Рабочая программа по башкирскому языку и литературе для 8 класса

Муниципальное общеобразовательное бюджетное учреждение

средняя общеобразовательная школа с.Нижние Киги муниципального района

Кигинский район Республики Башкортостан

РАССМОТРЕНО На заседании ШМО учителей русского, татарского, башкирского языков и литературы Протокол №____ от «__» ______ 20__ г Руководитель ШМО: ____________________ ФИО .

ПРИНЯТО на педагогическом совете Протокол №__ от «______» ________2016 г

СОГЛАСОВАНО Заместитель директора по  УВР: _________________ Абзалова А.Р.  «__» _______ 20__ г.

УТВЕРЖДАЮ Директор школы: __________________ Богданова Н.Р. Приказ №____ от «__» ______20__ г.

                                                      Рабочая программа

                                по родному башкирскому языку и литературе

                                                               8 класс

Уровень образования: основное общее образование

Срок реализации: 2016-2017  учебный год

Рабочая программа составлена на основе:

-примерной программы по башкирскому языку и литературе для учащихся 5-9 классов общеобразовательных учреждений. Составитель: Габитова З.М., Уфа: Китап, 2012г.

Составитель: Валиахметова Ирина Файзельгаяновна       

                                                           2016

Аңлатма яҙыу.

Норматив-Хоҡуҡи документтар:

1. Рәсәй  Федерацияһының “Рәсәй Федерацияһында Мәғариф тураһында”.

2. Башҡортостан Республикаһының ”Мәғариф тураһында” Законы.

3. Рәсәй Федерацияһы Мәғариф һәм фән министрлығының №1089 бойороғо менән 5.03.2004 йыл раҫланған дәүләт белем биреү стандартының Федераль компоненты.

4. “Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында” Законы.

5. “Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында” Законы.

6. Башҡортостан Республикаһының Региональ базис планы № 905, 29.04.2015 йыл.

7. Уҡытыу башҡорт телендә алып барылған мәктәптәрҙең V- XI кластары өсөн башҡорт теле  программаһы (Төҙөүселәре:В.Ш.Псянчин, Ю.В.Псянчин. Яуаплы мөхәррире –С.Ғ.Кәримов. Ижевск: КнигоГрад 2008) нигеҙендә төҙөлгән.

8.Түбәнге Ҡыйғы ауылы муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеһының “Уҡыу планы” 2016-2017 йыл

9. Дәреслектәр:  8-се класс  өсөн “Туған әҙәбиәт” дәреслеге авторҙары М.Ғ.Ғималова,Ғ.Б.Хөсәйенов Өфө, “Китап”, 2014 йыл,  8-се класс өсөн Башҡорт теле дәреслеге, авторҙары Ә.М.Аҙнабаев, С.А.Таһирова  Өфө, “Китап”, 2014 йыл

Предметтың  уҡыу планындағы урыны.

 Туған  башҡорт  теле һәм әҙәбиәте  предметы 8 класта база  кимәлендә өйрәнелә.  Мәктәптең  уҡыу планында  предметҡа аҙнаһына 2сәғәт бүленгән, йылына  68 сәғәт  тура килә.

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

Ә.Моратов.”Башҡортлоҡ”, Р.Бикбаев. “Берләшегеҙ, бөтә донъя башҡорттары!” шиғырҙары.

Ҡобайырҙар.

Әҙәбиәт теорияһы. Ҡобайыр тураһынды төшөнсә. Жанр үҙенсәлеге, шиғыр төҙөлөшө. Әйтеш тураһында.

Шафиҡ Әминев- Тамъяни. “Урал”, “Башҡорт бабаларының тарихы ”.

Мөхәммәт пәйғәмбәр. “Ҡөрьән китабы”.

Р.Бикбаев. “Хәҙистәр”, М.Ямалетдинов. “Ҡөрьән сүрәләре”.

Ғ.Ибраһимов. “Кинйә”(романдан өҙөк).

Б Бикбай. “Ер”, “Ҡаһым түрә”.

Әҙәбиәт теорияһы. Художестволы әҫәрҙең композицияһы тураһында төшөнсә. Драма тураһында төшөнсәне ҡабатлау, тәрәнәйтеү.

Предмет-ара бәйләнештәр. 1812 йылғы Ватан һуғышы. Унда башҡорт ғәскәрҙәренең батырлыҡтары хаҡында тарихи мәғлүмәттәр биреү. Сәнғәт. “Башҡорттар Гамбургта”, “Башҡорттар Дрезденда” гравюраларының репродукциялары.

