Mavzu: AXBOROTLARNI
KODLASH
Sana: 7-
sinf
Darsning maqsadi :
Ta`limiy : O`quvchilarga Axborotlarni kodlash haqida tushuncha berish.
Tarbiyaviy: Bilimga
tasnalik ruhida tarbiyalash.
Rivojlantiruvchi
: Esda saglash malakasini o`stirish
Davlat ta`limi standartlarga asosan ta`lim
mazmunining majburiy minimumi .
Tekis va notekis kodlash.
Dars tipi Yangi
bilim beruvchi
(Yangi
bilim beruvchi , bilimlarni mustahkamlash , bilimlarni sinash , umumlash –
tiruvchi
takrorlash , bilim ko`nikma va malakalarini rivojlantirish aralash .)
Dars turi Muloqot
Sayohat ,
ertak , musobaqa , izlanib o`rganish birgalikda o`qitish , sahnalashtirish ,
hamkorlik
, ponarama , viktorina , disput , muloqot , mustaqil ijodiy faoliyat ,
zakovat ,
sinov , parlament , mantiqiy fikrlash , tanlov , kim ochdi ( auksion )
dars.
Dars metodlari: chuqurlashtirilgan maruza
Foydalanilgan
adabiyotlar : 7- sinf darslik
Dars jihozi : Kurgazma,tarqatma
kartochkalar, darslik.
Darsning plani.
Tashkiliy qism .
O`tgan mavzuni so`rash .
Yangi mavzuni o`rganish .
Darsni mustahkamlash
Uyga vazifa
Drsning borishi
Chaqiriq: O`tilgan
mavzu bo`yicha aqliy hujum.
Ahamiyatni anglash:
Inson axborotiami yig'ish, saqlash va
qayta ishlashda qulay hamda qisqa ko'rinishda bolishi uchun turli belgilashlardan
foydalanadi Bunga touushlami harfva raqamlar orqali, musiqa tovushlarini
notalar orqali, matematik, fizik, biologik qonuniyatlarniformulalar orqali
ifodalanishini misol qilish mumkin.
Axborotlarni kodlash
Informatikada axborotlar ikki turga —
analog va raqamli (diskret) axborotlarga bo'lib o'rganiladi. Analog axborotlar
uzluksiz mavjud bo'lib, uni ixtiyoriy vaqtda qabul qilish mumkin, boshqacha
aytganda, analog axborotlar atrof-muhitga (shu jumladan insonga ham) uzluksiz
ta'sir etuvchi energetik signallardir.
Tabiatda bu signallarning ikkita aynan
bir xil kombi-natsiyasi uchramaydi. Biz ikkita aynan bir xil tovush hatto bir
daraxtda ikkita aynan bir xil yaproq uchratmaymiz. Ammo buning teskarisi, ya'ni
bir xil shaklga ega bo'lib, turli mazmun kasb etadigan holat ham mavjud.
Masalan, bitta nota qog'ozda bitta yagona belgi bilan ifodalansada, u turli
musiqa asboblarida (g'ijjak yoki nayda) ijro etilganda, uning farqini darhol
sezamiz.
Ta'kidlash lozimki, analog axborotlarni
qayta ishlash uchun ularning biror davrdagi holatini ajratib olishimiz va
tahlil qilishimiz lozim. Buning uchun esa bu axborotni boshqacha shaklga
o'tkazishimiz lozim. Bunda turli belgilardan foydalanamiz. Har-xil ranglarni
turli raqamlar bilan, tovushlarni esa notalar bilan belgilab, analog axborotni
raqamli axborotga aylantirishimiz mumkin.
Inson tomonidan yaratilgan qurilmalar
ichida analog axborotlar bilan ishlaydiganlari ham, raqamli axborotlar bilan
ishlaydiganlari ham mavjud.
Analog
qurilmalarga televizor, telefon, raqamli qurilmalarga shaxsiy kompyuterni misol
qilish mumkin. Hozir raqamli televizor va raqamli telefonlar hayotimizdan keng
o'rin olmoqda.
