МКОУ
«Ситтинская средняя общеобразовательная школа им.В.Е.Колмогорова»
Рассмотрено
МО:
Согласовано Утверждаю:
Яковлева
М.А.____________ зам.дир.по
УВР: директор школы
от «___»
__________ 2019 г.
Попова Л.В._________ Левина О.Д.__________
от «___»__________2019 г. от
«___»__________2019 г.
приказ
№ 81 от «__» ____2019 г.
Рабочая
программа по внеурочной деятельности КНРС(Я) 6 класс
Учитель:
Новгородова С.М.
2019-2020 учебный
год
Быһаарыы
сурук
Үөрэх
биридимиэтин өйдөбүлэ
Бырыгыраамма
олоххо тоҕооһо. Бүгүҥҥү олохпутугар буола турар
балысхан уларыйыылар ордук чуолаан киһи өйүн-санаатын, майгытын-сигилитин
укулаата уларыйыытыгар тиэрдиэхтэрин сөп. Билиҥҥи кэммит сүрүн тускулунан буолбут
култуураҕа, духуобунаска ханнык эрэ үрдүнэн көрдөрүнньүк соҕус сыһыан баһылыыр
суолталаммыта, омук бэйэтин тус кэрэтин, айылҕатынан, айылгытынан бэриллэр ис
күүһүн сүтэриитигэр тиэрдиитэ – кэнэҕэски өттүгэр улахан охсуулаах буолун сөп.
Хайа баҕарар омук бэйэтин ис култууратынан, духуобунаһынан байытар, атын
норуоттарга кэрэхсэнэр кыахтаах. Онон, төрһүт култуураны, ийэ өйү-санааны
ыччакка иҥэриини омук норуот быһыытынан тыынннаах буолуутун хааччыйар сүрүн
суол быһыытынан сыаналаан ураты болҕомтоҕо ылыы эрийиллэр. Түҥ былыргыттан
кэрэһэлэнэн кэлбит омук өйун-санаатын, мындырын, уран ууһун, култууратын ыччат
иҥэриннэҕинэ эрэ, норуотун олоҕун уһун тыынныыр, сайыннаран кыаҕы ылар. “Саха
Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурата” үөрэх биридимиэтин бырагырааматын
көрүгэ, сыала, соруктара, ис хоһооно ити сүрүн кыһалҕаны быһаарыыга тускуланан
оҥоһулунна.
Саха
оҕото бэйэтин сахабын диэн баардыланыыта, биллэн турар, дьиэ кэргэн эйгэтигэр
эрэ үөскуур. Омугунан уратытын билиммит оҕо дьиэ кэргэҥҥэ, уһуйааҥҥа иитиллиитигэр,
сайдыытыгар култуура ытык өйдөбүллэрин ылыныыга тардыстыылаах буолар. Оҕо
култуурв эгэлгэ көстүүлэрин бэйэтэ айан, тутан ылыннаҕына, олоҕун тухары
иҥэриммит билиитэ, сатабыла тугунан да солбуллубат үтүө, кэрэ өйдөбүл буолан ис
уйулҕатын өрүү сырдата сылдьар күүскэ кубулуйар.
Бырагыраама
көрүгүн сүрүн тирэҕэ: култуураны - киһилии киһи буолуу, сиэрдээх олоххо уһуйуу
үөрэҕин быһыытынан көрүү. Ханнык баҕарар омук төрүт култуурата киһи ис дьиҥин,
ис кыаҕын уһугуннарар, духуобунай күүһүн арыйар аналлаах. Бырагыраамаҕа бу
төрүт санаа үөрэтии-иитии технологиятын тиһигин систиир – киһи
киһилии сиэрдээх майгытын олохтуур, айылгынан сайдыынытускулуур аналлаах.
Онон
омук төрүт култуурата – оҕо бэйэтин сайыннаран, олоҕун оҥостор төрүт эйэгэтин
үөскэтэр суол быһыытынан сыаналанар. Бу
эйгэҕэ оҕо “Киһи-айылҕа-уопсастыба” сүрүн өйдөбүллэрин, сыаннастарын болҕойор,
толкуйун тобулар, санаатын сааһылыыр. Тус олоҕун бэйэтэ оҥостор дириҥ көрүүлээх
көҥүл киһи буола улаатарыгар кыах бэриллэр. Оҕо бэйэтин бэйэтэ сайыннаран, ис кичим
санааларын сыаналанар, эгэлгэ дьайыыларын ырытан, түмүктэри оҥоро үөрэнэр. Бу
оҕоҕо тугунан да солбуллубат дьиҥ олох үөрэҕин ылынар,бэйэтин омук киһитин
быһыытынан сайыннарар суолланар (индивидуальная траектория развития), аан дойду
омуктарын кытта “эн-мин” дэһэр доҕордуу алтыһыыга киирэр эйгэтэ.
