Аңлатма яҙыу
Дәрестән тыш эшмәкәрлек буйынса эш программаһы дөйөм белем биреү
буйынса дәүләт федераль стандарттары талаптарынан сығып төҙөлдө.
Уҡыусыларҙың дәрестән тыш эшмәкәрлеге көндөң икенсе яртыһында
үткәрелә. Кластан тыш эш башланғыс класс өсөн эшләнгән төп белем биреү
программалары рамкаһында ойошторола.
Беҙ бик ҡатмарлы һәм мауыҡтырғыс донъяла йәшәйбеҙ, шул уҡ ваҡытта
кешелек донъяһы күп яҡлы, берҙәм булырға тейеш. Тыуған илдең, рухи- әхләки
байлыҡтарына таянмайынса беҙ патриот һәм лайыҡлы граждандар тәрбиәләй
алмаясаҡбыҙ.
Йолаларҙы, тарихты, рухи мәҙәниәтте йөрәк һәм күңел менән ҡабул
итеү ғаилә, туғандар, мәктәп аша килә. Ошо саҡта ғына “атай йорто”, “тыуған
ер”, “минең ғаиләм һәм туғандарым”, “Атайсал” төшөнсәһе баланың аңына кесе
йәштән үк кереп ҡала, ә үҫә килә уның гражданлыҡ үҙаңы, патриотизмы
аныҡлана.Рәсәй мәҙәниәтен ағастың ҙур олоно менән сағыштырып була, ә тамырҙары
- башҡорт һәм шундай уҡ башҡа халыҡтарҙың мәҙәниәте.
Түңәрәктең дөйөм
йөкмәткеһе
Хәҙерге заманда йәштәрҙе әхләки, патриотик тәрбиәләү,уларҙың рухи
байлығын үҫтереү башҡорт халҡының төп бурысы булып тора. Халыҡтың бай тарихында
быуындарҙың бәйләнеше, халыҡ батырҙары, сәсәндәре, күренекле ғалимдары – быны
киләсәк быуын белергә, танырға тейеш.
Милли холоҡтоң һәйбәт сифаты: үҙ халҡыңдың тарихына һәм
традицияларына ихтирам,Тыуған илгә,тыуған ергә һөйөү,
әхләҡлелек,баҫалҡылыҡ,тыумыштан килгән матур тойғолар, яҡшылыҡҡа ынтылыштар –
былар бөтәһе лә халыҡ оҫталарының ижады.
Илдең иртәгәһе киләсәк быуындың ниндәй булыуынан килә, лайыҡлы
граждандар булыр өсөн Тыуған илен һүҙҙә генә түгел, ә эше менән яратыусы ,үҙ
тарихын, милли мәҙәниәтен, халыҡ традицияларын һаҡлаусы һәм үҫтереүсе булыу
кәрәк. Башҡорт тарихының үткәне ҡатмарлы, шуға ҡарамаҫтан мәҙәниәте бай, рухы
көслө. Тарихтың көтөлмәгән үҙгәрештәре,ауыр һынауҙары башҡорт халҡының намыҫын
төшөрә алмаған. Халыҡтың үткәне бөйөк, киләсәге лә бөйөк булырға тейеш.
Баланы тәрбиәләгәндә халыҡтың сәнғәт, ижад сығанаҡтарына мөрәжәғәт
итеүҙе заман талап итә. Башҡорт халҡының бай һәм үҙенсәлекле күңел торошо
фольклорҙың бөтә жанрҙарында асыла. Ҡабатланмаҫ халыҡ ижадын һаҡлау,яҡлау, уның
традицияларын үҫтереү – уҡытыусыларҙың, сәнғәт әһелдәренең изге бурысы.
Халыҡ бейеүҙәре, йыр һәм башҡа фольклор жанрҙары, халыҡ
оҫталарының әҫәрҙәре кеше күңелендә тәрән хис тойғолар уята.
Башланғыс дөйөм белем биреүҙең төп программаһының маҡсаты –
сифатлы белем алыу өсөн мөмкинлектәр тыуҙырыу. Был балаларҙың ҡыҙыҡһыныуҙарын
һәм шәхси талаптарын иҫәпкә алып төҙөлгән программалар системаһы ярҙамында
кластан тыш эшмәкәрлек булараҡ ойошторола.
