РУС ТӨРКЕМЕНДӘ УКУЧЫ БАЛАЛАР ӨЧЕН КЛАССТАН ТЫШ ЧАРА
Без – Тукайлы
халык
(ӘТИ-ӘНИЛӘР
ҖЫЕЛЫШЫНДА ТӘКЪДИМ ИТЕЛДЕ)
Максат: укучыларның
Тукай турындагы белемнәрен системалаштыру;
татарча
сөйләм телен активлаштыру; Тукай иҗаты белән
кызыксындыру,
мәхәббәт тәрбияләү.
Җиһазлау: залга Тукай
портреты эленгән; әкиятләре, шигырьләре буенча
рәсем
күргәзмәсе; шигырь китаплары; биографиясе буенча
слайдлар.
(Балалар
тезелешеп басалар. Көй яңгырауга бергәләшеп җырны башлыйлар.)
Җыр:Бар күңеллелек бөтен
дөньяда, бар бер ямь бүген!
1укучы:
Нәрсәдән бу?
2
укучы:Минбеләм:
Бергә:
бәйрәм бүген, бәйрәм бүген!
I.26нчы
апрель-сөекле шагыйребез Г.Тукайның туган көне.Һәр ел бу көнне көтеп алабыз.
Меңләгән шигърият сөючеләр Тукайга чәчәкләр китерә, һәркайда шигырьләр, җырлар
яңгырый. Бүген безнең мәктәптә зур бәйрәм – Тукай бәйрәме.
Җыр:
“Әссәләмегаләйкем” (1куп)
3.
Телсез идек, Тукай безне телле итте,
Җырсыз
идек, Тукай безне җырлы итте.
Күгебездә
балкып торган йолдыз булып
Кара
төндә өстебезгә энҗе сипте.
4.
Салкын кышлар үтеп, яз килгәндә,
Җылы яктан кошлар кайтканда,
Туган көнең синең, бөек Тукай,
Тугры халкың итә тантана.
II. После зимних морозов, в
начале весны, татарский народ отмечает день рождения великого татарского поэта
и публициста, пламенного борца-патриота Г.Тукая. Сегодня мы собрались поговорить
о его жизни, о его творчестве.
Җыр:
“И туган тел”
5.
Нинди таныш моңлы көй бу?
Тукай җыры - “Туган тел”.
Истән бер дә чыкмый торган
Халык көе – “Туган тел”.
6.
Иң матур җир кайда? – дисез,
Билгеле, Кырлай җире.
Барча әкият геройлары
Кырлайда туган инде.
(“Су
анасы”, “Шүрәле”, “Кәҗә белән сарык” әкиятләренең геройлары күрсәтелә)
7.
Һәр тарафтан Тукай җырын тоям,
Сукмагымда - Тукай эзләрен.
Күңелемдә балкый, маяк булып,
Тукай моңы, Тукай сүзләре.
(Тормыш
юлы буенча слайдлар күрсәтелеп барыла)
I.Тукайның
тормыш юлы. (Биография Тукая)
Тукай
родился 26 апреля 1886г. в деревне Кушлавыч ныне Арского района республики
Татарстан в семье муллы Мухаметгарифа. Когда ему было 5 месяцев, Тукай лишился
отца. Через 2 года мама вышла замуж в соседнюю деревню, временно оставив сына у
бедной старушки Шарифы.
Немного
спустя, мама забрала мальчика к себе, но и эта радость оказалось недолгой:
вскоре и мама умирает. С пяти лет остался без родителей, очень рано познал
сиротство. Габдуллу отправляют в деревню Училе к дедушке Зиннатулле, где он был
только «лишним ртом». Зиннатулла старается побыстрей «сбыть» мальчика с рук и с
одним ямщиком отправляет в Казань. В Казани у Тукая появляются «новые родители».
И эта радость долго не длилась. Из-за болезни, «новые родители» возвращают его
обратно к дедушке.
Через
какое-то время Габдуллу берёт к себе на воспитание крестьянин Сагъди из деревни
Кырлай. До девяти лет мальчик жил в деревне. С деревенскими мальчиками ходил на
речку, на рыбалку, помогал взрослым убирать сено. Начал учиться в медресе.
Писал первые свои стихи.
Осенью
в 1895 году Тукая увозят в Уральск, к
родственникам. Там он учится в медресе, изучает разные языки, в том числе и
русский. Став взрослым, пишет много стихов, статей, рассказов. В своих стихах
воспевает родной край, природу, родной язык, рассказывает о людях, о том, как
они умеют трудиться, как веселятся.
В
1905 году он поступает на работу в типографию разных газет и журналов Уральска,
где работает сначала наборщиком, корректором и редактором. За свою работу он
получает гроши, в виду чего в большинстве случаев живёт в долг.
Молодого
поэта тянет в Казань – центр татарской культуры, и осенью 1907 года Габдулла
приезжает в Казань.