Үөрэх
бырагырааматын сүрүн сыала. Саха оҕото бэйэтин ис
кыаҕын, айылгытын, өбүгэтин өлбөт-сүппэт өйүн күүһүн, мындырын иҥэринэн, ону
үөрэх – сайдыы үрдүк кирбиилэрин кытта дьүөрэлээн, өй-санаа, сиэр-майгы үрдүк
таһымыгар - толору сайдыылаах (гармонично развитый) буолууга – тардыстыылаах,
онон олоҕун тускуланар ис кииллээх буолуутун ситиһии.
Соруктара:
·
Өбүгэлэрбит күн-дьыл эргииринэн, айылҕа
этиитинэн, айылҕа күүһүн таба тутуһан олоҕу олорор үөрүйэхтэригэр сыһыарыы;
·
Үтүмэн үгүс үйэлэр үтүө өйдөрүнэн
куоһаммыт олоҕу олоруу үтүө үгэстэрин, сиэрдээх билиилэрин билиһиннэрии;
·
Кэм кэрдии кэрэһиттэринэн буолбут омук
олоҕор, дьылҕатыгар бэлиэ суолу, хамсааһыны киллэрбит, өлбөт өй, үтүө-мааны
майгы, муҥутуур дьоҕур күүһүн көрдөрбүт ытык дьоммут холобурдарынан ыччаты
иитии суолун тобулуу;
·
Айылҕалаах айылгы күүһэ түмүллүүтүн
көстүүлэринэн, холобурдарынан оҕолору омук култуурата норуот олоҕун дьоллоохтук
тускулуур күүһүгэр итэҕэтии;
·
Аан дойду хайа баҕарар муннугар тиийэн,
оммугун сиэрин-туомун, үгэһин, бары сатабылын туһанан, атын омуктары кытта
тэҥҥэ алтыһар кыахтанарыгар төрүтү ууруу;
·
Төрүт үгэс, култуура ньымаларын
үөрэтии-иитии кэриҥэр киллэрии.
Үөрэх
бырагырааматын түөрүйэтэ культурологическай
тускуну тутуһар, ол эбэтэр култуура үөрэҕэ билиини-көрүүнү тиэрдэрин таһынан,
оҕо кута-сүрэ, ис уйулҕата, айылгыта сайдарыгар туһуланар. Ол аата бөлөһүөк
А.С.Попова суруйарыныы “Саха дьонугар “айыы киһитэ аһыныгас, күн киһитэ
көмүскэс” диэн өйдөбүлгэ сигэнэн, култуура үөрэҕин тускута “аһыныгас” киһиэхэ -
ол аата өйө-санаата, сиэрэ –майгыта үрдүк таһымнаммыт,”көмүскэс” киһиэхэ – ол
аата бэйэтин да, атын да дьону көмүскүүр кыахтаахз, өй-санаа, күүс-уох өттүнэн
да ситэ сайдыбыт буолууга сирдиир ис хоһоонноох. Онон, үөрэх бырагыраамата саха
киһитэ толору сайдыылаах киһи буолан айыы киһитэ, эбэтэр сайдыы үрдүкү
чыпчаалыгар – айар дьоҕурга тиийбит киһи (творческая личность) буоларыгар
туруулаһыы түөрүйэтинэн оҕо сайдыытын, киһи буолуутун тускулуур ис хоһоонноох.
