Рабочая тетрадь по классам неоганических соединении

Химия пәні бойынша оқушыларды ҰБТ ке дайындауда логикалық тапсырмалардың маңызы

Соңғы жылдары жаратылыстану бағытындағы пәндерде, соның ішінде химия пәні бойынша ҰБТ тапсырмаларының  20 пайыздан жоғары күрделенуі логикалық тапсырмалармен алмастырылуымен түсіндіріледі. Сондықтан 8 сыныптан бастап тақырып, тараулар бойынша логикалық тапсырмалар құрастыру, орындау  арқылы ҰБТке дайындықты жеңілдетуге болады. К.Д.Ушинский айтқандай  логикалық ойлау-логикалық сөйлеудің негізі, ал логикалық сөйлеуді ұстаз үйретуге тиіс.Ендеше мұғалімге артылар жүктің жеңіл еместігін естен шығармауымыз керек. Химия курсы барысында неғұрлым оқушылардың ойлануын қажет ететін тапсырмалар көбірек орындалса соғұрлым олардың есте сақтау қабілеті жақсарып, ҰБТ ке дайындық барысы жоғарылап, бәсекеге қабілетті жан-жақты дамыған тұлға тәрбиелеуге септігін тигізеді.Төменде бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын меңгерудің оңтайлы тәсіле құрастырылған жұмыс дәптерін ұсынып отырмын

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне:	І  кезең. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру кезеңін өткізеді; б) өткен тақырып бойынша берілген деңгейлік тапсырмаларды үйде аяқтап орындап келу дәрежесі тексеріледі; в) төмендегі  «Көпір» тапсырмаларын тексереді (алдымен жеке тексеріп шығады, сосын фрондалды тексереді).
«КӨПІР» тапсырмалары (оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді)	Сұрақтарға жауап беріңіздер: 1.Екідайлы оксидтер қышқылдармен әрекеттесіп нәтижесінде қандай заттар түзеді? Ж:   тұз және   .................................. түзеді.       2. Екідайлы оксидтен сілтілермен әрекеттесіп қандай заттар түзеді? Ж:      ................және ....................... түзеді 3. Негіздік оксидтерге тән қасиет қандай? Ж: ................................. тұз бен су түзеді.      Қышқылдармен әрекеттесіп  ................................ 4. Негіздермен  де қышқылдармен де реакцияға түсетін оксидтер қандай оксидтер? Ж: ........................... оксидтер 5. Негіздер қалай жіктелінеді? Ж:   .................      және       ......................  негіздер 6. Суда еритін сілті ерітінділерітері мен матаны күйдіреді, сондықтан да: Ж: ............................................ деп аталады 7. Сілтілер қышқылдық оксидтермен, қышқылдармен,ерімтал тұздармен әрекеттесіп нәтижесінде тұз +су және ерімейтін негіз +жаңа тұз түзуі неліктен?.... Ендеше, бүгінгі сабағымыз Негіздердің химиялық қасиеттерімен танысуға арналады.
ІІ кезең (топтық жұмыс) жаңа сабақты топтық жұмыс барысында оқушылардың өз бетімен меңгеруіне жағдай жасау:       а) оқушылар төмендегі «Білу», «Түсіну», «Талдау», «Жинақтау» тәсілдеріне сәйкес тапсырмаларын өздері толтырады    (10 минут); ә) жауаптарын мұғаліммен бірге талдайды (10 минут).  Нәтижесі ауызша марапатталады.
