|
Сәлеметсіздер ме
оқушылар?
Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Месопотамия тарихының ежелгі
кезеңі
Бүгінгі сабақта білетіндеріңіз:
·
Ежелгі
өркениеттер туралы;
·
Қосөзеннің
табиғат жағдайлары туралы
·
Шумер
мемлекеті
·
Аккад
мемлекеті
·
Урдың
ІІІ әулетінің билігі
Ежелгі өркениеттер.
Ежелгі замандарда шаруашылғы, құрылысы мен мәдениеті жағынан ерекшеленген
бірнеше аймақтар болған. Оларды өркениет ошақтары деп атаған.
Мұндай
өркениет ошақтары ірі өзен алқаптарында қалыптасты.
Бұл
өзендер: Еврат, Тигр, Ніл, Үнді және Ганг, Янцзы мен Хуанхе өзендері еді.
Өзен алқаптарында орналасу ежелгі адамдардың шаруашылығына өте қолайлы еді.
Мұндай
өзен алқаптарында орналасқан елді –мекендер осы өзен атауларымен аталды.
Мысалы Қосөзен өркениеті.
Ірі өзен алқаптарында
алғашқы қала, мемлекеттер, жазу, сәулет өнері, әлемдік діндер пайда болды.
Өркениет – жоғары
дәрежедегі жаңалықтарға қол жеткізген қоғам немесе мемлекеттің даму деңгейі.
Ең қызығы – ежелгі адамзаттық өркениеттердің бір-бірінен тәуелсіз,
байланыссыз ірі өзендердің алқаптарында пайда болуы.
Егіншіліктің дамуы мен
суармалы құрылыстарды салу қажеттілігі қоғамның күрделі құрылымдарының
қалыптасуына алып келді. Қолөнер мен тауар айырбасынан қоғамда әлеуметтік
таптар, ақсүйектер, егіншілер бөлініп шықты. Олар ежелгі өркениеттер өмірінде
маңызды рөлге ие болды, әрі оның негізгі ерекшелігінің бірі саналды.
Қосөзеннің табиғат
жағдайлары. Азияның оңтүстік-батысында қатарласа
ағып жатқан екі өзен Еврат пен Тигр болды. Бұл екі өзенді Қосөзен деп атады.
Өзендер Кавказ тауларының оңтүстік сілемдерінен басталып, Парсы шығанағына
құйылды. Қосөзеннің алқап табиғаты өте қолайлы болған, сол себепті бұл жерде
өсімдіктер мен жануарлар мол болды.
Шумер мемлекеті
Шумер
бірінші өркениет деңгейіне жетті және ежелгі (қазіргі Ирак) аумағын
мекендеген. Б.з.б. 4000 Шумерлер шығысқа және Эламның тауларынан төмен Парсы
шығанағы бастауы бойынша батпақты жазығының (ежелгі шумерлік) келді. Олар
Ефрат және Тигр өзендерінің бойларына қоныстанып, батпақтарды құрғатып, су
реттеуді үйреніп және ауыл шаруашылығы игерумен айналысты. Өздерінің
гүлденген қала-мемлекетін құрды, 3500 жылы б.э.д. ішіне Иран, Элам, Ассур,
Үндістан және Жерорта теңізі жағалауы шумер реттеу салаларындағы сауда
дамуымен қатар жетілдірілген металл өңдеу, тоқыма бұйымдар, монументалды
сәулет және жазу жүйесін құрды. Шумер мемлекеттерінде олардың әрқайсысы
өкілі жер бетіндегі діни және әкімшілік өкілеттіктерге ие болғанына
қарамастан, бас діни қызметкер (патеси) болып табылады, жергілікті
құдайлардың, сипаты ретінде қарастырылады, солтүстік Месопотамияда семит
мемлекеттік - ерте тарихи кезеңде ең маңызды орталықтары Ур, Урук, Еруду,
Лагаш, Ниппура, Сиппар және Аккада қаласы болды.
Аккад патшалығы — семиттердің көне заманда Месопотамияда құрған алғашқы мемлекеті. Негізін
біздің заманымыздан бұрын 2330 жылдар шамасында Аккад қаласының билеушісі Саргон І қалаған. Әуелі ол Киштің билеушісін талқандап, Аккад княздігін құрды.
Одан кейін Умма патшасы Лугальзагесиге соққы беріп, Оңтүстік Месопотамияны
жаулап алды. Саргон І-нің және оның ұрпақтарының тұсында семиттер билеген
алғашқы мемлекет аумағы солтүстік және батыс (Жерорта теңізі) бағыттарында
кеңи түсті. Аккад патшалығы құрылған кезден бастап шумер тілін аккад тілі ығыстырып шығарды. Халықтың
дүниетанымында да біраз өзгерістер орын алды. Шумерліктер мен аккадтықтардың
табынатын құдайлары “араласып” кетті. Бірақ мемлекет ұзақ өмір сүре алмады.
Саргон І-нің кезінде-ақ жаулап алынған халықтар бірнеше рет көтеріліс жасады.
Оның немересі Нарамсиннің тұсында (б.з.б. 2250 ж. ш.) ыдырай бастаған Аккад
империясы көп ұзамай ұсақ мемлекеттерге бөлініп кетті. Біздің заманымыздан
бұрын 2220 жылы Аккад қаласын гутилер басып алғаннан кейін, Оңтүстік
Месопотамияның басты орталығы Вавилон болды
Ерте
әулеттік үлгідегі соңғы билеуші Лагашпен көршілес Умманың, кейіннен Уруктың
билеушісі болған Лугальзагисси еді. Аккад патшасы Ежелгі Саргонға Умма, Урук
пен Лагашты және Шумердің басқа да тәуелсіз мемлекеттерін бағындырудың сәті
түсті. Ол Месопотамияда “дүниенің 4 мемлекеті патшалығын” (Аккад әулеті,
б.з.б. 24 – 22 ғ.) құрды. Бұл мемлекет таулық кутий тайпаларының соққысынан
құлады. біздің заманымыздан бұрын 22 ғ-дың соңында кутийлерді Урук патшасы
Утухенгалем талқандады. Ол қайтыс болғаннан кейін билік Урдың ІІІ әулеті және
“Шумер мен Аккад патшалығының” негізін салушы Ур-Наммға көшті.
Бұл
мемлекет аса көп шенеуніктер мен бақылаушылар аппаратымен басқаратын алып
патшалық иеліктерге негізделді. Ондағы қызметшілер іс жүзінде құлдық жағдайға
жеткізілді. Соның салдарынан қауымдардың шаруашылық, саяси және мәдени өмірі
құлдырап кетті. Урдың ІІІ әулеті кезінде құдайлардың храмдары бір үлгіге
келтірілді, патшалар көздерінің тірісінде құдайлармен теңестіріле бастады.
біздің заманымыздан бұрын 2000 жылдар шамасында Урдың ІІІ әулеті батыс семит
тайпалары – амориттер мен таулықтар – эламиттердің соққысынан құлады.
Шумердің бұдан кейінгі тарихы Вавилон тарихымен тығыз байланысты.
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.