Бастатан
туран, “Хотугу киһи” диэн хомуур өйдөбүлү өрө тутуу. Үөрэнээччилэр “Саха
Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын култууралара” диэн өйдөбүлү кэлим ылына
үөрэнэллэригэр тускулааһын. Аан дойдуга “илиҥҥи киһи”, “арҕааҥы киһи” диэн
философскай көрүүлэр бааллар. Ол курдук саха өйө-санаата, быһыыта – майгыта
уларыйбыт кэмигэр төрүт култуураны үөрэтиигэ “Хотугу киһи” үөрэҕэ диэн саҥалыы
философскай көрүү тиһигэ үөскээн эрэрэ көстөр. Хотугу норуоттар олорор эйгэбит,
олохпут укулаата, үлэбит-хамнаспыт, айыыбыт-тутуубут – барыта ханыылыы, онон өйбүт
– санаабыт, айылҕаҕа сыһыаммыт эмиэ биирдиҥи диэн көрүүгэ олоҕуран, бииргэ
алтыһан олорор омуктарбыт култуураларын үөрэтиигэ, чинчийиигэ суол аһыллар.
Үөрэх
бырагыраамата саха оскуолатыгар аналлаах, онон хотугу киһи өйдөбүлэ саха
култууратын нөҥүө киллэрилиннэ. Тоҕоостоох түгэннэргэаҕыйах ахсаанннаах хотугу
норуоттар култуураларын сырдатыылар киирдилэр, оҕо бэйэтин омугун култууратын
хотугу норуоттар (эбээн, эбэҥки, дьүкээгир, чукча, долган) култуураларын кытта
тэҥнээн көрөрүгэр кыах бэрилиннэ. Биллэн турар, учуутал кыһамматыттан,
кыаҕыттан тутулуктаах. Бу хайысханы таба тутан, кылааһы таһынан үлэни кытта
ситимнээнайымньылаах, чинчийэр үлэни тэрийэн ыытыан сөп.
Иккиһинэн,
бырагыраама ис хоһооно, тутула, үөрэтии – иитии суола – барыта саха омук
толкуйдуур, анаарар, ырытар, сыымайдыыр, тэҥнээн, ыатаран, ырытан көрөр,
чинчийэр, айар ньымаларыгар тирэҕирэн оҥоһулунна. Биллэн турар, хайа баҕарар
омук өйүн күүһүн, толкуйдуур, билиини-көрүүнү ылынар ньымалараити кэриҥнэринэн
ситиһиллэр. Ол эрээри саха омук төрүт култууратын сүрүннүүр көстүүлэри күн-дьыл
эргииринэн таҥыы, онно омук атын норуоттартан ураты олох олорор сатабылларын,
дьарыктарын ис тыын, духуобунай өрүттэрин ньымаларынбилиһиннэрии, ону оҕо
бэйэтэ эт мэйиитинэн, сүрэҕинэн иҥэринэр эйгэтин үөскэтии ураты сатабыллары
ылыныы суолунан оҥоһулунна.
“Норуот
бүттүүн духуобунай баайа” (былыргыта уонна аныгыта) урут да, билигин да
күннээҕи олоҕор холбуу бааллан, үөскүү-үүөдүйэ турар” – диэн В.Н.Протодьяконов
бэлиэтээһинэ – бырагыраама тускута олохтооҕун бигэргэтэр. Кини “хас биирдии
омукка өбүгэ муспут баайыгар-дуолугар, өйүгэр – санаатыгар кыттыһар ньыма баар.
Ол - норуот тылын-өһүн, сиэрин-майгытын, үгэһин, итэҕэлин, уус-уран айымньытын
үөрэтии-билии, өйдүү сатааһын, олоххо туһаныы” – диэн этиитэ “өйдүү сатааһын,
олоххо туһаныы” эрэ арыйыан сөбүн итэҕэтэр. Биһиги ити суолу тутустубут.
Үсүһүнэн,
Арассыыйа гражданинын лиичинэһин сиэрин-майгытын сайыннарыы уонна иитии
концепцията үөрэх методологическай төрүтүнэн буолар. Үөрэнээччигэ олох тирэх
өйдөбүллэрин, сыаннастарын иҥэрии сылтан сыл кэҥээн, дириҥээн, сааһыланан иһэр
тускута маннык:
5-6
кылаас – Айыы киһитин өйө-санаата тыллар олуга. Бу олук “Киһи уонна айылҕа”
ситимин арыйыы тускутунан таҥылынна. Саха өйдүүрүнэн киһи уонна айылҕа – биир
ситим. Улаатан эрэр оҕо бэйэтин айылгытын билиниитэ, омук быһыытынан уратытын
болҕойуута, түҥ былыргыттан норуот өйүн үтүөтүн түмпүт, сиэрдээх майгытын
көстүүлэрин билсиһиитэ, иҥэриниитэ ситиһиллэр олуга. Саха тугу барытын
тыыннаан, духуобунас күүһүнэн, айылҕалыын алтыһыннаран ылынар үөрүйэҕэр оҕолору
сыһыарыы – кэнэҕэски өттүгэр култуураны билсиһиилэригэр бигэ тирэх буолар.