1-қадам: теория бойынша «Білу» үшін тақырып мазмұнынан кім? Не? кімнің? кімге? кімді? кімде? кімнен?кіммен?  Қандай? Қай? Қашан? Не   істеді? сияқты сұрақтарға жауап беретін толық ақпарат іріктелінуі керек..		Бос орындарға қажетті сөздерді жаз: 1.Екідайлы оксидтер сияқты екідайлы негіздер де қышқылдармен әрекеттесіп: Ж: ....................және .............................. түзеді. 2.Екідайлы негіздер суда еритін негіздер ме әлде  ерімейтін негіздер ме? Ж: .....................................негіздер 3.Негіздердің атауына сипаттама беріңіздер? Ж:   ...........................................қосылып айтылады. 4.Сілтілердің құрамындағы металдар қандай металдар? Ж: .............................................. металдар. 5.Қандай  негіздер күйдіргіш сілтілер деп аталады? Ж: .......................................... 6.Сілтілер индикатордың түсін қандай түске өзгертеді? Ж:        лакмус   ..........................................             метилоранж...................................                        фенолфталеин.......................... 7.Сілтілер қандай заттармен әрекеттесіп ...... Ж: ................................................................ тұз және су түзеді. 8.Негіздер мен қышқылдар әрекеттесіп  нәтижесінде қандай ......? Ж:...............................................реакциясы жүреді. 9.Сілті мен металл тұздары әрекеттесіп...? Ж........................................................................... түзеді.  10.Ерімейтін негіздер қыздырғанда ? Ж: ........................................................................айырылады 11.Сілтілер қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп..? Ж:   ................және........................ түзеді. 12.Сілтілер қышқылдармен әрекеттесіп..? Ж: ............................және...........................түзеді. 13.Негіздер ерімтал тұздармен әрекеттесіп..? Ж: ..........................және...................................түзеді. 14.Екідайлы гидроксид қышқылмен әрекеттесіп: Ж: .........................және.............................түзеді. 15.Екідайлы гидроксид сілтімен әрекеттесіп: Ж: ..........................және .............................түзеді. . Лакмус қышқылдық ортада қандай түске боялады ?                Ж:................................................. 16.Фенолфталеиннің қышқылдық ортадағы түсі: Ж:...................................................... 17.Метилоранждың қышқылдық ортадағы түсі? Ж: ..................................................... 9.Лакмус сілтілік ортада қандай түске боялады? Ж: ................................................. 10.Фенолфталеиннің сілтілік ортадағы түсі? Ж: .............................................................. 11.Метилоранждың сілтілік ортадағы түсі? Ж: .................................................................. 12. Лакмус бейтарап ортада қандай түске ие: ...................................................... 13.Фенолфталеиннің бейтарап ортадағы түсі? Ж: ........................................................... 14.Метилоранждың бейтарап ортадағы түсі:               Ж:............................................................
2-қадам: теорияны «Түсіну» үшін неге? неліктен? себебі? не үшін? Дәлелде, түсіндір сұрақтары оқушының жоғарыда берген жауаптарына қойылады (оларды тереңдету  үшін)		Себебін анықта: 1.Екідайлы оксидтер неліктен қышқылдармен де негіздермен де әрекеттесіп тұз және су түзеді? Ж...................................................... 2.Бейтараптану реакциясы нәтижесінде тұз және су түзіледі, себебі: Ж:.................................................................... 3.Кальций гидроксиді мен тұз қышқылы арасындағы реакция нәтижесінде Ж: ............................................................................................................... 4.Мыс гидроксиді мен күкірт қышқылының арасындағы реакция теңдеуін жазыңыздар,неліктен тұз және су түзеді?дәлелдеңіз Ж: .................................................................................................................... 5.Еритін негіздер мен ерімейтін негіздер қышқылдармен әрекеттесіп ортақ қасиет көрсетеді? Себебі: Ж: ............................................................................................................. 6.Күйдіргіш сілтілер неліктен матаны күйдіреді? Себебі:...........................................................
3-қадам: теорияны «Талдау» үшін 1.Салыстыр, 2. Айырмашылығы неде? 3. Ұқсастығы неде? 4.Тақырыптың басты идеясын жаз деген тапсырмалар болу керек. Немесе 1-3 тапсырмаларды Венн диаграммасы арқылы қамтуға болады.		1-3) Венн диаграммасы арқылы Оксидтер мен Негіздерді  салыстырыңыз   А) ұқсастығы В) айырмашылығы Б) ортақ қасиеттері
4-қадам: теорияны «Жинақтау» үшін Қорытынды  шығар, анықтама бер,  мазмұнды жүйеле, кестені,  тірек сызбаны, сөзжұмбақты толтыр немесе өзің құрастыр тағы  с.с. басқа түрдегі тапсырмалар оқушының жоғарыдағы «тақырыптың басты идеясына» жазған жауабына қойылады.		Тақырыптың басты идеясына негізделіп құрылған тірек-сызбаны толтыр. Негіздердің химиялық қасиеттері   Негіз+қышқыл   Негіз+қышқылдық оксид   Сілті+тұз   .   .   .
Оқулықпен жұмыс (5 минут): төмендегі  «Қолдану» және оқушының тақырып мазмұнына  «Баға беруі» тәсілдеріне сәйкес, яғни рефлексия жасауға, эссе жазуға арналған,  практика жүзінде бекіту тапсырмалары орындалады . Нәтижесі ауызша марапатталады.
