Тыва Республиканың=өредилге болгаш эртем яамызы
Муниципалдыг ниити өөредилге чери Хову-Аксының ажык (ээлчеглиг) школазы
ШМК-ның хуралынга көрген. Директорнуң өөредилге Школа директорунуң
Протокол № ___ талазы-биле оралакчызы ____ дугаар дужаалы-биле
“___” _________ 2015. чөпшээрээн. бадылаан.
_________/Ондар. Г.О./ ____________/Монгуш М.Т./ ____________/Сундуй А.М./
“____” ________________ 2015
Тыва чогаал эртеминге
АЖЫЛЧЫН ПРОГРАММА
(неделяда 1 шак)
Класс: 10
Өөредилге номунуң автору ады, үндүрген чылы: :К. Х.Оргу,С. Х.Натпит-оол, Е. Т. Чамзырын. Тыва чогаал. 10 класс. Кызыл, ТывНҮЧ., 2002г.
Программаның ады: Куулар Д. С, Монгуш А. М. 5-11 класстарга тыва аас чогаалы болгаш литература программазы. Кызыл: ТывН/Ч, 1994.
Ажылчын программаны тыва дыл болгаш
чогаал башкызы Донгак О.С. ажылдап кылган.
2015-2016 ==редилге чылы
Тайылбыр бижик
10-гу класска т=рээн чогаалга ажылчын программада кирген чогаалдарныё даёзызын Куулар Д. С болгаш Монгуш А. М -ныё тургусканы “Тыва аас чогаалы болгаш литература”(Кызыл 1994) программазынга даянып тургускан. А амгы \ениё негелдезин езугаар ажылчын программаныё тургузуун бижиирде, ортумак ниити ==редилгеге хамаарыштыр РФ-тиё ФК+С-т\ё негелделеринге, сорулгаларынга даянып, Е.Т.Чамзырын, М.А.Кужугет, Л.Х.Ооржак оларныё парлатканы “Тыва аас чогаалы болгаш литература” (Кызыл, 2012) деп чижек программазын удуртулга кылган.
Школага тыва аас чогаалы болгаш литератураны ==редириниё сорулгалары
+=редиглиг:
- чогаал с=з\глелиниё тургузуун, уран-чеченин, ооё дылыныё онзагай талаларын, идей-тематиктиг утказын, композициязын ханы сайгартып;
- чогаалдыё теориязыныё эге билиглеринге даянып, чечен чогаалдыё аймаан, жанрын, хевирин, ооё бижиттинген т==г\з\н чыып;
- чечен чогаалдыё онзагайын уран ч\\лд\ё =ске хевирлери-биле деёнеп, орус болгаш =ске-даа чоннарныё литературазында тыва чогаалдарныё идей-тематиказы-биле х==ннеш уткалыг чогаалдарны деёнеп;
- чогаал сайгарарынга ажыглаар янзы-б\р\ медээ-с\мелерни ( Интернет четкизи, словарьлар, библиографтыг справочниктер, энциклопедиялар) ажыглап сайгарарын ==редир.
Сайзырадыр:
- уругларныё амыдыралче бот-тускайлаё медерелдиг к=р\ж\н хевирлеп, чогаадыкчы арга-шинээн;
- аас болгаш бижимел чугааны делгереёгей, утказынга д\\шт\р шын ажыглап, сайгарарын сайзырадыр.
Кижизидилгелиг:
- сагыш-сеткили байлак, м=з\-б\д\ж\ чаагай, эптиг-ч=пт\г;
- кижилерге, т=рээн черинге, бойдузунга ынак, хумагалыг;
- хамааты бот-медерели бедик; ада-чурт т==г\з\н \нелеп билир;
- номчулгага сонуургалдыг, чогаадыкчы езу-биле боданып, бодунуё туружун амыдыралдыё кандыг-даа байдалында камгалап билир кижини кижизидер.
Тыва аас чогаалы болгаш литература эртемнериниё утказы болгаш тургузуу
Чечен чогаал кижиниё сагыш-сеткилиниё х=й янзы талаларын эскерип шинчилээринге, амыдыралды \нелээринге, долгандыр турар бойдуска хумагалыг болурунга ==редир. Ынчангаш литература, уран ч\\лд\ё =ске-даа хевирлери дег, уругларныё м=з\-б\д\ж\н хевирлээринге болгаш эстетиктиг к=р\ж\н быжыглаарынга салдарлыг.
Тыва аас чогаалы болгаш литература – Тыва Республиканыё школаларында кол эртемнерниё бирээзи. Ук эртемнерни ==редириниё кол сорулгазы – аас чогаалы тыва чоннуё ада-=гбелериниё ч\с-ч\с чылдарда чогаадып, сайзырадып келген с=ст\ё уран ч\\л\ деп билиндирбишаан, чогаалды амыдырал-биле холбап, ханы сайгарып билир; б\г\ талалыг сайзыраёгай, бедик культуралыг, тыва болгаш х=й националдыг Россия чоннарыныё культуразын, ооё байлаан, найыралын \нелеп билир; чараш м=з\-б\д\шт\г, бодунуё \зел-бодалын, хамааты туружун камгалап шыдаар хамааты кижини хевирлээри.