Бырагыраама
тутула уонна ис хоһооно
Бырагыраама
тутула “Төрүт үгэс. Сиэр-туом”, “Олох-дьаһах.Сиэрдээх билии”, “Саха саарына.
Киһи кэрэмэһэ”, “Ааҕыы, ырытыы”, “Ускуустуба кэрэ эйгэтэ”, “Айар, чинчийэр,
сайдыыны тускулуур айылгы” олуктарынан таҥыллан бэрилиннэ.
“Төрүт
үгэс. Сиэр-туом” олукка норуот төрүт
көрүүлэрин, бөлөһүөпүйэтн тутаах өйдөбүллэрин билиһиннэрии суолунан
киллэрилиннэ. Кэм-кэрдии эргиирин туомун тутар алгыстар бэрилиннилэр. 5-7
кылаастар сиэр-туом ис хоһооно үөрэнээччилэргэөйдөнүмтүө буоллун диэн, кинилэр
эйгэлэригэр чугаһатан, кэпсэтии, сэһэргэһии киэбинэн арылынна. Холобур,
“Эбэлээх сиэн кыыс кэпсэтиилэрэ”, “Эһээ Мэхээлэ кэпсээнэ” о.д.а.
“Олох-дьаһах.
Сиэрдээх билии” олукка астрономия үөрэҕин
быһаарыыларыттан саҕалаан, күн-дьыл эргииринэн олорууга суолталаах билиилэр,
үөрүйэхтэр сырдатылыннар.
“Саха
саарына. Киһи кэрэмэһэ” олукка норуот олоҕор,
устуоруйатыгар, култууратыгар бэлиэ суолуу хааллларбыт, суолталааҕы оҥорбут
үтүөкэн дьонт олохторуттан, үлэлэриттэн тиэмэҕэ тоҕооһуннаран кэпсэнэр. Сэһэн
Ардьакыап, В.В.Никифоров – Күлүмнүүр, Сэһэн Боло, Г.В.Ксенофонтов,
С.А.Новгородов, А.Е.Кулаковскай, П.А.Ойуунускай, А.Я.Уваровскай уо.д.а. саха саарыннарын
тустарынан сахалыы үөрэх кинигэтигэр киирэ илик, улахан туһалаах сибидиэнньэлэр
бэрилиннилэр. Биһиги омук быһыытынан култуурабыт күн бүгүнүгэр диэри сүппэккэ –
сопокко, хомуллан, суруллан кинигэнэн бэчээттэнэн уонна архыыпка хараллан
сытарыгар саха өйүн үтүөтүн туппут чулуу уонна үөрэхтээх дьоммут кэлэр
көлүөнэлэргэ тугунан да солбуллубат баай нэһилиэстибэлэргэ – биһиги омук ийэ
тыыммыт, духуобунаспыт тыыннаах буолуутун мэктиэтэ. Ону оҕолорго тириэрдии –
кэскили уһаныы суолталаах.
“Аҕыы,
ырытыы” олукка тиэмэҕэ сыһыаннаах, омук
култууратын, духуобунаһын кэрэһитэ буолбут, дьон-норуот өйүттэн-санаатыттан
сотуллан хаалбакка, күн бүгүнүгэр диэри ааҕыллар, кэрэхсэнэр, кэм кэрдии
аастаҕын аайы, суолталара өссө дириҥээн иһэр А.Е.Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй,
П.А.Слепцов – Ойуунускай, В.В.Никифоров- Күлүмнүүр, А.И.Софронов – Алампа,
Д.К.Сивцев – Суорун Омоллоон, В.С.Яковлев – Далан, И.М.гоголев – Кындыл уо.д.а.
айымньыларыттан кэрчиктэр таҥыллан киирдилэр.
“Ускуустуба
кэрэ эйгэтэ” олукка саха култууратын,
ускуустубатын чулуу көстүүлэрэ буолбут ээгэлгэ айар, чинчийэр, толорор, уһанар,
тигэр о.д.а. көрүҥнэри норуокка кэрэхсэппит, тыыннаахтыы илдьэ сылдьыбыт, күн
бүгүн айар үлэлэрин сүрүнэ оҥостубут дьоннорбутун оҕолор кэрэхсэбиллэригэр
киллэрдибит.