Biz axborotlarni turh'-tuman signallar
holatida qabul qilamiz. Signallarning turli-tumanligi axborotlarni qayta
ishlash jarayonini murakkablashtiradi. Shuning uchun ham axborotlarni to'plash,
saqlash, qayta ishlashni osonlashtirish maqsadida ular bir xil shaklga
keltiriladi. Ya'ni, axborot aniq bir qoidalar asosida qayta ishlash uchun qulay
bo'lgan belgilar bilan almashtiriladi. Bu jarayon axborotni kodlash (shifrlash)
deyiladi. Axborotlarni kodlash faqat qayta ishlash qulay bolishi uchun emas,
balki insoniyat tomonidan axborotni mahfiy saqlash uchun ham qo'llanilgan.
Qadimda axborotlarni kodlash
Hayotda axborotni kodlashning ko'pdan
ko'p usullari mavjud. Birinchi kodlashni qo'llagan inson Qadimgi Gretsiyaning
sarkardasi Lisandra hisoblanadi. U axborotni mahfiy saqlash, ya'ni kodlash
uchun ma'lum bir qalinlikdagi "Stsital" tayoqchasini o'ylab topgan.
Kodlashning bu usuli o'rin almashtirish usuli deb ataladi.
"Stsital" tayoqchasiga
misol Matn: "VATAN-ONA"
Kodlash natijasi:
VAOANNT -A
Qadimgi grek imperatori Yuliy Sezar ham
axborotni mahfiyligini saqlash uchun matnni kodlash usulini o'ylab topgan.
"Sezar shifri" matndagi harfni alifboda o'zidan keyin kelgan uchinchi
harfga almashtiradi. Bunda alifbo doiraviy yozilgan hisoblanadi. Bu kodlash
usuli alifboni surish usuli deyiladi.
Matn:
"O'zbekiston — kelajagi
buyuk davlat"
"Sezar shifri" usuli
qollanganda: "Ashfhnlvxrq—nhoemejl fyo"yn gezoex"
Sezar usulidan foydalanganda belgini
istalgancha surish mumkin.
Axborotlarni kodlashning usullari
Semyuel Morze 1837-yilda elektr magnit
telegraf qurilmasini ixtiro qilgan va 1838-yilda shu qurilma uchun telegraf
kodini ishlab chiqqan. Axborotlarni kodlashda ishlatiladigan usullardan biri
axborotlarni telegraf kodi yordamida kodlash usulidir. Unda turli harf va
raqamlar nuqta va tirelarning maxsus ketma-ketligi ko'rinishida ifodalangan.
Ya'ni axborot uchta belgi yordamida kodlanadi: «uzun signal» (tire yordamida
ifodalanadi), «qisqa signal» (nuqta yordamida ifodalanadi), «signalsiz»
(bo'shliq, pauza bilan ifodalanadi). Mazkur kodlash usuli hanuzgacha qo'llanib
kelinmoqda. Morze kodlash usulini notekis (o'zgaruvchi) kod deb yuritiladi.
Insoniyatga ma'lum belgilar bu usuldagi ikki yoki undan ko'p belgilar yordamida
ifodalanadi. Umuman, kodlash usulida ishtirok etgan belgilar soni (hajmi) bir
xil bo'lsa tekis kodlash usuli, belgilar soni (hajmi) bir xil bo'lmasa notekis kodlash usuli deb ataladi.
|
Harf
|
Morze usulida ifodalanishi
|
Belgilar soni
|
|
Harf
|
Morze usulida ifodalanishi
|
Belgilar soni
|
|
N
|
— •
|
2
|
K
|
_ . _
|
3
|
|
T
|
-
|
1
|
E
|
• • _ • •
|
5
|
|
A
|
• _
|
2
|
R
|
• — •
|
3
|
|
L
|
• — • •
|
4
|
|
O
|
---
|
3
|
Mazkur usul yordamida «elektron» so'zini yozsak, u quyidagi
ko'rinishga
ega bo'ladi.
