Растрлік (BMP, JPEG,GIF) векторлық (AI, CDR) форматтарды қолдану тақырыбында сабақ жоспары

Пәні:	Информатика
Тобы:	1 с КШФТ-9
Уақыты:	11.04.2016
Сабақтың тақырыбы:	Растрлік (BMP, JPEG,GIF) векторлық (AI, CDR) форматтарды қолдану.
Құзыреттілікке жеткізетін сабақтың мақсат-міндеттері: А) ақпараттық құзыреттілік Ә) коммуникативтік құзыреттілік Б) проблеманы шешу құзыреттілігі	Графикалық редакторлар форматтарын айыра білуге және жұмыс жасау барысында сақтай білуге үйрету. Өз әрекетін бағалау мен талдауды, өзіне сыни көзбен қарауды дамыту Өз іс-әрекетіне бақылауды тапсырылған тәртіппен орындауға дағдыландыру
Сабақтың типі:	Дәріс
Сабақта қолданылатын педагогикалық технологиялар:	Дамыта оқыту технологиялары: оқу мен жазу арқылы сыни тұрғысынан ойлауды дамыту, дамыта оқыту
Сабақтың әдісі:	Таным белсенділігі деңгейіне қарай топтастырылған әдістер: түсіндірмелі-иллюстративті.
Пәнаралық байланыс:	АКТ, Информатика
Оқыту құралдары:	Компьютер
Сабақтың барысы:	Оқытушының қызметі	Студенттің қызметі	Күтілетін нәтиже
І. Ұйымдастыру бөлімі	- Суденттермен амандасу; - Сабаққа ұйымдастыру; - Жоқ студеттерді белгілеу.	- Оқытушымен амандасу; - Сабаққа дайындалу; - Аудиторияны сабаққа дайындайды.	Студенттнр сабаққа дайындалады.
ІІ. Үй тапсырмасы тексеру	- Үй тапсырмасы ауызша сұралады;	-Үй тапсырмасына жауап береді;	Үй тапсырмасына дұрыс жауап беріледі.
ІІІ. Жаңа материалды меңгерту	Форматтарды білу бейненің саспасын бағалауға және сақтауға дұрыс формат таңдауға мүмкіндік береді. Кейбір кезінде танымал болған форматтар қазіргі уақыт талаптарын сай емес, кейбір форматтар ешқайда қолданыс таппаған, өйткені оған программалық қамтамасыз ету жасалмаған.  Растрлік графика форматтары Растрлік графика жұмыс нәтижелерін сақтауға ең тиімді формат tiff, PhotoShopта жұмыс жасау үшін  — psd форматы қолданылады. Басқа форматтар веб-графикаға арналған немесе арнайы мақсатта қолданылады. bmp -Windows Bitmap -Windowsтағы бейнені экранда көрсетуге арналған.  Ол суреттерді жұмыс столында орналастыруға тиімді және программалық қамтамасыз етуді жасауда қолданылады (заставка, экрандық кнопкалардағы пиктограммалар). Bmpға конверттауда алғашқы файлдың сапасы сақталады, бірақ басқа мақсаттарда оптималды емес. jpg (jpe, jpeg, jif -…-)- Joint Photographics Expert Group- Қазіргі уақыттағы экранды графиканың ең тараған форматы. Сығу алгоритмі жоғары (bmp форматындағы 1,5 мб файл JPEG форматында  10-150 кб орын алады). Бұл форматта цифрлық фотоаппараттың  фотосуреттері сақталады. Растрлік графиканың сапасы бұл форматта әртүрлі болуы мүмкін (сығу коэффициентіне байланысты). Jpgда негізгі мақсат- файлдың көлемін азайту, сапасы екінші орында. Gif- CompuServe Graphics Interface Format- Аз түсті(256 түске дейін) графиканы сақтауға арналған және оны интернетке орналастыруға арналған формат. Мәліметтерді сығып сақтайды. Экранды графикаға арналған. Мөлдір фонда бейнелер жасау, жол арқылы жүктеуге мүмкіндік береді. Тағы бір ерекшелігі – бірнеше бейнені бір файлда сақтау, яғни ол анимацияланған роликты веб-бетке шығаруға мүмкіндік береді. Векторлы графика форматы Бір компьютерден екіншіге көшіргенде векторлы форматтардың барлығына келесі ескертулер  актуальді: •   Суреттегі шрифттар көшірілетін машинада орнатылған болу керек •   Программаның жаңа версиясының пайда болғанында форматтың да жаңа ферсиясы пайда болады, яғни алдыңғы программаның версиялары бұл форматты қабылдамайды.  Cdr- Corel Draw Format- CorelDrawда жасалған векторлы бейнені сақтау форматы. Файл форматы  CorelDraw версиясына байланысты болады. 6 версияның файлдарын 11 версияда ашу мүмкін емес. AІ- Adobe Illustrator- Adobe Illustrator программасының форматы. Epsтың азайтылған варианты.	Жаңа материалды ұқыптылықпен тыңдап, қажетті жерін дәптерлеріне түртіп алады.	Жаңа материалды ұқыптылықпен тыңдап, қажет жерлерін дәптерлеріне түртіп алады.
ІҮ. Жаңа материалды бекіту	bmp -Windows Bitmap –Windows- ? jpg (jpe, jpeg, jif -…-)- Joint Photographics Expert Group- ? Cdr- Corel Draw Format- ? AІ- Adobe Illustrator- ?	bmp -Windows Bitmap -Windowsтағы бейнені экранда көрсетуге арналған.  Ол суреттерді жұмыс столында орналастыруға тиімді және программалық қамтамасыз етуді жасауда қолданылады (заставка, экрандық кнопкалардағы пиктограммалар). Bmpға конверттауда алғашқы файлдың сапасы сақталады, бірақ басқа мақсаттарда оптималды емес. jpg (jpe, jpeg, jif -…-)- Joint Photographics Expert Group- Қазіргі уақыттағы экранды графиканың ең тараған форматы. Сығу алгоритмі жоғары (bmp форматындағы 1,5 мб файл JPEG форматында  10-150 кб орын алады). Бұл форматта цифрлық фотоаппараттың  фотосуреттері сақталады. Cdr- Corel Draw Format- CorelDrawда жасалған векторлы бейнені сақтау форматы. Файл форматы  CorelDraw версиясына байланысты болады. 6 версияның файлдарын 11 версияда ашу мүмкін емес. AІ- Adobe Illustrator- Adobe Illustrator программасының форматы. Epsтың азайтылған варианты.	Жаңа материал бойынша қойылған сұрақтарға жауап береді
Ү. Үйге тапсырма. Қорытындылау.	- Үйге тапсырма жаңа тақырып бойынша қосымша материал жинақтау, түсінгендерін айту; - Студенттерді бағалау;	Үйге берілген тапсырманы дәптерлеріне жазып алу.	Үй тапсырмасы жазылады, сабаққа қатынасқан студенттер бағаланады.