“Айар,
чинчийэр, сайдыыны тускулуур айылгы”
диэн олугунан анаан бэрилиннилэр. Оҕо билиини-көрүүнү информация эрэ таһымыгар
истэн кэбиспэккэ, ону ырытан, эт мэйиитинэн илдьиритэн ылынарыгар, өссө
тутан-хабан көрөрүгэр кыах бэриллэрэ – оҕоҕо үйэлээх өйдөбүл, умнуллубат ытык
санаа, сатабыл, үөрүйэх иҥэригэр бигэ тирэх буолар. Киһи бэйэтэ тутан-хабан
көрдөҕүнэ, тугу эмит оҥорон таһаардаҕына эрэ, ылыммыт билиитэ – көрүүтэ киһи ис
кыаҕын байытар күүскэ кубулуйуон сөп диэн санааттан үөрэх кинигэлэригэр
үөрэтии-иитии суоллара, ньымалара тиһиктээхтик киирдилэр.
Матырыйаал
оҕо сааһыгар сөп түбэһиитэ. Бырагыраама уонна үөрэх
кинигэлэрэ биир тиһиктээхтик, оҕону сайыннаран, иитэр хайысханан тиһиллинэн
оҥоһуллунулар: билиини-көрүүнү хаҥатар, сааһылыыр матырыйааллар тиһиктэрэ дириҥ,
орто саастаах оҕолор педагогическай, психологическай уратыларыгар эппиэттиир.
Ону чиҥэтэр тиэкиһи болҕойон ааҕыы, тиэкиһинэн үлэ, айар сорудахтар, оҕо бэйэтэ
толкуйдаан оҥорор, суруйар, чинчийэр үлэлэрэ олоҕу кытта ыкса ситимнэнэн
киллэрилиннилэр.
Үөрэх
биридимиэттэрин алтыһыыта. Култуура биридимиэтэ оскуолаҕа үөрэтиллэр үөрэх бары
биридимиэттэрин үгүстэрин кытта быһаччы ситимнээх. Онон тыл, литэрэтиирэ,
устуоруйа, астрономия, тулалыыр эйгэ, география, айылҕа үөрэҕэ, ускуустуба,
технология, эти-сиини эрчийэр үөрэх биридимиэттэрин кытта тоҕоостоох түгэнигэр
алтыһыннаран үөрэтии икки өттүттэн улахан көдьүүстээх буолуоҕа. Үөрэнээччи
ханнык баҕарар биридимиэккэ ылбыт билиитин, сатабылын, үөрүйэҕин атын үөрэх
биридимиэтигэр сатаан туһанар буоллаҕына эрэ үөрэҕи ылыыта, иҥэриниитэ бигэ
буолар. Бу ФГүөС сүрүн соруга. Кыраттан – улахаҥҥа, бэйэ ыырыттан – киэҥ
эйгэҕэ, дириҥ көрүүгэ тиийии, билиини-көрүүнү, сатабылы, дьоҕуру сатаан олоххо
туһанар буолуу – үөрэх сүрүнэ.
Биридимиэт ис хоһоонун тиэмэнэн
наардааһын
6 кылаас (35 чаас)
Балаҕан ыйа. Анал. Төрүт идэ.
Төрүт үгэс. Сиэр-туом.
Улуу Суорун. Алгыһа.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии.
Идэ туһунан. Саха төрүт идэтэ: тыл ууһа, уус, эмчит. А.Е.кулаковскай “Уран тыл
ууһа, өркөн өй кэрэһитэ – олоҥхоһут”. Уус идэтин туһунан В.С.Яковлев – Далан
“Тыгын дархан” Арамааныттан. Отоһут туһунан И.М.Гоголев “Хара кыталык”
арамааныттан.
Алтынньы. Бодоруһуу. Алтыһыы
Төрүт үгэс. Сиэр-туом.
Хотой Айыы. Алгыһа.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии.
Хотугу киһи. Хотугу Айылҕа. К.Н.Гурьев “Муус үрүйэ аарымалара” кинигэтиттэн
“Мааман уонна киһи” туһунан. Е.В.Слепцова – Куорсуннаах “Муус ырай”
айымньытыттан “Арҕаа кэпсээнэ”.