«Ватан» түңәрәгенең
программаһын үҙләштереү аша федераль дәүләт белем биреү стандарттарына тап
килгән түбәндәге шәхси һөҙөмтәләр формалаша:
-
башҡорт йолаларын,
мәҙәниәтен,тарихын үҙләштереү һәм ҡабул итеү;
-
гражданлыҡ үҙаң һәм патриотизм тойғоһон
формалаштырыу;
-
рухи ҡиммәттәр,толерантлыҡ,
үткәндәргә дөрөҫ баһа бирә белеү;
Түңәрәктең уҡыу планындағы урыны. Программа 34 сәғәткә иҫәпләнгән (аҙнаһына 1
сәғәт).
Программаның йөкмәткеһе
Башҡортостан
(3 сәғәт).
“Ватан”,”Тыуған ил”
тураһында төшөнсә;
Минең ғаиләм. (Атай,
әсәй, ағай, апай,ҡусты,һеңле);
Беҙ – мәктәптә.
(уҡытыусы, уҡыусы, көндәлек, тәртип,көн режимы);
Башҡорт
аш-һыуы (3 сәғәт).
Һөт аштары: (һөт,
ҡаймаҡ, ҡорот, ҡымыҙ, эремсек, май.);
Ҡамыр аштары:
(туҡмас, һалма, бәлеш, бауырһаҡ);
Ит аштары:
(тултырма, ҡаҙылыҡ);
Йолалар.
Байрамдар (4 сәғәт).
Халыҡ
йолалары.“Кәкүк сәйе”, “Ҡарға бутҡаһы”
“Науруз”, “Һабантуй”
байрамдары.
Дини
байрамдар.(Ураҙа,Ҡорбан)
Календарь байрамдар.
(1Май Яҙ һәм хеҙмәт байрамы, 8 Март халыҡ-ара Ҡатын- ҡыҙҙар байрамы, Яңы
йыл байрамы, Тыуған көн байрамы, 9 Май Еңеү байрамы).
Балалар
уйындары. (2сәғәт).
“Һәпәләк”, “Йөҙөк
һалыу” уйындары.
“Аҡ тирәк- күк
тирәк”, “Йәшерәм яулыҡ” уйындары.
Башҡорт халҡының өҫ һәм аяҡ кейемдәре (2
сәғәт).
Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының өҫ һәм аяҡ кейемдәре. (Елән, камзул, түшелдерек, селтәр,
һаҡал, ҡашмау).
Ир-аттың өҫ һәм
аяҡ кейемдәре. (Билбау, күлдәк, камзул, сәкмән, бишмәт, ситек, кәпәс,
түбәтәй).
Башҡорт
халҡының биҙәнеү әйберҙәре. ( 1 сәғәт).
Биҙәнеү
әйберҙәре. (Алҡа, беләҙек, ҡашмау, балдаҡ).
Башҡорт
халҡының йырҙары һәм бейеүҙәре. (2 сәғәт).
Йырҙар. (Таҡмаҡ, оҙон көй, башҡорт халыҡ йырҙары).
Бейеүҙәр. («Ете
ҡыҙ», «Гөлнәзирә», «Өс таған», «Бишбармаҡ»).
Башҡорт
халыҡ музыка ҡоралдары (2 сәғәт).
Ҡумыҙ һәм уның
төрҙәре.(еҙ ҡумыҙ, ағас ҡумыҙ, һөйәк ҡумыҙ, ҡыл ҡумыҙ)
Музыка ҡоралдары:
ҡурай, дөңгөр,һорнай.
Башҡорт
халыҡ ижады. (6 сәғәт)
а) Әкиәттәр «Ҡуян
менән Арыҫлан», «Ҡурай». б) Йәнһүрәттәр;
в) Көләмәстәр; г)
Мәҡәлдәр, әйтемдәр; д) Йомаҡтар; е) Ҡобайырҙар;
Башҡорт
халыҡ кәсептәре (2 сәғәт).
Солоҡсолоҡ,умартасылыҡ.
Йылҡысылыҡ.
Башҡорт
халҡының ғөрөф-ғәҙәттәре (4 сәғәт).