Тыва чогаалдыё =зээн национал литератураныё алдын фондузунда кирген чогаалдар тургузуп турар. Уругларныё делегей к=р\\шк\н\н, эстетиктиг негелделерин, хамааты туружун хевирлевишаан, бодунга болгаш долгандыр х\рээлелге ч=пт\г хамаарылгалыг, ш\г\мч\лелдиг болурун чогаал кижизидер. Чечен чогаал-биле харылзаа угаап-боданырыныё арга-шинээн сайзырадыр, чогаалчыныё делегейи-биле, ооё чогаал бижиир аян-х==н\-биле чоок таныжары болур. Чоннуё амыдыралчы байлак дуржулгазындан укталган аас чогаалы, орус болгаш делегейниё классиктиг литературазы, тыва чоннуё эрте-бурунгудан бээр онзагай культуразы кижиниё м=з\л\г аажы-чаёын \незин хевирлээр, чогаал делегейи-биле харылзааны быжыг тудар. Ук харылзаалар уругларны орус болгаш делегей литературазыныё шылгараёгай чогаалдары-биле таныштырарынга, тыва чогаалды кожа-хелбээ чоннарныё чогаалдары-биле деёнеп сайгарарынга, оларныё чоок болгаш ылгалдыг талаларын тодарадып билиринге ==редир.
Чечен чогаалда уран с=ст\ё дузазы-биле чураан амыдыралдыё илереп келирин ч\гле сеткил х=лзээшкинниг эвес, а медерелдии-биле сайгарып билирин ==редир. Чечен чогаалды т==г\, философия, психология, педагогика, уран чурулга эртемнери-биле чергелештир к=р\п болур. Ону «кижи дугайында эртем», «амыдыралдыё ному», «уран-чечен шинчилел» деп адап турары анаа эвес.
Тыва чогаал эртеми ниити филологияныё тыва дыл эртеми-биле сырый холбаалыг. Уругларныё чугаа сайзыралынга, чугаа культуразынга, х=й-ниити харылзажылгага тыва чогаал эртеминиё салдары улуг. Чечен чогаалдыё дылы дыл эртеминиё б\г\ адырлары-биле холбаалыг болганда, уруглар с=ст\ё эстетиктиг функцияларын сайгарар ужурлуг.
10-11-ги класстарга тыва чогаал программазыныё кол сорулгазы – уругларныё чогаал талазы-биле эге болгаш ортумак класстарга алган билиин улам ханыладып, школаныё тус-тус угланыышкыннарынга д\\шт\р ==редип таныштырары. Чаа \ениё школалары \ст\к\ класстарга ниити (\ндезин) билигниё, профильдиг хандыр ==ренириниё дээш оон-даа =ске угланыышкыннарга д\\шт\р ==ренирин с\мелеп турар болганда, \ст\к\ класстарныё ==реникчилеринге тыва чогаал талазы-биле билигни чаёгыс аай программа-биле бээри болдунмас.
Ортумак (долу) ниити ==редилгениё 10-11 класстарынга амгы тыва литератураныё т==г\-реалисчи барымдааларлыг шилиндек чогаалдарынга даянып, чоннуё езу-чаёчылдарын, \зел-бодалдарын к=рг\скен, уругларныё эстетиктиг таалалын оттурар, делегей к=р\\шк\н\нче, ниитилел сайзыралынче, кижилер аразында харылзааларыныё болгаш оларныё амыдыралдыё кол философчу утказынче угланган критиктиг боданыышкынын сайзырадыр чогаалдарны шилээн.
/ст\к\ класстарга литература-теориялыг, литература-критиктиг ажылдарны бот-тускайлаё номчуп сайгартыр. Литературлуг угланыышкыннарныё ылгавырыныё дугайында теоретиктиг билиглерин делгем ==редир. Чогаалдыё идей-тематиказын, уран-чеченин =ске эртемнер-биле холбап, ханы сайгартыр. Аас болгаш бижимел чугааныё нормаларын сагып, эртем-шинчилел ажылыныё эгезин ==редир.
Уругларга чогаалчы болгаш чогаал дугайында медээни боду дилеп тывар, шинчилээр, эртем угланыышкынныг бот-тускайлаё ажылдаар арганы бээр. Интернеттен медээлерни литература кичээлдеринге уругларныё интеллектуалдыг сайзыралын бедидеринге, номчулгага сонуургалын идепкейжидеринге, чогаал талазы-биле культуразын бедидеринге ажыглаар.
Тыва чогаал эртемин ==редириниё т\ёнелдери
+=редилгениё бот-тускайлаё т\ёнелдери ==реникчиниё \зел-бодалын бот-тодарадып, бот-сайзырадып, бо-углап билиринче, ==ренириниё чугулазын, чаа билиглер шиёгээдип алырын медерелдии-биле угаап билиринче, х=й чоннарныё аразынга хууда болгаш хамааты туружун быжыглап, амыдыралчы планнарын тургузуп. Ону боттандырарынче угланган болур.
Предметтиг т\ёнелдер кижиниё ажыл-херээниё дараазында байдалдарынче: эртемниё спецификазын медереп билип алырынче, чаа билиглерни чедип алырыныё янзы-б\р\ аргаларын ажыглап шиёгээдиринче, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап ==редиринче, эстетиктиг к=р\шт\ хевирлээринче угланган болур.