5-қадам: практика жүзінде  «Қолдану» (оқулықпен жұмыс жүргізу барысында тек қарапайым тапсырмалармен бекіту жүргізіледі. Дайын формулалар арқылы есептер шығару орындалады			Теориялық білім практикамен ұштастырылады №1 есеп Мыс сульфаты мен натрий гидроксидін пайдаланып ерімейтін негіз алыңыздар №2 есеп Ізбес суын лайландыру арқылы тұнба алыңыздар №3 есеп Мыс гидроксидінің көк ерітіндісін қара ұнтаққа айландырыңыздар
ІІІ кезең:    Деңгейлік тапсырмаларды орындап, балл жинау                                      ІІІ кезең (кері байланыс – бағалау кезеңі): Жеке жұмыс. Жоғарыда меңгерген мазмұнды үш деңгейге іріктеп (әр деңгейдің білімділік, біліктілік, яғни құзыреттілік деңгейін анықтайтын тапсырмалар) оларды біртіндеп орындату арқылы балл жинату барысында оқушының құзіреттілік деңгейін анықтап, әділ бағалау жүзеге асырылады. Бұл тапсырмаларды оқушылар сабақтың соңына дейін қалған 15 минуттың 12 минутында орындайды + 3 минут қортынды жасалады. Қорытынды балл саны дәстүрлі бағаға айналдырылып сынып журналына қойылады, мониторингке тіркеледі.
			І деңгей (5 балл)
1-қадам: теория бойынша «Білу» үшін тақырып мазмұнынан кім? Не?кімнің? кімге? кімді? кімде? кімнен?кіммен?  Қандай? Қай? Қашан? Не   істеді? сияқты сұрақтарға жауап беретін толық ақпарат іріктелінуі керек.			Негіздер: А) сутек атомдары мен қышқыл қалдығынан тұратын күрделі заттар В) екі элементтен тұратын, оның біреуі оттек болып келетін заттар С) металл атомынан және бір немесе бірнеше гидроксотоптардан тұратын күрделі заттар Д) металл атомынан және қышқыл қалдықтарынан тұратын күрделі заттар Е) Жауаптардың барлығы дұрыс
2-қадам: практика жүзінде  «Қолдану» (оқулықпен жұмыс. ІІ кезеңнің 5-қадамындағы  қарапайым тапсырмалар үлгісіндегі тапсырмалар орындалады)			Еритін негіздер мен ерімейтін негіздерге мысал келтіріңіздер
1-аралық нәтиже: Бірінші  деңгейде қалыптасқан құзіреттілік (білім, біліктілік) деңгейінің сапалық өлшемі (бірінші аралық өлшемі): – «дұрыс», «толық» деген білім сапасының түрлерімен сипатталады (Ю.К.Бабанский). Оқушының бұл алғашқы қадам нәтижесінің сандық өлшемі  –  бес балл = «сынақтан өтті» = «қанағаттандырарлық» білім деңгейінің өлшемі = «3» журналға қойылады, егер келесі деңгей тапсырмаларын  меңгере алмаса.
			ІІ  деңгей:   (5 балл + 4 балл = 9 балл)
3а-қадам:  теорияны «Түсіну» үшін неге? неліктен? себебі? не үшін? Дәлелде, түсіндір сұрақтары оқушының жоғарыда берген жауаптарына қойылады (оларды тереңдету  үшін)			1-тапсырма.Сәйкестендіріңіз: 1.       Негіз+қышқыл=                                 а) оксид+су 2.       Негіз+ қышқылдық оксид=            в) ерімейтін негіз+тұз 3.        Ерімейтін негіз =                              с) тұз+су    2-тапсырма. Реакция теңдеулерін сәйкестендіріңіз: 1.       CuCl2 + 2NaOH =          а) Al(OH)3 +3NaCl  2.       FeSO4 + 2NaOH =         в) Fe(OH)2 + Na2SO4 3.        AlCl3 + 3NaOH =          с)Cu(OH)2 + 2NaCl
3б-қадам: теорияны «Талдау» үшін 1.Салыстыр, 2. Айырмашылығы неде? 3. Ұқсастығы неде? 4.Тақырыптың басты идеясын жаз деген тапсырмалар болу керек. ІІ кезеңде   Венн диаграммасы арқылы орындалған тапсырманы кесте түрінде беріп, баланың білімін тексеруге болады.			3-тапсырма. 1-3 тапсырмаларды орындаңыздар: Қасиеттері Оксидтер Негіздер Физикалық қасиеттері Химиялық қасиеттері 4) Тақырыптың басты идеясы неде? А) Оксидтер мен негіздердің  ұқсастығы ............................................................................... Ә) Оксидтер ...........................Негіздер ..............................................................................................
