Сабақ "Бата және оның түрлері"

Сынып: 9:  пәні: қазақ әдебиеті; күні: _______ __

Сабақтың тақырыбы:     Бата және оның түрлері

Сабақтың мақсаты: а) Қазақ халқының рухани қазынасының бірі бата және бата түрлерінің түрлерінен хабардар ету.

ә) оқушыларды сыни тұрғыдан ойлау мен жазуын дамыту, сыни көзқарастарын қалыптастыру, өз ойын сыни тұрғыда шерте білуіге дағдыландыру.

б) оқушыларды сабақ барысы бойынша жан-жақты тәрбиелеу. «Жаңбырменен жер көгерер,  батамен ел көгерер» демекші  оқушыларға көнеден өнеге алғызу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: RWCT стратегиялары

Пәнаралық байланыс: тарих, фольклор

Сабақтың көрнекілігі: калька,түрлі түсті маркерлер, плакат,

Кезеңдері	Сабақ барысы
I  фаза. Қызығушылықты ояту сатысы	1. Амандасу, кезекшілік 2. Сабақтың мақсатын айту.                   Оқушылардың дайындап әкелген жырларын тамашалау.                                             Ассосация     (калькаға оқушылардың бата жайлы не білетіндері жазылады)                              Бата беру - адал ниет, жақсы тілек білдірудің ұлттық дәстүрі. Бата беретіндер, көбінесе көпті көрген ақсақалдар мен кемеңгер даналар, дуалы ауыз билер болып табылады.      Бата - қысылғанда қуат, қиналғанда медет беріп, әрбір іс-әрекетке даңғыл жол ашып, бәле-жаладан қорғайды деп есептелген.
II Мағынаны  тани білу сатысы	Сабақты этнограф-фольклорист ғалым А.В.Васильевтің «Қазақтардың тілек тілеп, бата беру сөздерінің үлгісі» деген еңбегіндегі үзінді сөзінен бастайық: «  Кімде - кім қазақ даласында болса, ол батаның халықтың қандай ерекше назарында болатынын жақсы біледі. Бата- қазақ поэзиясының (оның табан аузында шығарылатындығын ескерсек) ерекше түрі, онда бата беруші адамның үй иесіне деген шын жүректі жарып шыққан ықыласы, пейілі, ақниеті, Алладан тілер тілегі поэзия түрінде ақтарыла айтылады», - деп таңдана жазған екен.    Бата - қысылғанда қуат, қиналғанда медет беріп, әрбір іс-әрекетке даңғыл жол ашып, бәле-жаладан қорғайды шын ниетпен айтылған ежелден келе жатқан рухани қазына.            Бата түрлері: Жаңа түскен жас келінге; Ел  қорғаушы азаматқа жорыққа шығар алдында берілетін бата; Жас нәретеге; Асқа берер батадан басқа көшіп-қонуға, бие байлауға,, т.б. берер бата түрлі болып келеді; Алыс сапарға шығарда бата беріледі; Әскерге барарда азаматқа бата беріледі; Мектепке алғаш барарда үлкендер жас бүлдіршінге бата беріледі; Ырза болған адам да ырза қылған адамғм өз батасын беріп жатады; т.б. (Оқушылар тағы да өз білгендерін  бата түрлеріне қосады )                                           Оқулықпен жұмыс. Оқулықтағы материалды өздігінен оқып, өзара білім алмасады.      Баталар: Жортқанда жолың болсын, Көлігің серік болсын! Көшбасшың білікті болсын, Сапарың өнікті болсын!  А, Құдай, жас нәрестеге ұзақ ғұмыр бер! Жас нәрестенің күлкісі бұлақтай болсын, Ойыны секірген лақтай болсын. Қыдыр дарып, әулие-әмбиелер қолдап, Бақ пен дәулет басына қатар қонсын! Келінің баянды болсын! Үлкен - кіші сыйлайтын аяулы  болсын! Жылы жүзді, жұмсақ сөзді болсын! Алла тағала байлығын берсін! Не берсе де қайырымымен берсін! Барлығымыз да аман болайық! Аулақпар.            Әдебиет теориясы       Теңеу - затты немесе құбылысты екінші зат немесе құбылыспен салыстыру арқылы сипаттау тәсілі. Мысалы, «Жақсы - ай мен күндей, әмбеге бірдей» деген мақалда жақсы адамның қасиетін ай мен күнге теңеу арқылы ой ашылып, ойды қорғасындай салмақтап, қорытып береді.      Эпитет- Венн диаграммасы                                                           Оң бата                     Теріс бата               Тәрбиелік мәні- ата-ананы , үлкенді ренжітпеу, үлкенді сыйлай білу, үлкенге- құрмет, кішіге-ізет білдіру керек. Мысалы, «Қыз Жібек» жырында Базарбай баласы Төлегенге «Ата салтын бұздың» деп назаланған әке баласына теріс батасын береді.  Теріс бата алған Төлеген сол сапардан оралмай, жолда қапылыста Бекежанның қолынан қаза табады. Жырды шығарушы ақын-жыраулар осы арқылы ата- ананы ренжітпеу керек, «ата қарғысына ұшыраған ұл оңбайды» деген ой-пікірді уағыздап отыр.
III фаза. Ой толғаныс сатысы.	Кубизм стратегиясы Сипаттау: Бата беруге қалай қарайсыз, қазіргі баталар қандай, жалпы бата беруге қалай қарайсыз.  Салыстыру: Бата беру мен  тілек айту дәстүрлерін саласытырыңыз. Ассоциация: «Бата» сөзі. Талдау:  Батаның түрлерін ажыратып талдаңыз. Ұсыныс:  Сыныпқа бір бата беріңіз. Қазақ болғандықтан бата естіп өскен баласыз ғой. Дәлелде: Неге қазақ халқы теріс батадан қорыққан, соны дәлелдеп берсеңіз.      Үйге тапсырма: естіле қоймаған жаңа бір немесе бірнеше бата түрлерін жатқа айту және оның маңыздылығы мен мағынасын аша білу.    О.Б.Б.