• • — •• • — •• * • _ •• _ •
_ — • — • _ _ _ _ •
Majmuaga kirgan belgilarning turli boshqa belgilar bilan hamda ularningbir nechasi
bilan ifodalanishi mazkur usulning
keng qo'llanilishiga to'siqlik qilsa, uning faqat ikki belgi — nuqta va tiredan iboratligi
uni texnik vositalarda qo'llash imkonini beradi.
Odamlar o'zaro muloqat qilganda, ularning har biriga tushunarli bo'lgan belgilar, tovushlardan va ularni bog'lovchi qonun-qoidalardan foydalanadilar. Ana shu belgilar, qonun-qoidalar majniui shu o'rinda
kod vazifasini bajaradi.
Biror belgilar yordamida yozilgan
axborotni kodlangan axborot deb qarashimiz mumkin. Chunki mazkur alifbo bilan
tanish bo'lmagan kishi uning yordamida tayyorlangan axborotni qabul qila
olmaydi va qayta ishlash imkoniga ega bo'lmaydi. Shuning uchun ikki taraf
o'zaro axborot almashganda oldindan biror qonun va qoidaga kelishib oladi.
Masalan, avtomobil signalini eshitish bilan o'zimizni chetga olamiz, yoki
chorraxadan o'tishda svetofor signallaridan foydalanamiz, demak signallardan
foydalanish oldindan kelishib olingan qat'iy qoidaga rioya qilish kodidir.
Axborotni kodlashning yana bir eng sodda
usuli — bizga ma'lum bo'lgan alifbodagi harflarni ularning tartibini
ko'rsatuvchi sonlar bilan almashtirishdan iborat:
|
A
|
B
|
D
|
E
|
F
|
G
|
H
|
I
|
J
|
K
|
L
|
M
|
N
|
O
|
|
01
|
02
|
03
|
04
|
05
|
06
|
07
|
08
|
09
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
|
P
|
Q
|
R
|
S
|
T
|
U
|
V
|
X
|
Y
|
Z
|
Ch
|
0'
|
Sh
|
G'
|
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
20
|
21
|
22
|
23
|
24
|
25
|
25
|
27
|
28
|
Bu usuldan foydalansak, masalan, «Bugun
havo issiq» degan gap quyidagi ko'rinishni oladi:
02 20 06 20 13 07 01 21 14 08 18 18
08 16
Bu holda tinish belgilari va boshqa
kerakli belgilarni ham maxsus sonlar bilan ifodalash va ularni matnga kiritish
mumkin. Qaralayotgan masalaga qo'shimcha shart kiritamiz: Efirda uzatilayotgan
axborotni ixtiyoriy tinglovchi qabul qilish va yuqoridagi usulda qayta kodlab
olishi mumkinligini bilgan holda, biz harflar ketma-ketligi tartibini
o'zgartiramiz. Ammo, axborot kimga belgilangan bo'lsa, yangi tayyorlangan
ketma-ketlikni u albatta bilishi kerak, aks holda uzatilgan axborotni qayta
kodlash masalasi yuzaga keladi. Alifbodagi harflar ketma-ketligini
tartiblashning anchagina usuli mavjud. Masalan, quyidagi tartibni olamiz:
19
|
A
|
B
|
V
|
G
|
D
|
J
|
Z
|
I
|
Y
|
K
|
L
|
M
|
N
|
|
12
|
03
|
16
|
14
|
04
|
25
|
20
|
11
|
31
|
24
|
19
|
07
|
27
|
|
0
|
P
|
R
|
S
|
T
|
U
|
F
|
X
|
Ch
|
Sh
|
Q
|
H
|
G'
|
|
17
|
08
|
22
|
28
|
10
|
18
|
23
|
29
|
02
|
13
|
21
|
34
|
01
|
Bu aralashtirilgan alifbo usuli deyiladi. Havo issiqligi to'g'risidagi
yuqoridagi matn bu holda quyidagi ko'rinish oladi:
03 18 14 18 27 34 12 16 17 11 28 28 11
21
Mazkur axborotni yuqorida keltirilgan
jadvaldagi ma'lumotlarni bilmasdan qayta kodlash juda qiyin ish hisoblanishini
ko'rish qiyin emas.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.