Артист Арыҫлан Мөбәрәков (үҙаллы уҡыу өсөн).

Әҙәбиәт теорияһы. Хәтирә жанры тураһында.

Ғ.Сәләм.”Шоңҡар”.

Әҙәбиәт теорияһы. Поэтик синтаксис (риторик һорау, риторик өндәү) тураһында төшөнсә.

З.Биишева “Һөнәрсе менән өйрәнсек”.

Әҙәбиәт теорияһы. Хикәйәт тураһында төшөнсәне нығытыу, тәрәнәйтеү.

З.Исмәғилев (үҙаллы уҡыу өсөн)

М.Кәрим.”Үлмәҫбай”поэмаһы, “Алыҫ юлға эйәрләйҙәр”, “Йәшәйһе бар”, “Айһылыуҙың күҙ йәштәре”, “Ҡоролтайға ҡотлау”.

Әҙәбиәт теорияһы. Лиро-эпик поэмаларының үҙенсәлектәре тураһында.

Н.Мусин. “Йыртҡыс тиреһе” романынан өҙөк.

Р.Ғарипов. “Урал йөрәге”, “Аманат”, “Уйҙарым”, “Кеше ғүмере”.

Ғ.Хөсәйенов. “Һуңғы тарпан”.

Әҙәбиәт теорияһы. Әйләнмә композиция сара.

Р. Бикбаев. “Башҡортостан бында башлана”, “Йүкәләрҙән һыҙылып бал тамғанда” “Дауыл”, “Барып етһен ине хаттарым”, “Йәншишмәбеҙ ошо тупраҡта”.

Т.Ғиниәтуллин. “Мәтрүшкә еҫе”, “Әсә һәм бала” әҫәрҙәре.

Н.Нәжми. “Башҡортостан”, “Аҡ шишмә”.

Ҡ.Аралбаев. “Беҙ-кеше”(поэманан өҙөк).

Ф.Туғыҙбаева. “Аҡмулла”, “Ҡыңғырау”.

Ә.Әминев. “Ҡытай город”.

Р.Камал. “Таня-Таңһылыу”. Әҫәрҙән өҙөк.

Х.Назар. “Башҡортостан – минең баш йортом”, “Аҡҡа табыныу”, “Дауа”.

Китап хаҡында хикәйәт.

Әҙәбиәт теорияһы буйынса алынған төшөнсәләрҙе ҡабатлау һәм системалаштырыу.

Бөтә үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Ятлау өсөн әҫәрҙәре:

“Ай, Уралым, Уралым”, “Аҡмырҙа сәсән менән Ҡобағош сәсәндең әйтешкәне”.

Б.Бикбай. “Ер”поэмаһынан өҙөк.

Ғ.Сәләм.”Шоңҡар”поэмаһынан өҙөк.

М.Кәрим.”Йәшәйһе бар”.

Р.Назаров. “Йәшен”, “Йөрәк”, “Ғүмер”.

З.Биишева. “Һөнәрсе һәм өйрәнсек”әҫәренән өҙөк (уҡытыусы һайлауы буйынса).

Р.Ғарипов. “Урал йөрәге”, “Аманат”, “Уйҙарым”.

Р.Бикбаев. “Башҡортостан бында башлана”, “Берләшегеҙ, бөтә донъя башҡорттары!”.

       Синтаксис буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау.  5-7 кластарҙа үтелгән тыныш билдәләре ҡуйылышын ҡабатлау. Тиң киҫәктәр, айырымланған эйәрсән киҫәктәр, өндәш һүҙҙәр эргәһендә, тура телмәрҙә,эйә менән хәбәр араһында тыныш билдәләре. Инеш һүҙҙәрҙе, хәл әйтемдәрен ҡабатлау. Айырымланған эйәрсән киҫәктәр һәм тура телмәр эргәһендә тыныш билдәләре ҡуйылышын ҡабатлау.

        Ҡушма һөйләм. Ҡушма һөйләм тураһында ҡабатлау. Ҡушма һөйләм тураһында төшөнсә. Теҙмә ҡушма һөйләм. Теркәүесле теҙмә ҡушма һөйләм . Теркәүесле теҙмә ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләренең ҡуйылышы. Теркәүесһеҙ теҙмә ҡушма һөйләм. Теркәүесһеҙ теҙмә ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләренең ҡуйылышы. Эйәртеүле ҡушма һөйләм. Баш һәм эйәрсән һөйләм. Эйәрсән һөйләмдәрҙең баш һөйләмгә эйәреү саралары. Эйәртеүле ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләренең ҡуйылышы. Эйәрсән һөйләм төрҙәре. Эйә һөйләм. Эйәрсән хәбәр һөйләм. Аныҡлаусы һөйләм. Тултырыусы һөйләм. Хәл һөйләмдәр. Ваҡыт һөйләм. Урын һөйләм. Рәүеш һөйләм. Күләм - дәрәжә һөйләм. Сәбәп һөйләм. Маҡсат һөйләм. Шарт һөйләм. Кире һөйләм. Эйәрсән һөйләм төрҙәре тураһында ҡабатлау.