Сэтинньи. Тулуур. Была
Төрүт үгэс. Сиэр-туом. Байанай
– булт идэтин иччитэ. Алгыһа. Дабы Соххор.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии. Бултааһын
– хоту дойду дьонун төрүт дьарыга. В.С.Яковлев – далан “Кучуна” (номох).
Саха саарына. Киһи кэрэмэһэ.
Күннүк Уурастыырап “Бары аҕа туттарбыт” П.А.Ойуунускай туһунан. А.И.Софронов –
Алампа “Саха үөрэҕэ”.
Ахсынньы. Өй үлэтэ. Санаа эргимтэтэ
Төрүт үгэс. Сиэр-туом.
Аан Даан. Билгэ Хаан. Алгыһа. А.И.Софронов – Алампа “Билгэ” хоһооно.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии.
Өйү сытыылыыр, толкуйу тобулар өбүгэ үөрэҕэ. А.Е.Мординов – Амма Аччыгыйа
“Аптаах тыл”. Олоҥхоҕо өбүгэ сир-дойду туһунан билиитэ.
Саха саарына. Киһи кэрэмэһэ.
А.И. Аржаков – Сэһэн Ардьакыап “Сахалар тустарынан былаан”. М.Н.Андросова –
Ионова “Аан дойду айыллыбыт ырыата”.
Тохсунньу. Дьарык утума. Удьуор
дьарык
Төрүт үгэс. Сиэр туом.
Таҥха Хаан. Алгыһа. Киһи, айылҕа, аан дойду быстыспат ситим. Үс кут туһунан
өйдөбүл.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии.
Сахаҕа киһи туһунан өйдөбүл. Киһи кутун-сүрүн туһунан саха өйдөбүлэ.
А.И.Софронов – алампа “Таҥхаһыт” хоһооно.
Саха саарына. Киһи кэрэмэһэ.
Г.В.Ксенофонтов “Былыргы кэс тылы” ырытыыта. “Эллэйаада”.
Олунньу. Ийэ тыл. Тыл баайдаах, билии
баайдаах
Төрүт үгэс. Сиэр-туом.
Одун, Чыҥыс. Алгыһа. Дьыл оҕуһа. Г.С.Угаров “Тумарык нөҥүө” кэпсээниттэн.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии.
Б.Ф.Неустроев – Мандар уус “Ийэ тылга улуу таптал”.
Саха саарына. Киһи кэрэмэһэ.
С.А.Новгородов “Төрөөбүт соругум” хоһооно.
Кулун тутар. Сүрэхтээх үлэһит.
Төрүт үгэс. Сиэр-туом.
Дьөһөгөй Айыы. Алгыһа.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии.
Г.С Попова “Дьөһөгөй тускута”. П.Р.Дарбасов “Биэ” кэпсээн. И.М.Сосин “Сылгылар
нуктуу тураллар” кэпсээн.
Саха саарына. Киһи кэрэмэһэ.
А.Е.Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй – норуоткэскилин тускулааччы.
Муус устар. Кэрэхси
Төрүт үгэс. Сиэр-туом.
Айыыһыт. Алгыһа.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии.
Б.Ф.неустроев – Мандар Уус “иис туһунан иһирэх тыл”. “Саарбаҕа саһыаран, киискэ
кистээн” саха дьахтары маанылыыр майгыта. Таҥас – омук уус-уран дьүһүлгэнэ.
Саха саарына. Киһи кэрэмэһэ.
Светлана Ивапновна Петрова – Уран Хатын.
Ыам ыйа. Иэйэр айылгы. Иэйинньэҥ
майгы
Төрүт үгэс. Сиэр-туом.
Иэйиэхсит. Алгыһа.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии.
Саха хомоҕой хомуһа. А.Е.кулаковскай “Хомус” хоһооно.
Саха саарына. Киһи кэрэмэһэ.
В.В.Никифоров – Күлүмнүүр – саха чулуута, өркөн өйдөөҕө. А.Е.кулаковскай “Сайын
кэлиитэ” бэйиэмэтиттэн.
Бэс ыйа. Күн сирэ. Төрөөбүт дойду.
Төрүт буор
Төрүт
үгэс. Сиэр – туом. Үрүҥ Айыы тойон.
Алгыһа. Сүр. “Мас төгүлэ” норуот ырыата.
Олох-дьаһах.