Графикалық мәліметтерді бейнелеу негіздері

Мәліметтерді компьютер мониторында графикалық түрде бейнелеу ғылыми және әскери зерттеулерде қолданылатын үлкен ЭЕМ-ге 50-ж –да іске асырылды. Сол уақыттан бастап мәліметтерді графикалық түрде бейнелеу компьютерлік жүйелердің көбінде негізгі болып табылады. 

Программалық-аппаратты есептеу комплекстері көмегімен бейнелерді құру және өндеу негізгі әдістерін зерттейтін информатиканың арнайы саласы компьютерлік графика деп аталады. Ол монитор экранында немесе сыртқы тасымалдауыштағы бейнелерді шығарудың барлық түрлерімен формаларын қамтиды. Компьютерлік графикасыз компьютерлік әлем ғана емес, барлық шынайы өмірді де елестету мүмкін емес. Мәліметтерді визуалдау адамның өмірінің әртүрлі салаларында қолданыс табады. Мысалға медицинаны келтірейік (компьютерлік томография), ғылыми зерттеулер (заттың құрылысын, векторлы өрістерді визуалдау және т.б.), матаны және киімді модельдеу, тәжірибелі-конструкторлы жұмыстар.

  Бейнелердің құрылу әдісіне байланысты компьютерлік графиканы растрлік, векторлы және фрактальді деп бөлуге болады.  

Виртуалды кеңістікте объектілердің көлемді модельдерін құру әдістерін зерттейтін үш өлшемді графика жеке пән болып саналады. Мұнда бейнені құрудың векторлы және растрлік әдістері қолданылады.

 Түстік қамту бойынша ақ-қара және түсті графика деп бөледі. Әртүрлі салаларда қолдану бойынша инженерлі графика, ғылыми графика, Web-графика, компьютерлі полиграфия және т.б.