Метапредметтиг т\ёнелдер ==реникчилерге чогаал эртемин =ске эртемниё теория-практиктиг билиглери-биле чергелештир ==редиринче, ==ренириниё бот-тускайлаё, коммуникативтиг (харылзаа тудуп, чугаалажып билириниё) регулятивтиг (бот-угланыышкынныг), чаа билиг алырыныё аргаларын шиёгээттиреринче угланган болур.
Тыва чогаал эртеми 10-гу класска хронологтуг, проблема-тематиктиг принципке \ндезилеттинип ажылдап кылдынган. /ндезин билиглери – чечен чогаалдыё проблемазы, чечен чогаал болгаш номчукчу.
10-гу класстыё ==реникчилериниё кол-кол мергежилдери болгаш чаёчыгар ч\\лдери
- Тываныё сураглыг чогаалчыларыныё чогаадыкчы ажыл-чорудулгазын билир;
- чогаалдыё т==г\л\г \е-биле харылзаазын илередип шыдаар;
- авторнуё туружун тодарадып, чогаалчыныё стилиниё онзагайларын ылгап билир;
- литературлуг дылдыё нормаларын, чугаа культуразын сагып, чечен чогаалды аянныг номчуп, к\\сдеип билир;
- чогаалдыё идейлиг утказын, пафозун, чогаалчыныё делегей к=р\\шк\н\н сайгарып билир;
- шиёгээдип алган литература-теориялыг билиглерин практика кырынга ажыглап шиёгээткен турар ужурлуг.
+=реникчилер бижимел ажылдарны к\\седип тура:
- с=з\глелдиё планын, тезистерин тургузуп билир;
- чогаал дылыныё уран чурумалдыг аргаларын тодарадып билир;
- номчаан чогаалынга хамаарыштыр бодунуё бодалын уран ч\\лд\ё =ске хевирлери-биле холбап, ш\г\мч\лелдиг илередип билир;
-бот-тускайлаё номчаан чогаалдарынга хамаарыштыр \нелелдерни бижип билир;
- энциклопедиялыг, тайылбыр, литературлуг словарьларны ажыглап, каталог-биле ажылдап, солун-сетк\\л, телевидение, интернет четкизин ажыглап билир ужурлуг.
Материал-техниктиг хандырылга к=рг\з\глери
+=редилге номнары, техниктиг херекселдер, таблицалар, схемалар ортумак (долу) ниити ==редилгениё сорулгаларын к\\седиринге чугула херектиг ==редилге-методиктиг комплексти тургузар. Материал-техниктиг хандырылга к=рг\з\глери санитар эпидемологтуг д\р\мнер болгаш нормаларга д\гж\п турар ужурлуг (СанПиН 2.4.2.1.178-02).
10-гу класска тыва чогаал эртеминиё ==ренир ч\\лдери
+=редилге планын ТР-ниё ==редилге болгаш эртем яамызыныё бадылааныКуулар Д. С, Монгуш А. М. 5-11 класстарга тыва аас чогаалы болгаш литература программазы.( Кызыл: ТывН/Ч, 1994.) база Е.Т.Чамзырын, М.А.Кужугет, Л.Х.Ооржак оларныё тургусканы ниити ==редилге черлериниё 5-11 класстарынга «Тыва аас чогаалы болгаш литература» (Кызыл, 2013) деп чижек программазынга даянып бижээн.
+=редилге ному: :К. Х.Оргу,С. Х.Натпит-оол, Е. Т. Чамзырын. Тыва чогаал. 10 класс. Кызыл, ТывНҮЧ., 2002.
Немелде литература:
1. А.К.Калзан. Амыдырал болгаш литература. Кызыл: ТывН/Ч, 1980.
2. А.К.Калзан. +з\лдениё демдектери. Кызыл: ТывН/Ч, 1991.
3. А.К.Калзан. Тыва литература. 8-10 класс. Кызыл: ТывН/Ч, 1987.
4. А.С.Т=г\й-оол. Шинчилелдер. Кызыл: ТывН/Ч, 2001.
5. В.С.Салчак. Тыва чогаалчылар дугайында демдеглелдер. Кызыл: “Аныяк”, 2000.
6. В.С.Салчак. Уран с=ст\ё ужуу. Абакан: “Журналист”, 2010.
8. Д.С. Куулар. Тувинская поэзия. Очерк истории. Кызыл: ТКИ, 1970.
9. Д.С. Куулар. Т==г\ болгаш амгы \е. Кызыл: ТывН/Ч, 1982.
10. Д.С.Куулар. История и современность. Кызыл: ТКИ, 2002.
12. Е.Т.Танова. Тываныё чогаалчылары: намдар-т==г\з\, ажыл-чорудулгазы. Кызыл: ОАО “Тываполиграф”, 2013.
13. Е.Т.Чамзырын. Т=рээн чогаалды ==редириниё теориязы болгаш методиказы. Кызыл, ТывКУ, 2005.
14. З.Б. Самдан. Избранные научные труды. Тувинская словесность: миф-сказка-литература. Абакан: ООО «Журналист», 2011.
