- 13.01.2015
- 5681
- 66
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Ж.Б.Ислямгалиева Амангелді орта мектеп-балабақшасының тарих пәні мұғалімі Тасқала ауданы Батыс Қазақстан облысы Сақ тайпалық одағы
Сабақтың мақсаты :
Білімділік: Сақтардың тарихы, мекендеген орыны ша-руашылығы, тұрмысы, мәдениеті мен өнері елі үшін тәуелсіздік жолында күрес-тері жайында алған білімдерін толықтыру, өткен сабақтарды пысықтау ретінде қосымша деректерді пайдаланып, сақтар тақырыбы бойынша қорытындылау.
Дамытушылық:Оқушының ой-өрісін, ойлау, сөйлеу қабілетін ашатын сұрақтар қою және сұрақ-жауап әдісі бойынша сабақтың тақырыбына сай білімін толықтыру. Тәрбиелік:Ежелгі тайпалардың тарихын, шаруашылығын, мәдениеті мен білімін пайдалана отырып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру.Cабақтың көрнекілігі: Карта . Интерактивтік тақтада:Слайдтар: - Сақтардың зергерлік бұйымдары; - Сақтардан қалған ескерткіштер;- Сақ қоғамындағы тұлғалар; - Алтын адам;
3. Түрлі әдістер:- Кестені толтыру; -жұмбақтар шешу;
- жоба қорғау; - сөзжұмбақ шешу;
-семантикалық карта
Сабақтың әдісі: аралас сабақ
Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру бөлімі.
Сабақтың мақсатымен таныстыру.
Оқушыларды сабаққа тарту, әрі қызығушылығын ояту: «Жұлдызды сәт» ойыны
1.Ерте темір дәуірінде Қазақстан жерін мекендеген қандай тайпаларды білесің?
(сақ,үйсін,қаңлы)
2.Сақтар қай кезеңде,қай жерді мекендеді?
(б.з.б.I мыңжылдықта орта Азия,Қазақстан,Шығыс Түркістан)
3.Сақтар қандай елдермен байланыс жасады?
(б.з.б. VII бастап Ассирия,Мидия, Ахеменидтік парсы,)
4.Орта Азия,Қазақстан жеріндегі сақ тайпаларына тән қандай ерекшеліктері болды?
(Бас сүйегі шығыңқы,беті жалпақ,көзі ұялы,қабақ сүйегі шығыңқы,кеңсірігі дөңестеу)
5. Даридың сақтарға жасаған жорығы туралы айтылған ежелгі жазба.(Бихустун)
6.Грек тарихшылары сақтарды қалай бағалаған?(батыр,жауынгер,дұшпанға қатал,досқа адал)
7.Ерте темір дәуіріндегі сақтар қай жерді мекендеді?(Жетісу)
8. «Жеңілмейтін әскер» деп кімдерді атаған? ( грек-македон әскерін)
9.Жетісу сақ ескерткіштерін ата.(Бесшатыр,Есік обасы)
10.Төрт түлік малдың қайсысы сақтарда көп өсіріледі?(жылқы)
Кестені дұрыс толтыру. 2. Сақ сөзінің мағынасы
Парсы жазбалары
Иран жазбалары
Грек авторлары
Археологиялық мәліметтер бойынша сақ тайпалары Қазақстан аумағын б. з. б. VII-IV ғғ. мекендеген. Сақ тайпалары әр түрлі аталған. Сақтарды ежелгі грек авторлары «Азиялық скифтер», парсы ескерткіштерінде «Құдіретті еркектер», Иран жазбаларында «Жүйрік атты турлар» деп атаған. Грек деректерінде – даилар, массагеттер, исседондар, т. б., парсы деректерінде – сақ-хаомоварга, сақ-тиграхауда, сақ-парадарайа деп аталады.
