Психология. Тұлғаны зерттеу Дж.Буктың "Үй-Ағаш-Адам"методикасы

Тұлғаны зерттеудегі Дж. Буктың  «Үй – Ағаш - Адам» методикасы

 Бұл методика үлкендерге, балаларға және де топтық зерттеулерге арналған.Бұл  методиканы  жүргізудің  негізі  мынадан  тұрады:  сыналушы үйдің,  ағаштың  және  адамның  суретін  салуы  керек.  Содан  кейін құрастырылған  жоспар  бойынша  сұрақтар  қойылады.

Р.Бернс   «ҮАА»  тестін  қолданғанда  оған  ағаш,  үй   және  адамды бір  суретте  бейнелеуін  сұрайды. Үй,  ағаш  және  адам   арасындағы әрекеттестік  көру   метафарасын  көрсетеді   деп    саналады.   Егер барлық суретті  қимылға   келтіретін   болсақ,  онда   біз  шын   мәнінде   өмірімізде не болып  жатқанын  байқай  аламыз.

Талдаудың  ерекше  тәсілі  үйдің,  ағаштың   және   адамның   суреті қандай  тәртіппен   салынуына   негізделеді.  Егер   ағашты   бірінші   салса, ондай   адамға   ең   негізгісі  -  өмірлік   күш – жігер;   ал   егер  бірінші болып  үй   салынса,   онда   бірінші   орында – қауіпсіздік,  табысқа  жету немесе  керісінше,  бұл   түсініктерді   елемеу.

«Үй – Ағаш – Адам »  тестіндегі белгілер бойынша талдау

Құлағалы тұрған ескі үй – кейде адам мұнымен өзіне деген қарым – қатынасты көрсетеді.

Алыста орналасқан үй – шеттеліп тасталғанның сезімі.

Жақында орналасқан үй – ашықтық,  қол   жетерлік   және   жылылық пен қонақжайлық сезімдерін білдіреді.

Үйдің жоспары (үстінен қарағандағы сызбасы ) – (үйдің орнына)  - көңіл қоюды талап ететін дау – дамай.

Әртүрлі   қосымша   салынғандар   (постройки)   –  агрессивтілік    үй   иесіне   қарсы  бағытталған  немесе  субьект   (адам)   жасанды  және мәдени  стандарт   деп   санайтынға  қарсы

Ставни   ( терезе қақпағы )   жабық   –  интерперсональды      қарым – қатынасқа  бейімделуге (түсуге) субьект дайын.

Есіксіз   дауалға   әкелетін    баспалдақтар    –   конфликтілі (дау – дамайлы)   жағдайдың   бейнеленуі,   шындықтың    дұрыс    бағалануына  зиян   келтіреді.   Қарым – қатынасқа    түсуді        мойындамауы ( өзі оны іштей   қалап   тұрса   да ).

Дауалдар.

Артқы дауал,  басқа жақтан  бейнеленген,  өзгеше   -   өзін  басқарудағы   саналы   мүмкіндіктер,   конвенцияларға   бейімделу,  бірақ сонымен   қатар   күшті   дұшпандық   тенденциялары   бар.

Артқы  дауалдың   сызығы   жуанырақ ( ашығырақ,   басқа бөліктермен   салыстырғанда )   –  субьект   шындықпен   (реальность) сақтауға   ( жоғалтып алмауға )   ұмтылады.

Дауал,  оның   негізінің   болмауы   –   шындықпен   нашар байланыста  ( егер  сурет   төмен  жақта   орналасса ).

Дауал  ерекше  көңіл  аударарлық  негізімен   –   субьект дау – дамайлы   тенденцияларды   ысырып  тастауға  тырысада,   қиыншылықтар мен   алаңдаушылықтарды   ( қауіп – қатерді )   сезеді.

Дауал ерекше  көңіл  аударарлық,  көлденең  аумағымен   – уақытқа  нашар   бейімделу  ( өткеннің немесе болашақтың басым болуы ) Субьект  орта қысымына өте  сезімтал  болуы  мүмкін.

Дауал: бұрыш сызығы  өте  жіңішке   –    қауіп – қатерді    алдын – ала  сезіну.

Дауал: сызықтары ерекше  көңіл  аударарлықтай  – саналы түрде бақылауды  сақтауға  ұмтылу.

Дауал:  бір өлшемді  көрініс – тек  бір   жағы   ғана   бейнеленген.Егер  бұл  дауалдың  бұрыш  жағы  болса, онда  көңіл  қалауы  талап ететін оппозициямен  отнужденияның  тенденциялары  бар.