15. З. Б. Самдан. Тыва чогаалдыё кокпалары-биле. Кызыл:Рестипография, 2005.
16. К\л-тегин. М=ёге даштыё сарыны. Новосибирск: «Наука», 2003.
17. М.А.Хадаханэ. Тувинская проза. Кызыл: ТКИ, 1968.
18. М.А. Хадаханэ. Литературная Тува. Кызыл: ТКИ, 1986.
19. М.А.Хадаханэ. Беседы о тувинской литературе и не только… Кызыл:ТывН/Ч, 2006.
20. М.Н.Ооржак. Ш\л\к болгаш аялга. Кызыл: КЦО «Аныяк», 2012.
20. Н.Ш.Куулар, М.А.Кужугет. Амгы тыва ш\л\к чогаалыныё сайзыралы. Кызыл: ТКИ, 2011.
21. Народные тардиции, обычаи и обряды в романе С.А.Сарыг-оола «Аёгыр-оолдуё тоожузу» (материалы научно-практической конференции, посвященной 45-летию со времени издания романа и 45-летия осуществления его переводу на русский язык). Кызыл:
КЦО «Аныяк», 2008.
22. О творческом наследии С.А.Сарыг-оола. Материалы научно-практической конференции, посвященной 100-летию народного
писателя Тувы С.А.сарыг-оола – Кызыл: ОАО «Тываполиграф», 2010.
23. Повелитель слов: Сборник о жизни и творчестве народного писателя Тувы С.А.Сарыг-оола. Сост.: Д.С.Куулар, М.Д. Сарыг-оол. – Кызыл: ТКИ, 2003.
24. Р.А. Палкина. Роман в литературах народов Южной Сибири. Гороно-Алтайск: Горно-Алтайское отделение Алтайского
книжного издательства, 1979.
25. С.Б. Пюрбю. Аныяк чогаалчыларга дуза. Кызыл: КЦО “Аныяк”, 2003.
26. С.М. Байсклан. Поэтика тувинского героического эпоса. Кызыл: ТКИ, 1987.
27. С.М.Орус-оол. Избранные научные труды. Абакан: ООО «Журналист», 2011.
28. С. С. Комбу. Тувинская литература. – Новосибирск: Наука, 2012.
29. Тыва Республиканыё чогаалчылары. (М.Б.Ховалыг тургускан. Кызыл, 2000)
30. Тываныё чогаалчылары – Писатели Тувы. (М.Б.Ховалыг тургускан. Кызыл, 2001)
31. Тыва литератураныё допчу очерктери. (А.Калзан, М.Хадаханэ, Д.Куулар). Кызыл: ТывН/Ч, 1975.
32. Тыва литература талазы-биле эртем-методиктиг статьялар чыындызы. Кызыл, ТывН/Ч, 2010.
33. Тыва чечен чогаал: с==лг\ \ениё шинчилелдери. ТГШИ-ниё шинчилелдер чыындызы. Кызыл: ГУП РТ “Тываполиграф”, 2009.
34. Тыва чогаал. Библиографтыг айтылга. Г.Д.Сундуй, М.М.Ооржак тургускан. Кызыл: НШСИ, 2010.
35. Тюркская руника: язык, история, культура ( к 120-летию дешифровки орхоно-енисейской письменности). Часть I: материалы
Международной научной конференции (г.Кызыл, 10-11 июля 2013 г.). – Абакан: Хакасское книжное издательство, 2013.
36. Тюркская руника: язык, история, культура ( к 120-летию дешифровки орхоно-енисейской письменности). Часть II: материалы
Международной научной конференции (г.Кызыл, 10-11 июля 2013 г.). – Абакан: Хакасское книжное издательство, 2013.
37. У.А.Донгак. Тувинское стихосложение. Кызыл: ТКИ, 2006.
Словарьлар:
1. Древнетюркский словарь. _ Л.: Наука, 1969.
2. Краткий словарь литературоведческих терминов. Под ред. Л.И.Тимофеева, С.В.Тураева. _ М.: Сов.энциклопедия, 1984.
3. Монгуш Д.А. Русско-тувинский словарь. _ М.: Русский язык, 1980.
4. Монгольско-русский словарь. _ М.: Улсын гадаад, Дотоодын Олон хэлний толь бичгийн хэвлэл, 1957.
5. Ожегов С.И. Толковый словарь русского языка. _ М.: Русский язык, 1988.
6. Ондар Б.К. Краткий словарь гидронимов Тувы. _ Кызыл: ТН/Ч, 1995.
7. Ондар Б.К. Топонимический словарь Тувы. _ Абакан: Изд-во ХГУ им. Н.Ф.Катанова, 2004
8. Тыва дылдыё тайылбыр словары. Том 1. (А-Й). _ Новосибирск: Наука, 2003.
9. Тыва дылдыё тайылбыр словары. Том 1. (К). _ Новосибирск: Наука, 2004
10. Татаринцев Б.И. Этимологический словарь тувинского языка. Том 1 (А-Б). _ Новосибирск: Наука, 2002.
11. Татаринцев Б.И. Этимологический словарь тувинского языка. Том ІІ. (Д, Е, И, Й). _ Новосибирск: Наука, 2003.