Несмотря
на активную творческую деятельность и напряжённый труд, материальное и
финансовое положение Тукая в Казани остаётся тяжёлым. Ещё с детства подорвавший
здоровье организм сдаёт – Тукай заболевает. Болезнь прогрессирует с каждым
днём. Вскоре он вынужден был лечь в больницу Клячина в Казани. 15 апреля 1913
года поэта не стало.
8.
Янар йолдыз булып кем калыкты
Халыкларның күңел түрендә?
Кем мең яшәр имән агачыдай
Тамыр җәйде безнең күңелдә?
9.
Кем иде ул, һәм кем булып калды?
Нәни Апуш, бөек Габдулла –
Ятимлектән зур дөньяга чыкты
Ил күңеленә чыкты Габдулла.
10.
Даны барның җирдә җыры булыр,
Бәйрәмнәре булыр мәңгегә.
Без – бәхетле, без – шагыйрьле халык,
Без – Тукайлы халык мәңгегә.
Җыр:
“Карлыгач”
Много
лет отделяет нас от того времени, когда Тукай создавал свои последние
произведения. Но и спустя десятилетия он светит всё также ярко, зажигая
ответный огонь в сердцах людей многих поколений.
Говоря
словами Белинского он “принадлежит к вечно живущим и движущимся явлениям, не
останавливающимся на той точке, на которой застала их смерть, но продолжающим
развиваться в сознании общества”.
Чествование
Тукая – это не только праздник культуры, литературы татарского народа, но и
подлинный праздник всей мировой культуры.
9.
Чал Иделдә бозлар ташкан чакта,
Килгән чакта җиргә җылы май,
Шигырь бәйрәмнәре үткәрәбез,
Яшәтәбез сине, яшь Тукай!
10.
Шигырьләр: “Туган авыл”
“Кошларга”
Җыр: “Бишек җыры”
Шигырьләр:
“Кызыклы шәкерт”
“Пар ат”
11.
– Ә сез беләсезме, Г.Тукайның иң яраткан уены нинди булган?
- “Ачык авыз” уены. Алар парлашып уйнаганнар. Ә без кулъяулыклар белән
уйныйбыз. (Татар бию көе уйный. Уенчылар бииләр. Уртада кулъяулыклар , алар
уенчылар саныннан бергә ким. Музыка туктауга һәр уенчы кулъяулык ала.
Кулъяулыксыз калган уенчы: “Мин кем?”- дип сорый. Калганнар: “Ачык авыз син !”-
дип җавап бирәләр һәм ул җәза ала.
II. Творчество Тукая.
Биография
Тукая – одно из самых драматических в истории мировой литературы. За 27 лет
жизни от весны 1886 года до весны 1913 года успел спеть свою песню так, чтоб
она уже никогда не смолкала.
Жизнь
Тукая была подобна кратковременному весеннему грозовому дождю, который,
обманывая и орошая землю, прошёл мощным и бурным потоком.
С
первых дней своего творчества встал на защиту интересов трудящихся. Революция
пробудила интерес у поэта к рабочему движению. Поэт был убеждён, что Россия –
это Родина и татарского народа. Татары должны жить в России, чтобы вместе с
русским народом добиться желанной свободы и счастья. Тукай ни на минуту не переставал
бороться с враждебным ему миром.
Тукай
явился основоположником татарской детской литературы. Он создал большое
количество оригинальных детских стихотворений, поэм и сказок. Основная
тематика их – призыв к знаниям, учению, прославлению труда, воспитания любви к
Отечеству.
Тукай
был талантливым педагогом. Изучил учебные книги Ушинского «Родное слово»,
«Детский», перевёл их на татарский язык. Составил первую учебную книгу «Новое
чтение», учебник-хрестоматия «Уроки национальной литературы в школе».
Однако
Тукаю не довелось увидеть результаты великой борьбы за освобождение народа.
Лишь за два дня до смерти он вынужден был оставить своё самое могучее оружие –
перо.
12.
Бөек улың күңелләрдә
Җыр булып яши һаман.
Сөекле Тукай эзләрен
Сакла син мәңге, Казан!
13.
Таш ватмасаң, сабан сөрмәсәң дә,
Син бит - ташчы, син бит –сабанчы.
Мылтык тотып сугышмасаң да син –
Батыр солдат, батыр сугышчы.
14.
Юк, үлмәдең, Тукай, син мәңге яшь,
Син мәңгегә безнең арада.
Мәңге көләч, шат шигырьләреңнән
Туган халкым кодрәт, көч ала.
15.
Апрель җитсә, исемеңне
Җырына куша тургай.
Татар милләтенең кояшы син
И моңлы, нурлы Тукай!
Бергә:
Безнең күңелләрдә син, Тукай,
Тукай, Тукай, Тукай!
Җыр:
“Мин яратам сине Татарстан!”