Түссіз дауалдар–  белгісіз   әуестік,   ситуацияға    әсер   ету қажеттілігі   (басқару, ұйымдастыру),   қаншалықты  бұл мүмкін  болған жағдайда

Дауал  ерекше  көңіл  аударарлық  тік  аумағымен – субьект рахаттануды  ең  бірінші  өзінің   фантазиясынан   ( елестетуінен ) іздейді және  оның  шындықпен  байланысы  өте аз, нежели  желательно.

Есіктер.

Олардың  болмауы  –  субьект   басқалардың  (әсіресе   отбасы ортасында)   алдында  ашылуға   ұмтылуда   қиындықтарды   сезінеді.

Двери   ( Есіктер )   ( біреу немесе бірнеше ),  артқы   немесе жанындағы( боковой )   –   кері   шегіну,  қашқалақтау.

Есіктердің  ашық   болуы –   Егер   тұрғын  үй   болса – бұл жылылықты   көп   мөлшерде   қажет  ету  және   ашықтықты   жариялауға ұмтылу.

Есіктер   ( біреу немесе бірнеше)   салтанатты (парадные) – Ашықтық пен  жетістікке  жетудің  бірінші белгілері.

Бүйір  жақтағы  есіктер  ( біреу немесе бірнеше) – жатырқау (жатсыну),   жалғыздық,   нақтылықты   мойындамау.   Тәккапарлықтың мәнділігі.

Өте  үлкен   есіктер   –   басқаларға  деген   тәуелділік   немесе   өзінің әлеуметтік    коммуникабельділігімен   таңдандыруға   ұмтылу.

Өте  кішкене  есіктер   -   өзінің   «Мен» - іне   кіргізуді    қаламау. Әлеуметтік   жағдайлардағы    сәйкессіздік,   батылсыздық   және   шешім   қабылдай   алмаушылықтың  сезімдері.

Есіктер  үлкен  құлыппен   -   өшпенділік,   күмәнданғыштық, тұйықтық,   қорғаныштық тенденциялары.

Өте қою түтін  –  едәуір  іштей  күштену.  (түтіннің қоюлығына байланысты)

Ақырын   шығып   жатқан   түтін–  үйдегі   жылылық   сезімінің жетіспеуі.

Терезелер.

Терезелер  –  бірінші  қабаты   соңына   қарай    салынған – қызметаралық   қатынастарды   жеккөрушілік.   Шынайлықтан   оқшаулау тенденциясы.

Айқара  ашылған   терезелер   –  субьект   өзін   біраз   бос   және бірқалыпты   ұстайды.  Терезенің   көп  болуы   қарым – қатынасқа   түсудің дайындылығын   көрсетеді.  Ал   перделердің   жоқ   болуы  -  өз   сезімдерін жасыра   алмау.

Жабық  терезелер  ( перделермен ) – ортамен  әрекеттестікке түсуді уайымдайды.   ( егер ол субьектке маңызды болса ).

Әйнексіз  терезелер  -   өшпенділік,   жатырқаушылық.   Төменгі қабатта  терезелер  жоқ,  бірақ  жоғарғы   қабатта   бар    –  шынайы     өмір мен   қияли   өмір   арасындағы   тұңғиық.

 Шатыр.

Шатыр  –  қиял   өрісі.   Желден  жұлынған   шатыр   мен   мұржа – субьектінің   өз   еркімен,   күшіне   қарамастан ,   оның   сезімдері басқарылады.

Шатыр, суреттің   барлығында   кездеспейтін   жалпақ  сызықта – қиял   негізінде    рахаттануға   көңіл   қойылу,  әдетте   қорқынышпен         ере  жүреді.

Шатыр,  шеткі   сызығының    жіңішке    болуы   –   уайымдау, қиялды   бақылаудың   төмендеуі.

Шатыр,   шеткі   сызығының   жуан   болуы  –   қиялды        басқаруда   шамадан  тыс   уайымдау.

Шатыр,  төменгі   қабатпен  сәйкестігі   нашар   -   өзін   ұйымдастыра   алудың   төмен   дәрежеде   болуы.

