Проект игры "Олонхо дойдутугар ыалдьыттааьын"

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение “Кюереляхская средняя общеобразовательная школа им. С.Г.Коврова” муниципального района “Горный улус” Республики Саха (Якутия)

Проект

Интеллектуальнай оонньуу-күрэх

 «Олоңхо дойдутугар ыалдьыттааhын»

Толордулар: Тимофеева Айта, 

5 кылаас үөрэнээччитэ,

Ковров Айхал,

5 кылаас үөрэнээччитэ,

Салайааччылар: Игнатьева В.Ю.,

математика учуутала,

Коврова В.Е., алын кылаас учуутала.

с. Кюерелях, 2017

Актуальнаһа:

Саха омук бэйэтин бэлиэ сибэтиэй өрүтэ олоҥхо буолар. Киһи-аймах айбыт саамай кэрэ айымньыларын-шедеврин ахсааныгар киирэр. Ол эрээри хомойуох иһин олоҥхо эйгэтэ билигин сүтэр-симэлийэр кутталлаах. Бу ытык эйгэ сүппэтин туһугар элбэх үлэ эрэйиллэр. Итинник санаанан салайтаран олоҥхону математиканы кытта алтыһыннаран, олоҥхо ис хоһоонун, тутулун, суолтатын, биллэр олоҥхолор, олоҥхоһуттар ааттарын билсэр, интэриэһи үөскэтэр, билиэн-көрүөн баҕаны кэҥэтэр сыаллаах интеллектуальнай оонньуу-күрэх толкуйдаатыбыт.

 Сыала:

Математика көмөтүнэн олоңхону билиhиннэрии, билиини кэңэтии, интэриэhи  көбүтүү.

Соруктара:

1. Олонхо, олоҥхоһуттар тустарынан литератураны талыы, ааҕыы. Олоҥхолору ааҕыы, ис тутулун үөрэтии.

2. Олоҥхо ис хоһоонугар киирбит чыыһылалары, кэриҥнэри чинчийии, сорудахтары толкуйдааһын.

3.   Олоҥхо тутулун, геройдарын туһунан сорудахтары толкуйдааһын.

4.   Олоҥхо ис хоһоонунан иллюстрациялары талыы, уруһуйдааһын.

5. Сорудахтары туһанан интеллекиуальнай оонньуу-күрэх торумун толкуйдааһын. 

Кимиэхэ ананара: 5-6 кылаас о5олоругар

Оонньуу быраабылата. Туhаныллыбыт ньымалара, тэриллэрэ:

Оонньуу–күрэх 9 түhүмэхтээх. Түhүмэхтэр быыстарыгар проекторынан олоңхо5о иллюстрациялары, оҕолор уруһуйдара слайданан көстөр. Киириитигэр олоңхоттон быhа тардан аа5ан иhитиннэрэбит. Оонньуон баҕалаахтары, кыттааччылары сүүмэрдээн хамаандаларга араарабыт. Оҕолор эппиэттэрин тэтэрээккэ суруналлар . Сөптөөх эппиэттэр тутатына слайдаҕа көрдөрүллэллэр. Элбэх сөптөөх эпппиэти биэрбит хамаанда кыайыылааҕынан тахсар.

Оонньуу түһүмэхтэрэ:

1 сорудах

Олоҥхо дойдутун арыйар күлүүһү булуу.Бэриллибит геройдартан олоҥхо геройдарын ˄ маннык бэлиэнэн, атын айымньы геройдарын _ маннык бэлиэнэн бэлиэтээҥ. Олоҥхо дойдутугар киирэр күлүүһү ситэ уруһуйдааҥ.

•         Манчаары Баhылай

•         Уот Уhутаакы

•         Мvлдьv Бе5е

•         Мотуо

•         Туйаарыма Куо

•         Yелэн Хардааччы

•         Кыыс Нэлэмэнтэй

•         Микиитэ Лэглээрин

2        сорудах

Олоҥхо тутулун сааһылаа:

Киириитэ – Сири дойдуну хоһуйуу, бухатыыр төрдүн-ууһун хоһуйуу.

Чыпчаала – өлөр тиллэр охсуһуу мөккүөрэ.