Сиэрдээх билии. А.Г.Лукина “Оһуор үҥкүүтэ”э
Саха
саарына.Киһи кэрэмэһэ. С.А.Зверев – Кыыл Уола.
Семен Горохов “Улуу тойуксут”.
От ыйа. Бас билэр өлбүгэ сир. Өбүгэ
өтөҕө
Төрүт үгэс. Сиэр-туом.
Аан Алахчын Хотун. Алгыһа.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии.
Өлбүгэ сир. Ынаҕы иитии туһунан П.Р.Дарбасов “Эрчим саҥа кэм оҕото”
кэпсээниттэн.
Атырдьах ыйа. Олох кырдьыга
Төрүт үгэс. Сиэр-туом.
Аан Дьааһын. Алгыһа.
Олох-дьаһах. Сиэрдээх билии.
Киһи. Кэп кэтии. Б.Ф.Неустроев – Мандар Уус “Мөккүөр”.
Саха саарына. Киһи кэрэмэһэ.
Д.И.Дьячковскай – Сэһэн Боло.
Үөрэх биридимиэтин түмүктэрэ
Норуот култуурата – духуобунас,
сиэр-майгы, олох уруоктар. Үөрэнээччи бэйэтин сайыннарарга өй-сүрэх үлэтин
сүрүн үөрүйэхтэрин баһылыырга, араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорорго дьулуһар.
Ааҕыы, ырытыы, сэһэргэһии, кэпсээһин, быһаарсыы, толкуйу тобулуу, санааны
сааһылааһын, тэҥнээһин, кэтээн көрүү, билгэлээһин, дакаастааһын, тойоннооһун
ньымаларын, үөрэйэхтэрин баһылаан олоххо ситиһиилээх киһи буола сайдар.
Календаарнай-тематическай
былаан
|
№
|
Уруок темата
|
Чаас
|
Уруок тиибэ
|
Хонт.көрүҥэ
|
Дьиэҕэ сорудах
|
Ыытыллар күнэ
|
|
|
план
|
факт
|
|
|
1
|
Киирии
уруок. Айыы санаа- киһи айылгыта
|
1
|
УОНМ
|
ПР
|
|
|
|
|
|
2
|
Айылҕа
суола
|
1
|
УОНМ
|
ПР
|
Кэпсээни
ааҕыы
|
|
|
|
|
3
|
Күһүн.
Көтөҕө кэһиилээх көмүс күһүн
|
1
|
УЗИМ
|
ИО
|
Стр.12
сорудаҕы толоруу
|
|
|
|
|
4
|
Балаҕан
ыйа. Төрүт идэ
Улуу
Суорун. Идэ туһунан
|
1
|
УОСЗ
|
СР
|
17-27
стр. ааҕыы
|
|
|
|
|
5
|
Алтынньы.
Бодоруһуу. Алтыһыы
Хотой
Айыы. Хотугу киһи диэн кимий?
|
1
|
УЗИМ
|
|
“Арҕаа
кэпсээнэ” ааҕыы
|
|
|
|
|
6
|
Сэтинньи.
Тулуур. Сыра. Сатабыл.
Байанай.
Бултааһын
|
1
|
КЗУ
|
КР
|
40-4
стр. ааҕыы
|
|
|
|
|
7
|
Бары
аҕа туттарбыт. Саха үөрэҕэ
|
1
|
УОНМ
|
БО
|
|
|
|
|
|
8
|
Ахсынньы.
Өй үлэтэ. Санаа эргимтэтэ.
Билгэ
Хаан
|
1
|
УЗИМ
|
ИО
|
Хонтуруолунай
үлэҕэ бэлэмнэнии
|
|
|
|
|
9
|
Хонтуруолунай
үлэ
|
1
|
УОНМ
|
ПР
|
|
|
|
|
|
10
|
Өйү
сытыылыыр, толкуйу тобулар өбүгэ үөрэҕэ.
|
1
|
УОНМ
|
ПР
|
57-59
стр. Ааҕыы, 1-2 сорудах
|
|
|
|
|
11
|
Сэһэн
Ардьакыап “Сахалар тустарынан былаан”. Аан дойду айыллыбыт ырыата.
|
1
|
УОНМ
|
ИО
|
Айар
үлэ
|
|
|
|
|
12
|
Тохсунньу.
Киһи уйана-хатана.