                Растрлік графика

                Нүктелерден құрылған растрлік бейнелер үшін ұзындық бірлігіне келетін нүктелер санын білдіретін шешуші түсінігі маңызды. Келесі түрлерін ажыратады:

·                     Оригинал шешушісі;

·                     Экран бейнесінің шешушісі;

·                     Баспа бейнесінің шешушісі.

Оригинал шешушісі. Шешуші дюймге келетін нүктелермен есептеледі және бейненің сапасына, файл көлеміне, бейнені құру әдісіне, файлдың форматына және т.б. параметрлерге байланысты. Сапасы жоғары болу үшін оригинал шешушісі жоғары болу керек.  

Экран бейнесінің шешушісі. Бейненің экранды копиялары үшін растрдың элементарлы нүктесін пиксел деп атайды. Пикселдың мөлшері экранды шешуші, оригинал шешушісі және бейнелеу масштабына байланысты болады.

                19-24 дюйм диагональді мониторлар келесі шешушілерді қамтиды: 640×480, 800×600, 1024×768, 1280×1024, 1600×1200, 1600×1280, 1920×1440, 1920×1600, 2048×1536               нүкте.

                Баспа бейнесінің шешушісі. Қатты копиядағы және экрандағы растрлі бейне нүктесінің мөлшері қолданылған әдіске және оригиналды растрлеу параметрлеріне байланысты болады. Растрлеу кезінде оригиналға ұяшықтары растрдың элементтерін құратын сызықтар торы салынады. Растр торының жиілігі дюймге келетін сызықтар санымен өлшенеді және линиатура деп аталады.  

                Векторлық графика

Егер растрлы графикада базалық элемент болып нүкте табылса, векторлық графикада сызық саналады. Сызық математикалық тұтас объект ретінде қабылданады, сондықтан растрлік графикадан қарағанда векторлы графикада бейнелеу мәлімет көлемі аз болады.            

                Сызықтың келесі қасиеттері болады: форма(түзу, қисық), қалыңдығы, түсі, сызу типі(тұтас, пунктирлі). Тұйық сызықтар толтырылу қасиетіне ие болады. 

                Тұтас емес сызық түйін деп аталатын екі нүктемен шектеледі.

                Векторлы графиканың барлық объектілері сызықтары құрылады. Мысалы, кубты 12 қосылған сызық ретінде көрсетуге болады.

Векторлы графиканың матаематикалық негіздері

                Нүкте, түзу сызық, кесінді, екінші ретті сызықтар, үшінші ретті сызықтар, Безье сызығы.

                Фрактальді графика

                Фрактальді графика,  векторлы графика сияқты математикалық формулаларға негізделген. Бірақ базалық элемент ретінде математикалық  формула алынады, яғни компьютердің жадысында ешқандай объектілер болмайды, бейне тек математикалық формулаға негізделіп құрылады. Осылай қарапайым структураларды және де табиғи ландашафттарды, үшөлшемді объектілерді имитациялайтын күрделі иллюстрацияларды құрады. 

1.                   Файлдар форматтары

2.                   Растрлі графика форматтары

3.                   Векторлы графика форматтары

Қазіргі кезде компьютерлі графика әртүрлі салаларда қолданады. Әрбір бағытқа графикалық программа немесе графикалық пакет деп аталатын арнайы программалық жабдықтау жасалады.

Ғылыми графика.

Бұл ең бірінші пайда болған бағыт. Мақсаты – ғылыми зерттеулердің объектілерін визуализациялау (көрнекі бейнесін жасау), есептеулер нәтижесін графиқалық өндеу, нәтижелерін көрнекті түрде беретін есептеу эксперименттерін жүргізу.

Жұмыстық графика.

Әртүрлі мекемелердің жұмысында қолданылатын көрнекіліктерді жасауға арналған компьютерлік графиканың саласы. Жоспарлық көрсеткіштер, есептік документтер, статистикалық жиынтықтар сияқты объектілерге деловая графика көрнекті материалдар жасайды. Көбінде ол графиктер, диаграммалар.

Конструкторлық графика.

