн-холку майгыны иитии.

   2. О5о айыл5атын кытта алтыьан иитии ( природосообразность воспитания)

Сыала: о5ону торообут-уэскээбит айыл5атыгар дьуэрэлээн, ис айылгытын аьан арыйан, уйул5атын урэйбэккэ иитии.

- аныгы олоххо сыьыаран о5о бэйэтин суолун булунарыгар – дьон ортотугар сатаан сылдьарга, ирдэбили тутуьарга, тулуйумтуо, туруулаьымтыа, олоххо дьулуурдаах, барыга-бары сатабыллаах буоларын ситиьии. Бу – торообут айыл5аттан, торообут дьиэтиттэн, ийэ тылыттан, торут угэстэн, торут култуураттан тахсар турук.

О5ону айыл5атын альыьа иитии принцибэ уолу а5а, кыыьы ийэ буоларга бэлэмнээьин.

3.О5ону кэрэ5э уьуйуу, айар талаанын аьан арыйыы

Сыала: о5ону кэрэ ыранан уьуйуу – норуот айымньытыгар, остуоруйа5а.

- о5о иэйиитин уьугуннарыы, ко5улээьин, комолоьуу. Айыл5а кэрэ эйгэтин киллэрии, дьарык, торуччуну билии, тутуьуу, сиэрдээх олох. Сыьыан угэстэрэ, култуурата.

4. О5о5о удьуор тыынын инэрии, дьулуурга уьуйуу.

Сыала: о5ону дэгиттэр киьи оноруу.

- торообут тыл баайа, тылы тилиннэрии. Сайыннарыы угэьэ, сиэрдээх олох угэстэрэ, айылгы уэрэ5э, эрэл, итэ5эл, таптал, торообут дьиэ. Дойду. Иитэр иэс, ытык иэс.