Таҥха
Хаан. Сахаҕа киһи туһунан өйдөбүл
|
1
|
УЗИМ
|
СР
|
|
|
|
|
|
13
|
Г.В.Ксенофонтов
– “Былыргы кэс тылы” ырытыыта
|
1
|
УОСЗ
|
ЛР
|
“Ытык
айымньы” ырытыы
|
|
|
|
|
14
|
Айар
үлэ
|
1
|
УОСЗ
|
ЛР
|
|
|
|
|
|
15
|
Барбыты
хатылааһын
|
1
|
КЗУ
|
КР
|
Хонтуруолунай
үлэҕэ бэлэмнэнии
|
|
|
|
|
|
16
|
Хонтуруолунай
үлэ
|
1
|
УЗИМ
|
СР
|
|
|
|
|
|
17
|
Олунньу.
Ийэ тыл. Тыл баайдаах. Билии баайдаах.
Одун,
Чыҥыс. Дьыл оҕуһа
|
1
|
УЗИМ
|
СР
|
Стр.
80, сорудаҕы толоруу
|
|
|
|
|
18
|
Ийэ
тылга улуу таптал. С.А.Новгородов
|
1
|
КУ
|
ПР
|
|
|
|
|
|
19
|
Кулун
тутар. Сүрэхтээх үлэһит. Түмүктээх үлэ.
Дьөһөгөй
айыы. Дьөһөгөй тускута
|
1
|
УЗИМ
|
ИО
|
Өксөкүлээх
Өлөксөй туһунан реферат суруйуу
|
|
|
|
|
20
|
Муус
устар. Кэрэ. Кэрэхси
Айыыһыт.
Иис туһунан иһирэх тыл
|
1
|
УОСЗ
|
ПР
|
Стр.101,
конспект
|
|
|
|
|
21
|
Таҥас
– омук уус-уран дьүһүлгэнэ
|
1
|
УОСЗ
|
ПР
|
|
|
|
|
|
22
|
С.И.Петрова
– Уран Хатын
|
1
|
УОСЗ
|
ПР
|
Айар
үлэ
|
|
|
|
|
23
|
Ыам
ыйа. Иэйэр айылгы. Иэйинньэҥ майгы.
Иэйиэхсит.
Саха хомоҕой хомуһа
|
1
|
УОНМ
|
ИО
|
|
|
|
|
|
24
|
В.В.Никифоров
- Күлүмнүүр
|
1
|
УОНМ
|
ИО
|
“Бэйэни
салайар туску”
|
|
|
|
|
25
|
Сайын.
Саамал кымыс. Утахтаах самаан сайын.
|
1
|
УОНМ
|
ИО
|
Хонтуруолунай
үлэҕэ бэлэмнэнии
|
|
|
|
|
26
|
Хонтуруолунай
үлэ
|
1
|
УОНМ
|
ИО
|
|
|
|
|
|
27
|
Бэс ыйа. Күн сирэ.
Үрүҥ Айыы Тойон. “Оһуор” үҥкүүтэ
|
1
|
УОЗУ
|
ПР
|
Стр.122-125
конспект
|
|
|
|
|
28
|
От
ыйа. Бас билэр өлбүгэ сир. Өбүгэ өтөҕө
Аан
Алахчын Хотун. Өлбүгэ сир
|
1
|
УОНМ
|
СР
|
Стр.130-134
ааҕыы
|
|
|
|
|
29
|
Айар
үлэ
|
1
|
УОНМ
|
ПР
|
|
|
|
|
|
30
|
Атырдьах
ыйа. Олох кырдьыга
Аан
Дьааһын. Кэп кэтии. Мөккүөр
|
1
|
УЗИМ
|
ПР
|
Стр.139
сорудаҕы толоруу
|
|
|
|
|
31
|
Сэһэн
Боло
|
1
|
УОНМ
|
СР
|
|
|
|
|
|
32
|
Айар
үлэ
|
1
|
УЗИМ
|
ИО
|
|
|
|
|
|
33
|
Айар
үлэ
|
1
|
УПЗУ
|
БО
|
|
|
|
|
|
34
|
Сыллааҕы
барбыты хатылааһын
|
1
|
УОСЗ
|
ПР
|
Хонтуруолунай
үлэ
|
|
|
|
|
35
|
Хонтуруолунай
үлэ
|
1
|
КЗУ
|
ЛР
|
|
|
|
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.