“Исем ҡушыу”, “Бишек туйы”;
“Кис ултырыу”,
“Аулаҡ өй”;
“Ҡаҙ өмәһе”;
Көн торошона бәйле
теләктәр.;Ҡояш апай, сыҡ,сыҡ! Яу, яу, ямғырым!
Башҡорт орнаменты.
Йомғаҡлау (2
сәғәт).Һабантуй байрамына әҙерлек. (Шиғырҙар ятлау,йырҙар, бейеүҙәр өйрәнеү. Һабантуй
байрамы.
Әҙәбиәт:
1.Л.М. Михеева.
Дәрестән тыш эшмәкәрлек буйынса программалар йыйынтығы. “Рәсәй халҡының
байрамдары, традициялары һәм кәсептәре”. Мәскәү, “Вентана- Граф” 2013й.
2.Журналдар: “Башҡортостан уҡытыусыһы”, “Ватандаш”,
“Аҡбуҙат”, “Башҡорт халыҡ ижады” йыйынтығы.
3. Башҡорт
халыҡ ижады. Эпос, Өфө, 1973й./ Л.И.Нагаева. Көнсығыш башҡорттарының бейеүҙәре,
Өфө, 1993й.
4.Н.Б.Бикбулатова, Ф.Ф. Фәттәхова “ХIХ-ХХ быуаттарҙа башҡорттарҙың көнкүреше”
Мәскәү, “Фән 1991й.”
5.И.Ғ.Ғәләүетдинов “Балалар фольклоры” Өфө. Китап, 1994 й.
6.Ф.А.Нәҙершина. “Әкиәт-хыял асҡысы, йомаҡ-зиһен асҡысы.”
Тематик планлаштырыу
|
№
|
Темалар
|
Уҡыусылар
эшмәкәрлеге
|
дата
|
|
план-ған
|
Үтк-гән
|
|
Башҡортостан (3 сәғәт)
|
|
1.
|
“Ватан”,”Тыуған ил” тураһында төшөнсә.
|
Нимә ул” Ватан”,”Тыуған ил”?
төшөнсәләрен аңлатыу.
|
04.09
|
|
|
2.
|
Минең ғаиләм.
|
Ғаилә ағзаларын дөрөҫ (атай, әсәй, ағай,
апай, ҡусты,һеңле …) әйтергә өйрәтеү.
|
11.09
|
|
|
3.
|
Беҙ – мәктәптә.
|
Мәктәп темаһы буйынса һүҙҙәрҙе үҙләштереү.
|
18.09
|
|
|
Башҡорт аш-һыуы (3 сәғәт)
|
|
4.
|
Һөт
аштары.
|
Башҡорт халҡының һөт,ҡамыр,ит аштарын
белеү, ҡоймаҡ бешерергә өйрәнеү. Аҙыҡ-түлек исемдәрен үҙләштереү, диалогта
ҡулланыу.
|
25.09
|
|
|
5.
|
Ҡамыр аштары.
|
02.10
|
|
|
6.
|
Ит аштары.
|
16.10
|
|
|
Йолалар. Байрамдар (4
сәғәт)
|
|
7.
|
Халыҡ йолалары. “Кәкүк сәйе”.”Ҡарға
бутҡаһы.”
|
Халыҡ йолалары менән танышыу.
|
23.10
|
|
|
8.
|
“Науруз”,”Һабантуй”
байрамдары
|
30.10
|
|
|
9.
|
Дини байрамдар.
|
Дини байрамдарҙы белеү.
|
06.11
|
|
|
10
|
Календарь байрамдар.
|
Календарь байрамдар тураһында һөйләшеү,
мәктәп күләмендә үткәрелгән байрамдарҙа ҡатнашыу
|
13.11
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Балалар уйындары (2 сәғәт)
|
|
11
|
“Һәпәләк”,”Йөҙөк һалыу” уйындары.
|
Билдәле булған бер- нисә уйынды өйрәнеү
һәм уйнай белеү.
|
27.10
|
|
|
12
|
“Аҡ тирәк-күк тирәк”,”Йәшерәм яулыҡ”
уйындары.
|
04.12
|
|
|
Башҡорт халҡының
өҫ һәм аяҡ кейемдәре (2 сәғәт)
|
|
13.
|
Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының өҫ һәм аяҡ
кейемдәре.