3. Сақ топтары
Теңіздің арғы жағындағы сақтар (парадарайа)
Шошақ бөрік киіп жүретін сақтар (тиграхауда)
Хаома сусынын дайындайтын сақтар (хаумаварга)
Сыныпты 3 топқа бөлу: тапсырмалар беру (әр топ жоба қорғайды)
І.Сақ тайпаларының қоныстануы
№
Сақ топтарының аты
Мекендері
1
Теңіздің арғы жағындағы сақтар (парадарайа)
Қара теңіздің солтүстігі, Арал теңізінің маңында, Сырдария мен Әмударияның төменгі ағысында
2
Шошақ бөрік киетін сақтар (тиграхауда)
Сырдарияның орта ағысы, Тянь- Шаньда, Жетісуда
3
Хаома сусынын дайындайтын сақтар (хаумаварга)
Мургаб аңғарында өмір сүрді
Сақтардың қоғамдық құрылысы. Алғашқы қауымдық қатынастар ыдырап, әскери демократия құрылысының пайда бола бастаған кезеңі.
Бүкіл тайпа мүшелері сайлаған тайпа көсемі – бас қолбасшы болды. Олар тайпаны да басқарып отырды. Әр көсем өз тайпасының қарумен, азық-түлікпен қамтамасыз етілуін қадағалады, тайпа атынан келіссөз жүргізіп немесе келісімге келіп отырды.
Сақ әйелдері қоғамдық өмірге белсене қатысты және еркектермен бірге соғысты. Тіптен олардың кейбіреулері тайпа көсемдері болып та сайланды
Сақ қоғамында өмір сүрген адамдардың үш тобы ерекшеленді: жауынгерлер, абыздар және басқа қауым адамдары (малшылар мен егіншілер). Әрбір қоғамдық топтың дәстүрлі өз түсі болды. Жауынгерлердікі – қызыл, абыздардікі – ақ, өзгелердікі – сары және көк.
Шаруашылығы. Сақтар, негізінен, мал шаруашылығымен айналысты. Мал шаруашылығының 3 түрі болды:
- көшпелі мал шаруашылығы Батыс және Орталық Қазақстанда өріс алды.
- қыстық және жаздық қоныстарды қажет ететін жартылай көшпелі мал шаруашылығы — Алтай, Тянь-Шань тауларында, Жетісу, Шығыс Қазақстанда көп тарады.
- отырықшы мал шаруашылығы (жартылай егіншілікпен айналысқан). Шаруашылықтың мұндай түрі Оңтүстік Қазақстандағы Сырдария, Келес, Шу өзендерінің аңғарында дамыды. Сақтар жылқы, қой, түйені өте көп өсірді, ал ірі қара (сиыр) саны аз болды.
Сақтардың өнері мен саудасы. Сақтарда кейіннен қолөнер мен сауда дами бастады. Шеберлер ер-тұрман, әшекей, найза, семсер, қанжар т. б. жасаған.
Қолөнер жақсы дамыды. Мыс, алтын, күміс, қорғасын т. б. металдарды көп пайдаланған. Сонымен қатар теріден, ағаштан, қыштан ыдыстар жасаған.
Сақ тайпалары Сібір, Еуропа, Алтай және Шығыс елдерімен байланыс жасады. Сауда Жібек жолы және б. з. б. 1 мыңжылдықтағы «Дала жолы» арқылы дамыды.
ІІ.Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі.Патшалар жауынгерлер тобынан шықты.
Сақтар б. з. б. 519–518 жылдары парсылармен соғысып, I Дарийдің әскеріне қарсы ерлікпен шайқасады. Сақтар парсылармен бірге Грекия, Египет жеріндегі соғысқа қатысады.
Сақтың әйел патшасы Томирис парсы патшасы Кирдің әскерін жеңген.
Б. з. б. IV ғ. Александр Македонскийдің Орта Азия жеріне жорығы басталды. Ол б. з. б. 330–327 жылдары Сырдарияның сол жағындағы өңірлерді түгелге жуық басып алып, Шеткі Александрия қаласына салады.Александр Македонский шығысты жаулап алады, бірақ Сырдарияның оң жағындағы сақтардан жеңіледі.
ІІІ.Сақтардың мәдениеті. Б. з. б. VII ғ. Батыс Сібір, Қазақстан, Еділ бойы және Еуропаның оңтүстігіндегі далалы аймақтар өнерінде аңдық стиль пайда болды. Оның басты тақырыбы аңдар мен аңыздардағы құбыжықтарды суреттеу еді. Мұндай бейнелермен қола қазандар, әр түрлі құрбандық заттары, қару-жарақтар, ат әбзелдері мен киімдер әшекейленді.