        Ҡатмарлы синтаксик төҙөлмәләр.Күп эйәрсәнле ҡушма һөйләм. Күп эйәрсәнле ҡушма һөйләмдә тыныш билдәләренең ҡуйылышы.

        Ҡатнаш ҡушма һөйләмдәр. Ҡатнаш ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләренең ҡуйылышы. Теҙемдәр. Үтелгәндәрҙе ҡабатлау.Эш ҡағыҙҙары менән эшләү.

        Тыныш билдәләренең ҡуйылышын ҡабатлау. Һөйләм аҙағындағы тыныш билдәләре. Өтөр ҡуйыу осраҡтары. Нөктәле өтөр ҡуйыу осраҡтары. Һыҙыҡ ҡуйылыу осраҡтары.  Ике нөктә ҡуйылыу осраҡтары. Телмәр үҫтереү.

        Тасуири уҡыу күнекмәләре өҫтөндә эшләү. Күренекле ғалимдар, яҙыусылар, рәссамдар, композиторҙар тураһында һөйләү һәм яҙыу. Уҡылған әҫәрҙәр буйынса ундағы геройҙарға ҡарата үҙ фекереңде сағылдырып, иншалар яҙыу. Сағыштырыу юлы менән ике йәки бер нисә персонажға ҡылыҡһырлама яҙыу. Протокол төҙөү. Изложениеларҙы һәм иншаларҙы темаһына, төп фекеренә, стиленә ярашлы камиллаштырыу, уларҙа орфографик, пунктуацион, грамматик һәм телмәр хаталарын төҙәтеү.

VIII класс уҡыусыларының белем һәм күнекмәләренә төп талаптар

Уҡыусылар түбәндәгеләрҙе белергә тейеш:

- өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең авторын, исемен, мәғәнәһен;

- өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең төп темаһын, композицион үҙенсәлектәрен;

- өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең ваҡиғаһын (сюжетын) һәм геройҙың (геройҙар һәм ваҡиғаларҙың үҙ-ара бәйләнешен);

- әҫәрҙең художестволы образы, темаһы, идеяһы, сюжеты, композицияһы, рифма хаҡындағы төшөнсәләрҙең билдәләре;

- драматик һәм лиро-эпик әҫәрҙәрҙең характерлы үҙенсәлектәре;

- программа тарафынан ятлау өсөн тәҡдим ителгән әҫәрҙәрҙең текстары.

Уҡыусылар түбәндәге күнекмәләргә эйә булырға тейеш:

1-се төр күнекмәләр

- яҙыусы һүрәтләгән художестволы картиналарҙы уй менән күҙ алдына баҫтырыу;

-  художестволы әҫәрҙәрҙе, фәнни һәм публицистика әҫәрҙәрен айыра белеү;

- өйрәнелә торған әҫәрҙәрҙең сюжет элементтарының, композицияның (автор ҡылыҡһырламаһы, геройҙарҙың эше, ҡылыҡтары һәм портретының, пейзаж һәм интерьерҙың) идея-художество урынын билдәләү;

- контекст эсендә һүрәтләү сараларының идея-художество урынын билдәләү;

-  уҡытыусы ҡуйған проблемалы һорау ярҙамында геройға ҡылыҡһырлама биреү;

- авторҙың мөнәсәбәтен билдәләү маҡсатында геройҙарҙы үҙ-ара сағыштырыу;

-  эпик, лирик, лиро-эпик һәм драматик әҫәрҙәрҙе айыра белеү.