Түмүгэ – бухатыыры уруйдааһын-айхаллааһын. Ыһыах ыһыы.

Төрүөт – абааһы аймаҕа саба түһэн кыыһы уоруута.

Сайдыыта – бухатыыр сырыыта-айана.

Сөллүүтэ – Айыы бухатыырын кыайыыта.

3        сорудах

Математическай суоту сөпкө суоттаан, эппиэтин булан норуокка биһирэммит олоҥхолор автордарын бил, стрелканан холбоо.

4        сорудах

Математическай суот сөптөөх эппиэтин булан бастыҥ олоҥхоһуттар псевдонимнарын бил, стрелка көмөтүнэн холбоо.

5        сорудах

Холобурдары сөпкө суоттаан сөп түбэһэр буукубалары наардаан олоҥхо сүрүн геройун аатын, Элэс Боотур кими быыһаабытын билиэҥ.

6        сорудах

Ханнык баҕарар олоҥхо кыраһыабай кыыс, Абааһы уонна Айыы бухатыырдара сүрүн геройдара буолаллар. Маны биир эпиэттээх хас даҕаны суот көмөтүнэн булуоҥ.

7        сорудах

Эрчимэн Бэргэн Орто дойдуну араҥаччылыыр Улуу бухатыыр буоларыгар уһуйаары Күкүрдүүр Бөҕө бухатыыр кэлэн, ыҥыран илдьэн, Күн таалалыыр хайатын үрдүгэр тоҕус түүннээх күн уһаарбыт, үс түүннээх күн сөтүөлэппит. Уопсайа хас чаас Эрчимэн Бэргэн бухатыыр буоларга уһуйуллубутуй?

8        сорудах

Элэс Боотур        дьиэтигэр  уһунунан отут, кэтитинэн сүүрбэ быластаах оронугар оруопчук  түһэн утуйар эбит. Төһө иэннээх ороҥҥо утуйар эбитий? 1 былас = 150 cм

9        сорудах (түргэнник суоттанар сорудахтар)

9.1

Олоҥоҕо кэпсэнэринэн:

 «Олонхоттон олонхо,

Ол о5о, арай,

Биир хоноот – биирдэнэн,

Икки хоноот – иккилэнэн

Үс хоноот – үстэнэн,

Үлүскэнник үүммүт,

Омуннаахтык уулааппыт».

Дьэ, бу уол оҕо биир ыйынан

хас саастанарый?

9.2

Орто дойдуга аҕыс

 таталҕалаах Аан холорук

  түспүтүгэр, сэттэ ыйы быһа

 хараҥа турбут. Хас түүннээх күн

 хараҥа  турбутуй?

Бу оонньуу-күрэхпитин сыалыттан көрөн сорудахтарын төһө баҕарар судургутутуохха, уустугурдуохха, элбэтиэххэ, а5ыйатыахха, түһүмэхтэрин уларытыахха сөп.

Түһүмэхтэрин быыстарыгар олоҥхо ис хоһоонун, тылын-өһүн, уустаан-ураннаан ойуулааһыннарын оонньооччуга тиийимтиэ, өйдөнүмтүө буоллун диэн олоҥхоттон быһа тардан ааҕан иһитиннэрии, иллюстрациялары, оҕолор уруһуйдарын проектор нөҥүө көрдөрүү киирэр.

Экономическай ырытыы:

1. Туhаныллыбыт кумаа5ы – материал

50 илиис * 1 солк. = 50 солк.

2. Компьютерынан туhаныыга төлөбүр

50 илиис * 5 солк. = 250 солк.

3. Кыайыылаахтарга бириис

1 бириис * 300 солк. = 300 солк.

Бары ороскуот: 600 солк.  

 Оонньуу суолтата, күүтүллэр түмүгэ:

1.            Олоҥхобутун, аатырбыт олоҥхоһуттар ааттарын үйэтитии, интэриэһи үөскэтии.

2.            Норуот олоңхонон ыччаты күүстээх-уохтаах, дьулуурдаах буоларга иитэрин туhанан математика көмөтүнэн толкуйдуур, суоттуур дьо5урун сайыннарыы.

3.            Төрөөбүт дойдунан, олоңхо курдук улуу айымньылаахпытынан киэн туттуу.