Шатырдың    карнизі,   ерекше    көңіл    аударарлықтай   ашық сызықпен   немесе    дауалдың    артына    созылған – күшейтпелі қорғанышты   құру   ( әдетте күмәнданғыштықпен                                        

 Бөлме

Бұл жайлы түсіндірмелер мына жағдайда туындайды:

1.     бөлмеде тұратын адаммен

2.     бөлмедегі өзара қарым – қатынас

3.     бұл бөлме не үшін орналасқанына байланысты (нақты немесе жазылып қойған)

4.     Жуан бұтақтар – шындықты жақсы ажырата білу.

5.     Петельки, жапырақтар - өзінің жарқындығын пайдалануды қалайды.

6.     Жапырақтағы иректер – қауіпсіздік және тұйықтық.

7.     Торлы жапырақ – жағымсыз сезінулерден қашу.

8.     Өрнекке ұқсас жапырақ – нәзіктілік, жылы шырайлылық, жарқындылық (әсемдік ).

9.     Пальма -  тұрғылықты жерін өзгертуге ұмтылу.

10. Бұтағы салбыраған тал – албырттық пен қуаттылықтың жеткіліксіздігі, жағымды қатынастарды іздеуге және мықты тірекке ұмтылу; өткенге және болғын шақ тәжірибесіне оралу;  шешім қабылдаудағы қиыншылықтар.

11. Қараю, штрих жүргізу – күштену, уайымдаушылық.

12. Қарайған сабақ – ішкі уайым, күмәнданушылық, тасталып қалудың қорқынышы, жасырылған қорқыныш.

13. Сабақ ( дің ) – анасына ұқсағысы келу, барлығын сол сияқты істеу немесе әкесіне ұқсағысы келу, онымен күшпен сынасып көру, сәтсіздік рефлекциясы.

14. Дің ( сабақ ) сынған күмбез формасында – сыртқы күштеудің ащы сезімталдығы және оған қарсы тұра алмаушылық.

15. Жапырақтағы бөліп тұратын сызық – пассивтілік, жұмсақтық, көнгіштік.

16. Бір сызықты дің ( сабақ ) – заттарға шынайы көзбен қараудан бас тарту.

17. Діңі ( сабақ ) жіңішке сызықтармен салынған, ағаштың ұшар басы жуанмен - өзін сендіре алады және емін – еркін әрекет ете алады.

18. Жапырақ жіңішке сызықтарымен – нәзік сезімталдық, иланушылық.

19. Сабақ қысылған сызықтарымен – шешім қабылдағыштық, активтілік, өнімділік.

20. Сабақтың сызықтары түзу – ептілік, тапқырлық, уайымдататын фактілерде тұрып қалмайды.

21. Сабақтың сызықтары қисық – активтілік, уайымдаушылық және бөгеттен шыға алмай қалушылық ойларымен тоқтатылған.

22. «Вермишель»   -  қиянат ету үшін арналған тұйықтық тенденциясы, елемеген шабуылдар, жасырын қатты ашу.

23. Бұтақтар сабақпен байланыспаған – шынайлықтан қашу, оның қалауларына сәйкес келмеуі, одан арман және ойынға қашып кету әрекеті.

24. Сабақ ашық және жапырақтармен байланысқан – жақсы интеллект, қалыпты даму, өзінің ішкі әлемін сақтап қалуға ұмтылу.

25. Сабақ ( дің ) жерден жұлынған – сыртқы әлеммен қатынастың жеткіліксіздігі, күнделікті және рухани өмірі арасындағы байланысы нашар.

26. Сабақ ( дің ) аяқ жағынан шектелген – бақытсыздықты сезіну, қолдау іздеу.

27. Сабақ  ( дің )  аяғына қарай кеңейеді - өзінің ортасынан сенімді орынды іздеу.

28. Сабақ  ( дің )  аяғына қарай жіңішкереді – ортада қауіпсіздікті сезіну, бірақ ол қалаған сүйемелдеуді бермейді; тынышсыз әлемде өзінің «менін» бекітудегі оңашалау және ұмтылу.

29. Ортақ биіктік – парақтың төменгі бөлігі – тәуелділік, өзі - өзіне сенудің жетіспеушілігі, билікті компенсаторлы қиялдау.

30. Парақтың төменгі жартысы – аз мөлшерде көрсетілген тәуелділік, жасқаншақтық.

31. Парақтың үш бөлігі – ортаға жақсы бейімделу.

32. Парақ толығымен пайдаланылған – байқалып қойғысы келеді, басқаларға сену, өз - өзіне сенушілік.

33. 33.Жапырақтың биіктігі ( парақ 8 бөлікке бөлінеді ).