12. Татаринцев Б.И. Этимологический словарь тувинского языка. Том ІІІ. (К, Л, М, О). _ Новосибирск: Наука, 2004
13. Тыва-орус словарь. _ М.: Сов.энциклопедия, 1968.
14. Хертек Я.Ш. Тувинско-русский фразеологический словарь. _ Кызыл: ТКИ, 1975
15. Хертек Я.Ш. Русско-тувинский фразеологический словарь. _ Кызыл, 1976
16. Краткий словарь литературоведческих терминов. М.: Просвещение, 1978.
17. Литературный энциклопедический словарь. _ М.: Русская энциклопедия, 1982.
Ол ышкаш:
- тыва чогаалчыларныё дугайында теледамчыдылгалар бижиткен дискилер;
- чогаалчыларныё портреттери, плакаттар;
- тыва чогаалчыларныё ш\л\ктерин аянныг номчаан аудиобижидилгелер;
- чогаалчыларныё чогаалдарынга чураан иллюстрациялар, чуруктар;
- уругларныё билиин хынаарынга белеткээн тест ажылдар.
+=редилге чылында шактарныё хуваалдазы
Шактар саны:
Шупту – 35 шак; неделяда – 1 шак.
Чечен чогаалдарны номчуур болгаш сайгарарынга – ______ шак;
Чугаа сайзырадылгазынга – ______шак.
№
Кичээлдин темазы.
шагы
Кичээлдин чугула билиглери.
Кичээлге ажыл хевири
Кичээлдиё
хевири
Онаалга
Класстар
10
«а»
10
«б»
1
Киирилде кичээл. Тываныё Россияга каттышканы болгаш тыва литератураныё улам ыёай х=гж\лдези.
1
ар.3-4, номчуур.
Тыва литератураныңтывылганы
болгашбаштайгыбазымнары
I.ТАР үези– 1920-1941 ч.ч.
II. Дайын чылдарында тыва литератураныңбайдалы 1941 – 1945 ч.ч.
III. Тыва литератураныңсовет
үедесайзыралы 1945-1956 ч.ч.
IV. Тыва литератураның
шапкынхөгжүлдези 1957-1985 ч.ч.
V. Тыва литература эде
тургузуушкун чылдарында 1986-1990 ч.ч.
VI. Амгы тыва литератураның 1991 чылдарданбээрбайдалы.
Тыва Арат Республиканын Россияга эки тура-биле каттышканынын тоогулуг, экономиктиг, культурлуг ужур-дузазы. Тывага улуг чаартылгалар: колхозтаашкын болгаш сууржулга, чырыдыышкын болгаш улус ооредилгези; чурттун чуруунун, аян-шинчизинин =керилгени, кижилернин чаа психологиязынын, аажы-чаннарынын, моральдыг будуштеринин хевирлеттинип келгени.
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
Конспект ар. 5-8
2
С. Сарыг-оолдун чогаадыкчы намдары.
1
С. Сарыг-оолдун чогаадыкчы допчу-намдары дугайында сос. Чогаалчынын шулуктеринде улустун аас чогаалынын эстетиказын уламчылааны.
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
1)Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
Шулуктернин сайгарылгазы. Реферат.
3
С. Сарыг-оолдуё Шулуктери. Хамааты болгаш ынакшыл философчу лириказы.
1
Ш\лкч\нун уран-чечен аргалары, дылынын аян-сырынныы. Чаарттынган торээн черинге тураскааткан шулуктер: «Аялга-ла, аялга»,
Ынакшыл лириказы: «Ынакшыл», Философчу лирика: «Ном», «/резинчигеш».
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
Шулуктернин сайгарылгазы.
4,
5
С. Сарыг-оолдуё «Алдын-кыс» деп ш\л\глелиниё бижиттинген т==г\з\.
«Алдын-кыс» - тыва улустун бурунгаар депшилгезинин дугайында чогаал. Ш\л\глелдин аас-чогаалы-биле т=релдешкээ, дылынын байы.
2
Шулуглелдиё темалары, идеялары, \ези, ужур-дузазы. Оон кол маадырынын даштыкы байдалынын болгаш сагыш-сеткилинин боттарынга т=лептии.
Тывага колхозтажыышкын чоннун амыдыралынга, аажы-чанынга, чанчылдарынга, психологиязынга киирген чаартылгаларын к=рг\скени.
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
Быжыглаашкын кичээл.
Чогаадыг «Алдын-кыс т=лептиг кыс».
Айтырыглар.
6
С. Сарыг-оолдуёАнгыр-оолдунтоожузунда»
улустуёезулалдарынын, оюннарыныё, чанчылдарыныёколмаадырныёугаан-бодалынынбыжыгарынгаужур-дузазы.
«Аёгыр-оолдуётоожузунда» чоннуёовур-хевири.
1
Бирги, ийиги номдарындан эгелерни номчууру. Дилогиянын бижиттингенинин, сурагжаанынын дугайында медээлер. Оон идейлиг уг-шии, темазы, сюжет болгаш композициязы. Ангыр-оолдун шаандагы Тывага амыдыралы (бирги ном). +ск\с оолдун салым-хуузу, амыдыралче баштайгы базымнары, оорушкулери болгаш мунгаралдары. Кол маадырнын овур-хевирин дамчыштыр чон дугайында теманы уранчыдып чырытканы, б=д\\н кижилернин овур-хевирлери.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
Чогаадыг «Шагаа- онзагай байырлал».