2-се төр күнекмәләр

- художестволы, фәнни-популяр һәм публицистик текстарҙы дөрөҫ, етеҙ итеп ҡысыҡырып уҡыу;

- художестволы әҫәрҙәрҙе тасуири уҡыу;

- эпик әҫәрҙәрҙе йәки уларҙың өҙөктәрен яҙма рәүештә (телдән) тулы итеп йәки һайлап, ҡыҫҡартып һөйләп биреү (изложение төҙөү);

- өйрәнелгән әҫәр буйынса телдән йәки яҙма рәүештә фекерләү характерындағы инша яҙыу;

- һорауҙарға тулы яуап һәм геройҙарға (индивидуаль һәм сағыштырма) баһалама биреү;

- эпик әҫәргә йәки уның өҙөгөнә план төҙөү;

-  үҙ аллы уҡылған әҙәби сәнғәт әҫәрҙәренә (әҫәрҙәге герой һәм ваҡиғаларға ҡарата үҙ мөнәсәбәтеңде белдереп) яҙма йәки телдән баһалама бирә белеү.

Уҡыусылар  эйә булырға тейеш  күнекмәләр

1.     Яҙыусы һүрәтләгән картиналарҙы уй менән күҙ алдына  баҫтырыу

2.     Художестволы әҫәрҙәрҙе, фәнни һәм публицистика әҫәрҙәрен айыра белеү.

3.     Өйрәнелә торған әҫәрҙәрҙең сюжет элементтарының, композицияның идея-художество урынын билдәләү. Автор характеристикаһы, геройҙарҙың эше, ҡылыҡтары һәм портретының, пейзаж һәм интерьерҙы һүрәтләй белеү.

4.     Контекст эсендә телдең һүрәтләү сараларынаң идея-художество урынын билдәләү.

5.     Уҡытыусы ҡуйған проблемалы һорау ярҙамында геройға характеристика биреү.

6.     Авторҙың мөнәсәбәтен билдәләү маҡсатында геройҙарҙы үҙ-ара сағыштырыу.

7.     Эпик, лирик, лиро-эпик һәм драматик әҫәрҙәрҙе айыра белеү.

Кушма һөйләмдәргә телдән һәм яҙып синтаксик, пунктуацион тикшеренеү үткәрә белеү; - үтелгән синтаксик төҙөлмәләрҙе телмәрҙең йөкмәткеһенә һәм стиленә ярашлы ҡуллана белеү; - 8-се класта үтелгән пунктограммаларҙы таный, таба белеү һәм тыныш билдәләренең ҡуйылышына аңлатма биреү; - айырымланған эйәрсән киҫәкле, хәл әйтемле, тура һәм ситләтелгән телмәрле ябай һөйләмдәрҙә, шулай уҡ теҙмә һәм эйәртеүле ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләрен ҡуя белеү; - йәшәгән урынды, архитектура, тарих һәм сәнғәт ҡомартҡыларын тасуирлауға нигеҙләнгән инша яҙа белеү; - сағыштырыу юлы менән ике йәки бер нисә персонажға ҡылыҡһырлама яҙыу; - протокол төҙөй белеү; - изложениеларҙы һәм иншаларҙы темаһына, төп фекеренә, стиленә ярашлы камиллаштырыу, уларҙа орфографик, пунктуацион, грамматик һәм телмәр хаталарын төҙәтә белеү.