Жаңа техника жасайтын инженер -конструкторлар жұмысында қолданылады. Компьютерлі графиканың бұл түрі жобалауды автоматизациялау жүйелерінің(ЖАЖ) қажетті элементі болып саналады. ЖАЖ-да графика жобалайтын құралдардың техникалық сызбаларын дайындауға қолданылады. Графика оптималды конструкцияны, детальдердің ең тиімді жиналымын іздеу, конструкцияны өзгерткенде пайда болатын салдарды болжау. Конструкторлық графиканың құралдары арқылы жазық бейнелерді (проекциялар, қималар) және кеңістіктік, үшөлшемді бейнелерді алуға болады.

Иллюстративті графика.

Иллюстративті графиканың программалық құралдары адамға қағазға карандаш, бояу, циркуль, сызғыш көмегімен сурет салғандай, компьютер сурет салуға мүмкіндік береді. Иллюстративті графика пакетінің ешқандай өндірістік бағыты жоқ. Сондықтан олар жалпыға арналған  қолданбалы программалық қамтамасыз етуге жатады.

Көркем және жарнамалық графика.

Бұл салыстырмалы түрде жаңа сала. Компьютер көмегімен жарнамалық роликтер, мультфильмдер, компьютерлік ойындар, видео сабақтар, видео презентациялар және т.б. жасалады. Бұл мақсатта графикалық пакеттре компьютердің жылдамдығына және жадысына талаптар қояды. Бұл класстың графикалық пакеттерінің айырмашылығы нақты бейнелер, «қозғалатын суреттер» жасау мүмкіндігі. 

файлдар форматы

Форматтарды білу бейненің саспасын бағалауға және сақтауға дұрыс формат таңдауға мүмкіндік береді. Кейбір кезінде танымал болған форматтар қазіргі уақыт талаптарын сай емес, кейбір форматтар ешқайда қолданыс таппаған, өйткені оған программалық қамтамасыз ету жасалмаған. 

Растрлік графика форматтары

Кеңейтілуі	Форматтың толық атауы	Қолданысы
bmp	Windows Bitmap	Windowsтағы бейнені экранда көрсетуге арналған.  Ол суреттерді жұмыс столында орналастыруға тиімді және программалық қамтамасыз етуді жасауда қолданылады (заставка, экрандық кнопкалардағы пиктограммалар). Bmpға конверттауда алғашқы файлдың сапасы сақталады, бірақ басқа мақсаттарда оптималды емес.
icо, cur, ani	Icon, Cursor, Animated	ico — белгілі мөлшерлі bmp (16x16) пиксел.  cur — сол сияқты , курсорларды шығаруға (бағыттауыш, құмдық сағаттар және т.б); ani — анимацияланған  курсор
gif	CompuServe Graphics Interface Format	Аз түсті(256 түске дейін) графиканы сақтауға арналған және оны интернетке орналастыруға арналған формат. Мәліметтерді сығып сақтайды. Экранды графикаға арналған. Мөлдір фонда бейнелер жасау, жол арқылы жүктеуге мүмкіндік береді. Тағы бір ерекшелігі – бірнеше бейнені бір файлда сақтау, яғни ол анимацияланған роликты веб-бетке шығаруға мүмкіндік береді.
jpg (jpe, jpeg, jif -…-)	Joint Photographics Expert Group	Қазіргі уақыттағы экранды графиканың ең тараған форматы. Сығу алгоритмі жоғары (bmp форматындағы 1,5 мб файл JPEG форматында  10-150 кб орын алады). Бұл форматта цифрлық фотоаппараттың  фотосуреттері сақталады. Растрлік графиканың сапасы бұл форматта әртүрлі болуы мүмкін (сығу коэффициентіне байланысты). Jpgда негізгі мақсат- файлдың көлемін азайту, сапасы екінші орында.
tif (tiff)	Tagged Image Pile Format	Дайын растрлік бейнелерді сақтау және баспаға жіберу ең оптималды формат. Конверттау кезінде алғашқы бейненің сапасын толығымен сақтайды, кеңейтілуін сақтайды.  Aldus және Microsoft фирмалары құрған. RGB және CMYK түсті модельдерінде  TIFF форматы  16,7 млн. түсті  қамтиды (24 бит).  TIFFтың бірнеше варианты және оның барлығын қамтитын программа жоқ. TIFFтың сығылмаған файлдары үйлесімді болады. TIFFтың сығылған   файлдарымен жұмыс жасағанда көшіруде қиындықтар болады.
рсх	PC Paintbrush Format	Қазір сирек қолданылады, бірақ алғашында тараған болған. рсх форматы – ашық формат, сондықтан оны жөндеу, зерттеуге қолданатын.
psd	PhotoShop Document	AdobePhotoshop документтерін сақтау форматы. Бейнені сақтайды және оны қайта түзетуге мүмкіндік береді, бейненің барлық қасиеттері туралы мәліметтерді сақтайды. Сондықтан tifтан қарағанда көп орын алуы мүмкін.
png	Portable Network Graphics Format	Сапасын жоғалтпайтын сақтау форматы. Ашық формат болып есептеледі, біраз уақытта  gifты ауыстыру мүмкіндігі бар(жетіспеушілігі- анимация мүмкіндігі жоқ).