Онымен сақтар Алдыңғы Азия мен Иранға жасаған жорықтарында танысты. Осы жерлерден сақтарға «өмір ағашы» дейтін арыстан бейнесі тарады.
Сақтардың археологиялық ескерткіштері. Шырыққабат – апасиактардың («су жағасын мекендеген сақтар») астанасы. Бұл қала қазіргі Қызылқұм шөлінде, жерді алып жатқан төбеде орналасқан. Қаланың орнынан көптеген дуал, мұнара құрылыстар табылған.
Сақтардың археологиялық ескерткіштерінің бірі – Бабыш молда қаласы.
Алматы облысындағы Есік қорғаны – б. з. б. VIII-IIIғғ. сақ моласы.
Тақырыпты бекіту
1. Жұмбақтарды шешу.
· Қадам бас алға сүрінбей
Болашақ кілті – білімде.
Қандай мағына береді,
«Сақ» сөзі парсы тілінде? (Құдіретті еркектер)
· Басынан кешкен шақтарды
Тарихшы тізіп ақтарды
Кімдер деп тағы атады,
Грек, Геродот сақтарды? (Массагеттер)
· Көгенге құлын байлады,
Бес қаруды да сайлады.
Айтып берші, қай сақтар,
Арал мен Сырды жайлады? (Парадарайа)
· Білімді алтынға теңедік, Достарға ашық, кең едік.
Әйгілі сусын жасаушы, Сақтарды кімдер деп едік? (Хаомаварга)
· Бел-белестен асады, Өр сақтардың жасағы.
Тиграхауда сақтары, Қай жерді мекен жасады? (Жетісуді)
Семнтикалық картаны орындау
Рим тарих/сы ПомпейТрог
Грек тарихшысы
Геродот
Грек тарих/сы
Арриан
Грек тарихшысы
Попиэн
«Томирис әйел болса да жау шапқыншылығынан қорыққан жоқ» - деп жазды
«Сақ-скиф тайпалары бастарына шошақ, тығыз киізден жасалған бөрік киген.Олар садақ, семсер және айбалтамен қаруланған. Тамаша атқыш жауынгерлер болған»- деп жазды
Македонсийдің Сырдариядан өтіп, сақтарға қалай шабуыл жасағанын жазады
Парсы әскерін алдап, адастырып, сусыз жерге апарған жауынгер туралы жазады
«Алтын адам» сөзжұмбағын шешу
Көлденең берілген кілт сөздің көмегімен тік торкөздердегі жасырулы тұрған сөздерді тап.
9
4
5
2
3
7
6
А
Л
Т
Ы
Н
А
Д
8А
М
1. «Алтын адамды» тапқан археолог-ғалым.
2. Мемлекеттік елтаңбаға салынған бейне, «Алтын адамның» бөркіне тағылған жануар.
3. Сақ-тиграхаудалар мекендеген өңір.
4. Ұлттық белгіне айналған жануар, алтын әшекейлердегі бейненің бірі.
5. Сақ жауынгерлерінің темір қанжары,
6. «Алтын адамның» сырғасына қондырылған асыл тас.
7. Тәуелсіздік ескерткішіндегі жауынгердің қолына ұстаған қару.
8. «Алтын адамның» киіміндегі алтын жапсырмалардың стилі.
9. Тайпа басшысы.
Қорытынды.
Сақтар мәдениетінің жоғарғы дәрежеде дамығанындығының дәлелі Есік қорғанынан табылған «Алтын киімді адам» ескерткіші.Бұған дейін сақтардың жауынгер екеніне көз жеткіздік.Грек –парсы жазбаларында сақтардың әйелдері де ерлікпен ерлермен бірге шайқасқан.Шығысқа бет алған Александр Македонскийдің жорығының бетін қайтарған,елін,жерін қорғап,тәуелсіздігін сақтап қалған батыр халық болды.
Үй тапсырмасы. Сақтар тарауы
Бағалау.
6 662 847 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Ислямгалиева Жанна Букенбаевна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
500/1000 ч.
Курс повышения квалификации
36 ч. — 144 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Мини-курс
6 ч.
Мини-курс
6 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.