Айтырыглар.
7
С. Сарыг-оолАнгыр-оолдунтоожузу». Национал хосталгалыг шимчээшкин болгаш кол маадыр.
1
Дарлалга удур идея. Ангыр-оолдун чаа Тывага амыдыралы (ийиги ном). Улустун чазаанын доктааганы болгаш чаа тоогулуг байдалдарда ангыларнын чорулдээлеринин илерээшкини..
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
Чогаадыг «Ангыр-оолдун чаа амыдыралынын эгези».
8
«Ангыр-оолдунтоожузунга» т\ёнелкичээл.
1
Революстуг чаалап алыышкыннарны камгалаар дээш демиселге Ангыр-оолдун киржилгези.
Дилогиянын уран-чечени, дылы, тоожуушкунга аас чогаалдарынын ужур-дузазы.
Роман дугайында критиктерниё бодалдары.
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Туннел-кичээл.
Чогаалдын уран-чечени.
9
Ч.с. Чогаадыг «Ангыр-оолдунтоожузу – тываамыдыралдынэнциклопедиязы».
1
Чогаалда т==г\л\г болуушкуннарга даянып, тыва чоннун тоогузун, амыдыралын чырытканы.
Чогаадыкчы ажыл.
ЧСК.
Чогаалдын уран-чеченин, сюжедин тургузар.
10,
11
С. Пюрбюнун чогаадыкчы намдары.
С.Пюрбюнуё лириказы.
2
Ш\л\кч\н\ё уран-чечен мергежилинин боттанып эгелээни (30-ги чылдар). Оон С.Пюрбюнун ш\л\глелдериниё уткалыг угланыышкыннарынын, уран-чеченинин, эстетиказынын чаа деёнелдерже бедээни.
Патриоттуг ш\л\ктери-биле таныжылга: «Тулчуушкунче». Шулукчунун философчу лириказынын \легерлери:«Чуртталганын аялгазы», «Чангыс сос дээш»,«Далай болгаш Эрик». Ынакшыл лириказы: «К\ск\ сесерликке», «Алды айныё д\незинде».
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
Шулук доктаадыр. Шулуктерни сайгарар. Реферат кылыр.
12
С Пюрбю «Кызыл \ер». Тывага шаг-\ениё =скерлип турары.
1
Шиинин темазы, «Кызыл \ерде» ат-биле идейлиг утказын илереткени.
Феодалдыг Тывага социал болгаш национал чорулдээлерни коргускени. Революциянын темазы. Кужеппейнин овур-хевири. Тыва, орус кижилернин найыралынын темазы. Феодал чагырыкчыларнын овур-хевирлери. Оларнын бир м=з\леш ниити болгаш карышкак, ч=р\шкек ч\\лдери.
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Айтырыглар.
13
С Пюрбю «Кызыл уер». Тывада эрги езунун баганазы сыйылган.
1
Кол маадырларны чураанынын шынныы, оларнын социал болгаш хууда харылзааларын к=рг\скени, болуушкуннарнын =й\, удаа-дараа солчуру, улустуё ырларын, \легер домактарын ажыглааны. Шииниё уран-чечени. Композициязы.
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Шиини номчуур. Дыннадыг «Улустун аас чогаалын ажыглааны»
14,
15
С.Пюрбю “Үемболгашүе-чергемдугайында”.
2
Чогаал авторнун \р уеде чогаадыкчы дилээшкиннеринин уре-туннели. Ш\л\глелдиё уран-чечениниё онзагайы, тоожуушкуннун кижизидикчи ужур-дузазы, дылынын байы.
Тываныё революстуг х=гж\лдезиниё дугайында т==г\-философтуг утканы илереткени. Тоожукчу маадыр – т==г\н\ё дириг херечизи. Оон чоок, т=рээн кижилериниё салым-чолунда Октябрьдан т=р\тт\нген чаа Тываныё сайзыралынче базымнары.
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
Айтырыглар ар. 140. Узунду доктаадыр.
16
Ч.с. Чогаадыг «Тыва чоннун чурттап эрткен тоогулуг чоруу» (шулуглелге даянып бижиир).
1
Ук шулуглелге даянып тыва чоннун тоогузун бижиир.
Чогаадыкчы ажыл.
ЧСК
Айтырыглар ар.141
17
С.К.ТокаДопчунамдары, чогаадыкчыажыл-херээ. «Араттыңсөзү»-роман-трилогия.
1
Трилогияныё дугайында ниити тайылбыр. Романнын композициязы, оон Тыва улустун тоогулуг хогжулдезинин дугайында идеяны романда илереткени. Арат чоннун феодализм \езинде т\ренчиг чуртталгазы. Тас-Баштыгнын овур-хевири.
К\ш-ажылчы чоннун ниитижиткен овур-хевирин чуруп к=рг\скени. Тоожукчу маадырынын овур-хевири, чогаалдын ангы-ангы кезектерин б\д\н уран-чечен система кылдыр каттыштырарынга оон ужур-дузазы.
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Күрседидугайынданемелдечүүлчыыр.
18, 19
«Араттыңсөзү» деп романныё композициязы.