№	ТЕМАЛАР	дата		иҫкәрмә
		Программа буйынса	Фактик Үткәрел-гән
1	Р.Бикбаев “Бөтә донъя башҡорттары, берләшегеҙ”. Ә.Моратов ”Башҡортлоҡ”.	01.09
2	Синтаксис буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау.	05.09
3	Ҡобайырҙар. “Ололар һүҙе”, “Ай, Уралым, Уралым”, “Салауат батыр”, “Бейек тауҙың үлгәне”, “Ил тигәндең кеме юҡ”, “Бер тигәс тә ни яман”.	08.09
4	Ҡушма һөйләм тураһында үтелгәндәрҙе ҡабатлау.	15.09
5	Әйтештәр. Аҡмырҙа сәсән менән Ҡобағош сәсәндең әйтешкәне.	19.09
6	Ҡушма һөйләм буйынса дөйөм төшөнсә.	22.09
7	Шафиҡ Әминев- Тамъяни “Урал”, “Башҡорт бабаларының тарихы”.	26.09
8	Теҙмә ҡушма һөйләм.	29.09
9	Мөхәммәт пәйғәмбәр. “Ҡөрьән” китабы. Хәҙистәр. М. Ямалетдинов “Сүрәләр”.	03.10
10	Теркәүесле  теҙмә ҡушма һөйләмдәр. Теркәүесле теҙмә ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләре.	06.10
11	Ғ.Ибраһимов “Кинйә” (романдан өҙөк).	10.10
12	Контроль диктант	13.10
13	Ибраһимов “Кинйә” (романдан өҙөк).	17.10
14	Б.Бикбай “Ер”.	20.10
15	Теркәүесһеҙ теҙмә ҡушма һөйләмдәр.	24.10
16	Б.Бикбай “Ҡаһым түрә”.Художестволы әҫәрҙең композицияһы тураһында төшөнсә.	27.10
17	Теркәүесһеҙ теҙмә ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләре.	31.10
18	Артист Арыҫлан Мөбәрәков. “атайым тураһында” (Г.Мөбәрәкова)	07.11
19	Эйәртеүле ҡушма һөйләм. Баш һәм эйәрсән һөйләм.	10.11
20	Ғәлимов Сәләм “Шоңҡар”. Поэтик синтаксис тураһында төшөнсә.	14.11
21	Эйәрсән һөйләмдең баш һөйләмгә зйәреү(бәйләнеү) саралары. Тыныш билдәләре.	17.11
22	З.Биишева “Һөнәрсе менән Өйрәнсек”. Хикәйәт тураһында төшөнсә.	21.11
23	Эйәрсән һөйләм төрҙәре. Эйә һөйләм.	24.11
24	Композитор Заһир Исмәғилев.	28.11
25	Эйәрсән хәбәр һөйләм.	01.12
26	Мостай Кәрим “”Алыҫ юлға эйәрләйҙәр”, “Йәшәйһе бар”, “Айһылыуҙың күҙ йәштәре”, “Ҡоролтайға ҡотлау”.	05.12
27	Аныҡлаусы һөйләм. Тултырыусы һөйләм.	08.12
28	Мостай Кәрим “Үлмәҫбай”.	12.12
29	Контроль  диктант.	15.12
30	Ноғман Мусин “Йыртҡыс тиреһе”	19.12
31	Хәл һөйләмдәр. Ваҡыт һөйләм.	22.12
32	Ноғман Мусин “Йыртҡыс тиреһе”	26.12
33	Урын һөйләм.	29.12
34	Рәми Ғарипов “Урал йөрәге”, “Аманат”, “Уйҙарым”, “Кеше ғүмере...”.	16.01
35	Рәүеш һәйләм.	19.01
36	Ғайса Хөсәйенов “Һуңғы тарпан”.	23.01
37	Күләм- дәрәжә һөйләм.	26.01
38	Рауил Бикбаев “Башҡортостан бында башлана”,”Йүкәләрҙән һығылып бал тамғанда”, Дауыл”, Барып етһен ине хаттарым”, “Йәншишмәбеҙ ошо тупраҡта”.	30.01
39	Сәбәп һөйләм.	02.02
40	Талха Ғиниәтуллин “Мәтрүшкә еҫе”.	06.02
41	Маҡсат һөйләм.	09.02
42	Талха Ғиниәтуллин “Әсә һәм бала”.	13.02
43	Шарт һөйләм.	16.02
44	Назар Нәжми “Башҡортостан”, “Аҡ шишмә”.	20.02
45	Кире һөйләм.	27.02
46	Ҡәҙим Аралбай “Беҙ кеше”.	02.03
47	Эйәрсән һөйләм төрҙәрен ҡабатлау.	06.03
48	Факиһа Туғыҙбаева “Аҡмулла”, “Ҡыңғырау”.	09.03
49	Контроль диктант.	13.03
50-51	Әмир Әминев “Ҡытайгород”.	16.03 20.03
52	Ҡатмарлы синтаксик төҙөлмәләр. Күп эәйрсәнле ҡушма һөйләмдәр.	23.03
53-54	Ринат Камал “Таня-Таңһылыу”.	03.04 06.04
55	Күп эйәрсән ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләре.	10.04
56	Хәсән Назар “Башҡортостан- минең баш йортом”, “Аҡҡа табыныу”, “Дауа”.	13.04
57	Ҡатнаш ҡушма һөйләмдәр.	17.04
58	Китап хаҡында хикәйәт.	20.04
59	Ҡатнаш ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләре.	24.04
60	Теҙемдәр.	27.04
61	“Ҡушма һөйләм” темаһын ҡабатлау.	04.05
62	Ҡушма һөйләм темаһына контроль диктант.	08.05
63	Һөйләм аҙағында тыныш билдәләре. Өтөр ҡуйылыу осраҡтары.	11.05
64	Нөктәле өтөр ҡуйылыу осраҡтары.	15.05
65	Ике нөктә ҡуйылыу осраҡтары.	18.05
66	V-VIII кластарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлау.	22.05
67	Кластан тыш уҡыу дәресе.	25.05
68	Үтелгәндәрҙе ҡабатлау, нығытыу. Йомғаҡлау дәресе.	29.05
69	Резерв
70	Резерв.