Векторлы графика форматы

Кеңейтілуі	Форматтың толық атауы	Қолданысы
cdr	Corel Draw Format	CorelDrawда жасалған векторлы бейнені сақтау форматы. Файл форматы  CorelDraw версиясына байланысты болады. 6 версияның файлдарын 11 версияда ашу мүмкін емес.
wmf, emf	Windows Enchanced Metafile	Жай графикаға арналған Microsoft форматы.  MsOfficпен алмастыруға тиімді.
swf	Flash Shock wave	Векторлы графиканы интернетке орналастыруға арналған  Macromedia Flash форматы.
ai	Adobe Illustrator	Adobe Illustrator программасының форматы. Epsтың азайтылған варианты.
еps	Encapsulated PostScript	Баспаға шығарудың өндірістік стандарты. PostScript беттерді сипаттау тіліне негізделген. Adobe фирмасы жасаған. Егер сізге бейнені QuarkXPress, Adobe Illustrator немесе PageMaker қарау программаларында сақтау керек болса, EPS форматын таңдаңыз. Ерsте векторлық және растрлік бейнені сақтауға болады
fh*	Macromedia Freehand Format	Macromedia Freehand программасының  форматы, * версия номерін көрсетеді (мысалы  fh8 — Freehandтың 8-версиясы).
pict	Apple PicT Format	Макростарға арналған  epsтың аналогы . PC-да қолданылмайды.

Глоссарий (анықтама, сөздік);
Түзу - векторлық графикадағы элементерлық объекті.
Линиатура - Растр торының жиілігі дюймдегі (lpi) сызықтар санымен өлшенеді.
RGB - RGB түстік моделі. Бұл моделде мониторлар және телевизорлар жұмыс жасайды. Үш компоненттен тұрады (қызыл, жасыл және көк). 
CMYK - CMYK түстік моделі. Бұл моделді экрандық емес, басып шығаратын суреттерді жасау кезінде қолданады Төрт компоненттен тұрады (ақ, қызыл, жасыл және көк).

HSB - HSB түстік моделі. Кейбір графикалық редакторлар HSB түстік моделімен жұмыс жасауға мүмкіндік береді. RGB моделі – компьютерге, CMYK моделі – типографияға ыңғыйлы болса, HSB моделі – адамға ыңғайлы. Ол қарапайым және түсінікті. HSB моделінде үш компонент бар( түстің өңі, түстің қоюлығы, түстің ашықтығы). 
BMP(BitMap) – Microsoft корпорациясымен жасалған Windows жүйесінде қолдануға негізделген растрлық формат. 
PCX – PC Paint Brush, бағдарламасына арналып Zsoft фирмасымен жасалған растрлық форматтарының алғашқыларының бірі. 
TIFF-(Tagged Image File Format) – Сканерленген суреттерді сақтау үшін Aldus фирмасымен арнайы жасалған. 
PSD- Adobe PhotoShop бағдарламасының өзінің форматы. 
JPEG(Join Photographic Expert Group) – бұл форматта алғаш рет суреттің сапасын кемітіп сығу принципі жүзеге асты. Ол суреттегі адамның көзіне көрінбейтін (немесе нашар көрінетін) бөліктерді өшіріп тастауға негізделеді. 
CIF(Graphic Interchange Format) – CompuServer (бүгінгі America Online бөлімшесі) фирмасымен аумақтық желілерде растрлық суретті жіберу үшін арнайы жасалған. 
CDR –CorelDraw иллюстрияциялық программасының форматы болып табылады, бірақ кезектегі версия программасына өзгертулер енгізіледі. 
PDF (Portable Document Format)- әмбебап формат Adobe System фирмасында электрондық дакументті тарату үшін жасалған. 
DCS( Desktop Color Separations ) Quark Inc компаниясы шығарған. әлемге әйгілі Xpress баспа жүйесінің жұмысы.