Улустарныё найыралы – «Араттын с=з\нде» =зек тема.
Улусчу Тывага чаа амыдырал дээш демиселдиё темазын уранчыдып чурааны.
2
Ядыы кижилерниё социал медерелинин одунганы, демиселче кодурулгени. Революцияны к=рг\скени. Дарлакчы аёгынын кижилеринин овур-хевирлери, т==г\н\ё ангы-ангы чадаларында оларнын бир м=з\леш б\д\штеринге илерээшкиннери.
Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
«Тыва бижикти өөренипэгелээни»депдыңнадыгкылыр.
20
Чечен чогаалдыңкол-колметодтары.
1
Чечен чогаалдын кол-кол методтары: критиктиг реализм болгаш социал-бадыткалдыг реализм дугайында кол-кол билиглер. Чечен чогаалдын кол-кол методтарыныңдугайында.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Быжыглаашкын.
Конспект кылыр.
Ук методтарга бижиттинген чогаалдар тывар.
21
О.К.Саган-оолдуё чогаадыкчы намдары.
1
Намдары болгаш чогаадыкчы ажылы.
Романнын идей-тематиктиг уг-шии. Хеймер-оолдун овур-хевири.
Аныяк зоотехниктин ажыл-херек аайы-биле б\д\ж\, хууда амыдыралынга кижизии, топтуу. Боражыктыё овур-хевири. Колхоз даргазынын чанында толептиг чуулдер: туруштуу, дагдынган ажыл-херээнге бурун бердингени, эш-оорунге сагыш-човаачалы.
Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
«Тыва- малчыннар чурту» деп дыңнадыгкылыр.
22
«Дөспестерниё» идей-тематиктиг уг-шии.
Хеймер-оолдуё овур-хевири.
Амгы үедероманныңтуружу
1
Агар-оолдун овур-хевири. Оон чанында, ажылынын стилинде таарымча чок чуулдер: чаа чуулду хулээп билбези, эргижирээн билиишкиннерден болгаш практикадан уштунуп шыдавазы, боду-биле ч=пшээрешпес кижилерге кара сагыштыы.
Романнын идей-тематиктиг уг-шии. Романнын уран-чечени.Чогаалдынсюжеди.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
Т\ёнел-кичээл.
Ар.198, айт.харыылаар.
Онаалга ар. 98
23
Ч.с. чогаадыг «Хеймер-оол – бистин уеживис».
1
Ук чогаалга даянгаш, Хеймер-оолдун овур-хевирин тургузар.
Чогаадыкчы ажыл
Туннел кичээл.
Онаалга ар.98
24
Роман дугайында билиг.
1
Роман жанрынын проза чогаалдарындан ылгалы. Роман жанрынын хевирлери. Тыва дылче очулдурттунган романнар.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Конспект ар.199.
25
М.Б.Кенин-Лопсан. Допчу намдары. «Чүгүрүк–Сарала».
1
Романда Тывага эрткен чус чылдын ужен чылдарынын тончузунде, дортен чылдарнын эгезинде чаа амыдырал дээш демиселди Саадактын ажыл-уулезин дамчыштыр коргускени. Кол маадырнын буткен база б\тпээн кузелдери. Оон улусчу революцияны, Россияныё чону-биле найыралды шын билип чорууру, оон уламындан амыдыралга тура-соруктуу.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Конспект кылыр, айт. харыылаар. План тургузар.
26
«Ч\г\р\к Саралада» тыва улустуё чаагай чаёчылдарын к=рг\скени, романныё уран-чечени.
1
«Чугурук Саралада» тываларнын чаагай чанчылдарын х=й янзы чурааны, фашистиг халдакчылар-биле маадырлыг демисежип турар Кызыл Шеригге белек кылдыр эн-не ыдыктыг малдарын чорудуп турганын к=ргускени.
Романнын ниити идейлиг утказы, темазы. Романнын сюжеди, композициязы. Чогаалдын дылынын уран-чечени, онзагайы.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Айт. Ар. 245.
Чогаалга хамаарыштыр критиктиг статьялар тывар.
27
С.Ө.Тамба. Чогаадыкчынамдары. Ооё ш\л\ктери.
«Алдынчы»деп чогаалдыё идей-тематиктиг уг-шии.
1
Намдары.Тайбын, дайын, маадырлыг чорук дугайында. Чоннун чаа амыдыралынын чурумалдарын коргускени, кижинин ханы ынакшыл сеткилдерин илереткени. Чогаалчынын кузелдери, идеалдары. Ш\л\ктеринин онзагай талалары.
«Капитан Гастелло», «Тоогунун кескиндизи», «Мээн чуруум»; «Ажык, Саргал дугайында ырлар», «Мээн байым», «Амыдырал хеми»; «Созум утпа», «Чагаам соглээр»; «Аалдап четсе» деп ш\л\ктери.
«Бичии алдынчы». Чогаалдыңидейлиг, кижизидикчиугланыышкыннары.
Чогаалдыңкомпозициязы, идейлигужур-утказы.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
1 шүлүкдоктаадыр. Ар.262, айт.харыылаар. 6 дугаар айт. бижип харыылаар..
