Разработка урока "Урлангъан ажжал" М.Атабаева

МКОУ «Коркмаскалинская СОШ»

«Урлангъан ажжал» - ачыкъ дарс

Дарсны оьтгерген: Абулашова Абидат Османовна

Дарсны мурады:

1.       М.Атабаевни яшаву ва яратывчулугъу булан таныш этип, ону «Урлангъан ажжал» деген поэмасыны уьстюнде ишлемек;

2.       Яшланы сёз хазнасын артдырмакъ;

3.       Яшлагъа Ватаныбызгъа, халкъыбызгъа, тилибизге бакъгъан гьислени сингдирмек.

Аян алатлар:

1.       Презентация

2.       Китаплары

3.       Газетлер

4.       Журнал «Тангчолпан»

Дарсны барышы:

1.       Къурум мюгьлет

2.       Гечилген теманы такрарлав

3.       Янгы дарсны англатыв

4.       Беклешдирив

5.       Уьйге иш

6.       Натижа чыгъарыв

7.       Къыйматлав

Дарс юрюле

Макъам (Мармар таш)

1.       Къурум мюгьлет

М.: Салам, яшлар. Дарсгъа гьазирленейик. Дарсны башында тынгладыкъ макъамгъа, нечик ойлашасыз, не учун дарыбызны биз шулай башладыкъ?

Я.: Бугюн гечилежек темабыз – дав тема деп эсибизге геле.

М.: Тюз ойлашасыз яшлар. Гелеген айларда биз уьстюнлюкню гюнюн къаравуллайбыз, Совет Армия уьст болгъаны 65 йыл тамамлана.Бютюн Россия о шатлы гюнню къаршыламагъа гьазирлик гёрюп тура.

М.: Ким айтар, дав къачан башлангъан ва къачан битген?

Я.: Уллу Ватан дав 1941 йылны 22 июнь айындан тутуп 1945 йылны 9 май йы болгъунча юрюлген.

М.: Яшлар, сиз давну гьакъында тарих дарсларда билгенигизни, уллулардан эшитгенигизни хабарлагъаныгъызны сюер эдим.

Яшлар сёйлей, хабарлай.

Доскада давгъа багъышлангъан  фильм юрюле .

М.: Дав башлангъан вакъти Дагъыстандан Ватанын якълама  кёп-кёп жагьил уланлар гетген. Янгы мактапланы битдирген 16 чагъына етген яшлагъа ерли чакъыра болгъан военкоматгъа. Кёбюсю яшлар чы оьз гёнгюллю гете болгъан давгъа. Хйлысы Совет Союзуну Игити деген атлагъа ес болгъан.

Кимлени билесиз, Совет Союзну Игити деген атгъа ес болгъан?

Я.: Эльмурза Джумагулов, Абдулгьаким Исмаилов, Юсуп Акаев, Абдурагьман Абдуллаев ва ш.б.

     2. Гетген дарсны сорав.

М.: Яшлар, уьйге не берилген эди?

Я.: Давда ортакъчылыкъ этген игитлени, къоччакъ кюйде жан берген уланланы гьакъында язып, онгарып гелмек

Яшлар гьариси уьйде онгаргъан ишин охуй.

М.: Мунда биригиз чагъаротарлы Абдулгьаким  Исмаиловну гьакъында сёйледигиз. Ол болгъан Рейхстаггъа байракъ къакъгъан, хыйлы йыллар айтмай, ичнде сакълап тургъан. Ойлашып къарагъыз, нечик хасиятлы адам болма герек, оьзю этген ишни башгъа адам этген деп, ону гётерип, сыйлап, Игит ат берип турса да, иннемей бир затда айтмай турмакъ. Шолай Рейхстагга биринчилий байракъны къакъгъан деп  Михаил Егоров и Мелитон Кантариягъа Совет Союзуну Игитлери деген ат берилген. Давдан сонг 50 йыллар гетгенде  Николай Сванидзени бир передачасында  Киевден гелген  давну ортакъчысы  Алексей Ковалев, бары да тарих китаплпрда бар суратны гёрсетгенде, гёзьяшларында чыгъарып айтгъан: «Да это же я, а рядом Леня Горычев из Минска и Абдулхаким Исмаилов из Дагестана».  Шо сёзлени кёп ахтарывчулар ва оьзю фотограф токъташдыргъан.

Сурат ва видео (Абдулгьаким Исмаиловну гьакъында)

М.: Яшлар, сиз  давгъа багъышлангъан къайсы кинолагъа къарагъансыз, не йимик китаплар, асарлар охугъансыз?

Яшлар айта.