4-қадам: практика жүзінде  «Қолдану.  ІІ-кезеңдегі қарапайым тапсырмаларының өзгертілген жағдайдағы нұсқалары орындалады.			4-тапсырма. Реакция теңдеуіндегі дұрыс коэффициенттерді табыңыздар: 3NaOH+FeCl3=Fe(OH)3+3NaCl  А) 3 В) 6 С) 8 Д) 2 Е) 4
2- аралық нәтиже:          Екінші  деңгейде қалыптасқан құзіреттілік деңгейдің сапалық өлшемі (екінші аралық өлшемі): – оқушының бірінші деңгейдегі «дұрыстылық» пен «толықтылдық» деп аталатын білім сапасының түрлеріне «тереңділік» пен «әрекеттілік» сияқты түрлері қосылады. Білім, біліктілік  сапасының сандық өлшемі  –  алғашқы жинаған бес баллға + 4 балл = 9 балл = «4» , яғни «жақсы» деген баға журналға қойылады, егер оқушы келесі деңгейді меңгере алмаса...
			ІІІ  деңгей:   (5 балл + 4 балл + 3 балл = 12 балл)
5-қадам: теорияны «Жинақтау» үшін Қорытынды  шығар, анықтама бер,  мазмұнды жүйеле, кестені,  тірек сызбаны, сөзжұмбақты толтыр немесе өзің құрастыр тағы  с.с. басқа түрдегі тапсырмалар оқушының жоғарыдағы «тақырыптың басты идеясына» жазған жауабына қойылады. ІІ-кезең, 4-қадамда «жинақтауға» берілген   тапсырма басқа формада беріліп, баланың білім деңгейі бағаланады.			1 тапсырма. Оқулық мәтіні мен кестені пайдаланып  төмендегі кестеге толтыру. Қосылыстар формула сы Негіз дердің қай түріне жата ды Қышқылдық оксидтер мен әрекетте суі Қышқыл дар мен әре кеттесуі Алы нуы Айыры луы Қандай мақ сатта пайдала нылады NaOH Cu(OH)2
6-қадам: : практика жүзінде  «Баға беру» (Сен қалай ойлайсың? Не істер едің? деген тапсырмаларды орындату арқылы оқушының жоғарыда алған білімін (теория бойынша) және біліктілігін (практикасы бойынша) өмірдегі жағдаяттарды шешуге қолдана алу дәрежесі бағаланады.			2-тапсырма. Есептер шығару: 1)       7,65г барий оксиді сумен әрекеттескенде барий гидроксидінің қандай массасы түзіледі? а) 8,55г        в) 17,1г         с) 37,2г        д) 7,65г            е) 9,25г 2)       Құрамында 5,3г  мыс(ІІ) сульфаты бар ерітінді натрий гидроксиді ерітіндісімен әрекеттескенде қанша грамм тұнба түскенін есептеңіздер? а) 6,48г      в) 3,24г       с) 12,96г       д) 5,3г       е) 10,6г          3)  2г. металл кальций сумен әрекеттескенде неше грамм кальций гидроксиді түзілетіндігін және қанша литр газ(қандай) бөлінетіндігін есептеңдер?               а) 7,4г; 11,     в) 7,4г  1,12л       с) 74г 1,12л        д) 74г  22,4л        е)   14.8г 2,24л 3-тапсырма. «Сілтілердің өнеркәсіпте қолданылуының практикалық маңызы?» тақырыбына эссе жазыңыз
3-нәтиже: Үшінші деңгейдің нәтижесі (түбегейлі көзделген нәтиже): алғашқы екі деңгейде жинаған 9 баллға + 3 балл =12 балл = «5» журналға қойылады. Оқушының білім сапасы білім стандарты көлемінде «дұрыс», «толық», «әрекеттілік» пен «тереңділік»-ке «жүйелілік» пен «саналылық» қосылып, барлығының жиынтығы «берік» білім болып саналады (Ю.К. Бабанский).