28
С.Сюрюн-оол. Чогаадыкчы намдары. “Ынакшыл-дыр” деп тоожуда найырал темазын к=рг\скени.
1
Тоожуда Тывага тускай эртем-билиглиг орус кижилернин изиг кузел-биле чедип кээп, социал-психологтуг бергелерни туруштуг ажып эртип, чоннун ажыл-херээнге киржип турганы. Мария биле Хеймерек башкыларнын аразында харылзааларнын тургустунганынын байдалдары. Ийи маадырнын аажы-чаннарында, чанчылдарында таарышпас талаларнын хойу. Оларны ынакшылдын хуулгаазын кужунун ашканы. Аныяк башкыларнын найыралынга, ынакшылынга Чаш-Уругнун, Салчак Канчыыровичинин болгаш суурнун чурттакчыларынын хамаарылгазы.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
1-ги эгениңсюжеди.
Айтырыглар.
29
“Ынакшыл-дыр”деп тоожуда репрессия, ынакшыл темалары.
1
Тоожуда чылдагаан чок черге актыг кижилерни кедээр, нугулдээр, тудуп бажыннаар чоруктун Тывага бооп турганын коргускени.
Тоожуушкунну солун болдуруп турар чурумалдыг аргалар. Чогаалдын амгы уеде ужур-дузазы.
«Ынакшыл-дыр» деп чогаалда Тыванын д=ртен чылдарда амыдыралын шын, тодаргай чурааны. Ону коргузерде чогаалчынын х\н б\р\деги чуртталганын херечизи барымдааларны ажыглааны.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Туннел кичээл.
Ар.290 чедир номчуур.
Айтырыглар.
30
Ю.Ш.КюнзегешДопчунамдары. Шүлүктери.
1
Кижинин торээн черин сонуургап, оон чажыттарын билип алыр кузелинин оттуп келгени. Анаа улустуё янзы-буру хоругдалдарынын моондак бооп чорааны. Оларны эртемнин ачызында шулукчунун ажып эрткени, боду геолог болу берген, «кыланнашкан бедиктерни кырлаарынга» белен апарганы. Чогаалдын маадырларынын чурттап турган чери болгаш уези.
«Дидир-дидир».Ш\л\кте улустун чамдык бурунгу чанчылдарынын эртем-техниканын ачызында амыдыралындан чидип турарын, ону дыннаанын хынаар деп чаа чанчылдын солун бергенин коргускени. Чогаалда дидир-дидирнин овур-хевирин шын чурааны.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Туннел-кичээл.
Шилилге шүлүксайгарар.
Ч\с Чогаадыг «Ю.Кюнзегештиңшүлүктериниңонзагайы».
31
К.Ч.ТоюңЧогаадыкчынамдары. Ш\л\ктери.
1
Ш\л\кт\н адынын дугайында киирилде сос. Шулукте улусчу чанчылдарны коргускени.
Ынакшылынын бир д=з\ – кыс кижиниин салым-чаяанын чогаалда х=й талазындан \нелээни.
Т=рээн чериниё бир ыдыктыг артынга чорааш, маадырнын сеткилинин магадап, чоргаарланып хайныкканындан бодаан бодалдарынын уг-шии, чаражы. Кыстыё овур-хевирин тода кылдыр чурааны болгаш маадырнын кузелдерин илереткени.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Доктаадыр.
32,
33
К.Ч.Тоюң«Ынакшылболгашөлүм».
2
Ш\л\глелдин уран-чечени: м=гелер х\решкенин, дургуннаан аныяктарнын турлаан, Хемчиктин бойдузун чурааны.
Чогаалдын дылында кондаалан, катай кагар, холбеш кылдыр удур корген, будумел дег, даржык-хай, чангы, эннеп келир, чинзе, кулузун, одага деп с=стер каттыжыышкыннарынын болгаш с=стерниё овур-хевир тургузукчу аяны.
Ш\л\глелдиё \ндезиннери, ында болуушкуннарнын \ези, чери, хогжулдези болгаш тончузу. Кижилернин ыдыктыг сеткилдеринин бирээзи ынакшылды бурунгу феодалдыг езу-чурумнун бужартадып чорааны. Ак-оолдун, Чечекмаанын овур-хевирлери, ынакшылы, тура-соруу.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа ч\\л тайылбырынын кичээли.
Туннел-кичээл.
Шүлүглелдечеченүе, овур-хевир.
Чогаалга үнелелбижиир.
34
Ч.с.Чогаадыг «Ынакшылдепч\л?»
1
Укчогаалгадаянгаш, ынакшылдынутазынчырыдар.
Чогаадыкчы ажыл.
ЧСК.
Ынашыл дугайында чогаалдар-биле деннелге.
35
Т.Д.Кызыл-оол «Бугагаүстүртүпкен».
1
Тыва улустун база делегейнин алдар-сураглыг кижилеринин араганын хай-бачыдынын дугайында чугааларын ажыглап тургаш, бак чанчылдарнын дугайын кижилерге хандыр билиндирер дээн чогаалчынын бодалдары. Араганыё хай-бачыдынын дугайында чугааларын ажыглап тургаш, бак чанчылдарнын дугайын кижилерге хандыр билиндирери.
Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
Чаа чуул тайылбырынын кичээли.
Чайын номнар номчуур.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.