|
Башҡорт кейемдәренең үҙенсәлектәрен таный
белеү. Элекке һәм хәҙерге кейемде сағыштырыу.
|
11.12
|
|
|
14.
|
Ир-аттың өҫ һәм аяҡ кейемдәре.
|
Башҡорт халыҡ кейемдәренең элементтары
менән танышыу.
|
18.12
|
|
|
Башҡорт халҡының биҙәнеү
әйберҙәре (1сәғәт)
|
|
15.
|
Биҙәнеү әйберҙәре.
|
Ҡатын- ҡыҙҙарҙың биҙәнеү әйберҙәренең
төрҙәрен һәм нимәнән эшләнеүен асыҡлау.
|
25.12
|
|
|
Башҡорт
халҡының йырҙары һәм бейеүҙәре (2 сәғәт)
|
|
16.
|
Йырҙар.
|
Башҡорт халҡының таҡмаҡтары, оҙон
көйҙәре, халыҡ йырҙары менән танышыу. Таҡмаҡтарҙы йырларға өйрәнеү.
|
15.01
|
|
|
17.
|
Бейеүҙәр.
|
Бейеүҙәр менән танышыу. “Ете ҡыҙ” бейеүен
өйрәнеү.
|
22.01
|
|
|
Башҡорт халыҡ музыка ҡоралдары (2
сәғәт)
|
|
|
|
18.
|
Ҡумыҙ һәм уның төрҙәре.
|
Ҡумыҙҙа сиртеп ҡарау. Еҙ ҡумыҙ,ағас
ҡумыҙ,һөйәк ҡумыҙ,ҡыл ҡумыҙ.
|
29.01
|
|
|
19.
|
Музыка ҡоралдары: ҡурай, дөңгөр,һорнай.
|
Музыка ҡоралдарын тыңлап айыра белеү.
|
05.02
|
|
|
Башҡорт халыҡ ижады (6 сәғәт)
|
|
20.
|
Әкиәттәр.
|
Бер – нисә әкиәт менән танышыу, йомаҡтар
сисергә өйрәнеү, көләмәстәр, әйтем- мәҡәлдәр уҡыу, ятлап алыу, ҡобайырҙар
менән танышыу.
|
12.02
|
|
|
21.
|
Йәнһүрәттәр.
|
19.02
|
|
|
22.
|
Көләмәстәр.
|
04.03
|
|
|
23.
|
Мәҡәлдәр,әйтемдәр.
|
11.03
|
|
|
24.
|
Йомаҡтар.
|
18.03
|
|
|
25.
|
Ҡобайырҙар.
|
25.03
|
|
|
Башҡорт халыҡ кәсептәре (2 сәғәт)
|
|
26.
|
Солоҡсолоҡ, умарта-сылыҡ.
|
Башҡорт халҡының солоҡсолоҡ һәм
йылҡысылыҡ кәсептәрен өйрәнеү.
|
01.04
|
|
|
27.
|
Йылҡысылыҡ
|
08.04
|
|
|
Башҡорт
халҡының ғөрөф-ғәҙәттәре (4 сәғәт)
|
|
28.
|
Исем ҡушыу.Бишек туйы.
|
Башҡорт халҡының йолалары менән
танышыу,йыр- бейеүҙәр өйрәнеү.
|
22.04
|
|
|
29.
|
Кис ултырыу, аулаҡ өй.
|
29.04
|
|
|
30.
|
Ҡаҙ өмәһе.
|
06.05
|
|
|
31.
|
Көн торошона бәйле теләктәр.Ҡояш апай,
сыҡ,сыҡ! Яу, яу, ямғырым!
|
Ямғыр яуҙырыуға теләктәрҙе ятлау.
|
13.05
|
|
|
32.
|
Башҡорт орнаменты.
|
Башҡорт халҡының орнаменттары менән
танышыу, уларҙың үҙенсә-лектәрен өйрәнеү..
|
20.05
|
|
|
Йомғаҡлау (2 сәғәт)
|
|
33.
|
Һабантуй байрамына әҙерлек.
|
Шиғырҙар ятлау,йырҙар,
бейеүҙәр өйрәнеү.
|
27.05
|
|
|
34.
|
Һабантуй байрамы.
|
Һабантуй байрамын үткәреү.
|
|
|
аудиоформат
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.