М.: Дав битген, заманлар алышынгъан, тек сиз нечик ойлайсыз, гьалиги заманыбызда биз парахат яшайбызмы? Давда тийген яралар, дав гелтирген балагьлар унутулгъанмы?

Яшлар оьзлени ойларын айта.

М.: Тюз ойлайсыз, яшлар. Вёрегиз сиз яман адамлардан болмагъыз, элибизни, ватаныбызны къоруп сакълайгъанлардан болугъуз. Бизин аталарыбыз, агъаларыбыз оьзлени къаны булан язгъан топурагъыбызны аявлайыкъ, бизин яшав парахат болсун учун жанын къурбан этген давну ортакъчыларын эсибизге алып, гьар заман парахатлыкъ учун, ватаныбыз, ана топурагъыбыз учун къыйналып яшайыкъ.

       3. Янгы дарсны англатыв.

М.: Дав нечакъы ожакълагъа гьуя салгъан, нечакъы аналаны бозлатгъан, нечакъы яшны атасын гёзлеген кюйде къойгъан. Давну аччы азабын гёрмеген ожакъ ёкъдур. Бир-бир ожакъларда 2-3 адам гетип, давдан къайтмагъан агьлюлер де аз тюгюл

Муна шолай уьч баласын, уьч аркъатаявун, уьч уланын тас этген ананы гьакъында яза оьзюню поэмасында М.Атабаев.

М.Атабаевни гьакъында маълуматлар бериле.

М.: Биз бугюн М.Атабаевни « Урлангъан ажжал» деген поэмасыны уьстюнде ишлежекбиз. Рус тилге таржума нечик этилежек? ( «Похищенная смерть»)

М.: Нечик англайсыз, ажжал урланамы? Неге булай ат салгъан оьзюню поэмасына?

Шулай ва башгъа соравлагъа жавап бермек учун, биз поэманы охума герекбиз.

М.: Поэма почтальон яшны тилинден юрюле. Яш давну ортакъчысы болмаса да 9 йыллыкъ заманындан берли дав гелтирген бары да къайгъыланы, къыйынлыкъланы гёрген.

Билгенмен дав не экенни

Печибиз янмайгъанда

Айда бир уьюбюзде

Элек айланмайгъанда.

Дав заманлар бу яш почта оьлеше болгъан. Оьзюню инбашында саллангъан сумка къайгъы алып барагъанда таш салгъандай авур экенни, сююнч хабар элтегенде къув йимик енгил болагъанны айта. Шо да юрегиндеги гьалны гёрсете.

Йыллар, оьмюрлер гете, тек почтальон яш бир ананы келпетин унутма болмай. Поэманы башында бу ананы келпети нече де арив берилген чи, ону аривлюгю, ону шатлыгъы, ону яхшылыгъы охувчуланы къувандыра. Тек дав ананы уьч де уланын ала.

Поэма охула.

Сёзлюк иш:

Яшурлуъ – детвора

Балагь – беда

Сакъат – инвалид

Алатолпан – метель

Дуван – суд

Кюртлер – сугробы.

5.       Беклешдирив

М.: Яшлар, поэма охулгъан сонг, ойларыгъызны айтыгъыз.

1. Поэмада не масъала гётериле?

2. Поэманы игитлери кимлердир?

3.Поэманы чеберлик аламатларына тергев берейик. Не йимик тенглешдиривлер, ошатывлар гёресиз.

4. Ананы келпетин суратлагъыз давдан алдын ва давдан сонг.

5. Неге «Урлангъан ажжал» деген ат берилген поэмагъа, нечик ойлашасыз?

6. Ахырынчы кагъызны бермей почтальон яш тюз этгенми? ( Дискуссия)

М.: Поэманы ахырында почтальон яш бизин барыбызны да судгъа чагъыра. Дагъы да кимни чакъыра?

Я.: аналаны, балаларын тас этген

      Етим къалгъан яшланы

      Бетинден къаны къачгъан тул къалгъан къатынланы

М.: Судьяны орнуна ким олтурсун дей ахырында почтальон яш?

Я.: Судьяны еринде тюзлюк олтурсун дей

 6. Натижа чыгъарыв

М.: Асарны ушатдыгъызмы? Не ерин алышдырар эдигиз поэманы? Не ерин бек арив гёрдюгюз (яшлар ойларын айта).

Макъам «Къайда аталар»

М.: Гьали, яшлар, гьар ким давгъа къаршы жумла яда чакъырыв языгъыз ва охугъуз.

7.Уьйге иш.

 М.Атабаевни яшав ва яратывчулугъун уьйренип, асардан гесек гёнгюнден.

Асаргъа гёре презентация этмек( яда суратлар)

8.Къыйматлав.