Сабақ "Магнитті азимутты анықтау" 10 сынып

                                                 №                                                       Бекітемін:

Сабақтың тақырыбы:  Магнитті азимутты анықтау, азимут және оны анықтау, көкжиек тұстары мен бағыттарын жергілікті заттар бойынша анықтауға жаттығу.

Сыныбы: 10

Өткізілетін күні:

Сабақтың мақсаты:

     Оқушыларға  магнитті азимутты анықтау, көкжиек тұстары мен бағыттарын жергілікті заттар бойынша анықтауға жаттығу, үйрету.  Оқушылардың компаспен жұмыс жасау қабілеттерін дамыту. Оқушыларды отансүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:  Жаңа  сабақ.     

Сабақтың әдісі:  түсіндіру, сұрақ-жауаптар т/б.

Уақыты: 45 минут.

Өткізілетін орны: АӘД бөлмесі

Көрнекілік құралдар: Электронды оқулық,  т.б.

Сабақтың барысы:

     I. Ұйымдастыру бөлімі – 12 минут.

1. Оқушыларды сапқа тұрғызу, взвод командирінің рапортын қабылдау, амандасу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.

2. Мемлекетіміздің гимнін орындату.

3. Үй тапсырмасын бекітуге арналған сұрақтар:

-     Әскери топография нені зерделейді?

-          Топографиялық жергілікті жер элементтерін атаңдар?

-          Жергілікті жерде бағдарлану нені білдіреді?

-          Таңдалып алынған бағдарлар қандай талаптарды қанағаттандыра алуы қажет?

-          Көкжиек тұсын күндіз және түнде анықтаудың қандай тәсілдері бар?

   II. Негізгі бөлім – 25 минут. 

 1. Азимут дегеніміз – берілген нүкте арқылы өтетін, меридианның солтүстік бағытынан сағат меңзері жүрісімен зат бағытына дейін өлшенетін көлденең бұрыш. Егерде өлшеу ақиқат меридиан қатынасында жүргізілсе, онда ақиқат азимуты (А), ал магниттік меридиан қатынасында жүргізілсе, онда магниттік азимут (М) болып табылады. Магниттік меридианды жергілікті жерде бос ілінген магнит меңзері еркін көрсетеді. Солтүстік бағыттағы ақиқат және магниттік меридиандар арасындағы бұрыш магниттік бұрылу (б) деп аталады. Егер де магнит меңзерін солтүстік ұшы ақиқат меридианнан шығысқа ауытқыса, онда бұрылу шығыстық және оң деп есептелінеді, батысқа ауытқыса, бұрылу батыстың алу белгісімен көрсетіледі.

     А=М+(+ — б).

     Магниттік азимутты анықтау үшін бетпен затқа қарсы тұрып, меңзерді тежеуіштен босатып, құлабызды бағыттау керек (құлабызды бұрып, меңзердің солтүстік ұшын лимб нөлдің бөлік белгісіне сыйыстыру). Құлабызды бағытталған қалпында ұстап, қақпақты бұрап, ойықты-қарауылды берілген бағытта нысана бойынша кезейді (құлабыздың нысана бойын затқа сыйыстыру көзқарасты көп қайтара нысана бойын затқа кейін ауыстырумен қол жеткізіледі) осылай түзу азимут анықталады, яғни жергілікті жерде өзінің тұрған нүктесінен, қандай болмасын, басқа нүктеге азимуттың бағытталуы.

     Кері азимут – ол жергілікті заттар тұрған нүктеге беттелуі: түзу азимуттан ол 180град айырмашылығы бар. Бұл шама түзу азимутқа қосылады, егерде түзу азимут 180градустан кіші болса алынады.

     Жергілікті жерде берілген азимуттық бағытты табу үшін лимбта өлшем көрсеткішін қарауыл түбіне берілген  магниттік азимутты орналастыру қажет, меңзерлердің тежеуішін босатып, оның солтүстік ұшына лимбтағы нөлді әкелу қажет, жергілікті жердегі берілген бағытқа бетпен қарап тұрып анықтайды; лимбтағы нөлге меңзердің солтүстік ұшын дәл әкеледі; ондағы меңзердің қалпы – ойықты-қарауылды бағыт сызығы болып табылады.

     Құлабызбен жұмыс істегенде, оны көздің деңгейінен 10см төмен сол қолға ұстайды, шынтақ тұрақты тұру үшін бүйірге қысу керек.

     Жергілікті заттар бойынша көкжиек тұсын анықтау

Күнге қалай орналасқаны бойына заттардың белгілері:

-   көптеген ағаштардың қабығы солтүстігінде жуан, қалың болып келсе, ал оңтүстік жағында жұқа, майда болады;

-   қарағайдың екінші қабығының діңгегі солтүстік жақтан діңгек бойымен биіктейді;

-   ағаштардың, тастардың солтүстік жақтарын мүктер, саңырауқұлақтар басып кетеді;

-   құмырсқа илеулері ағаштардың, бұталардың оңтүстік жақтарында орналасады;

-   құмырсқа илеуінің оңтүстігі — жазық, ал солтүстігі — тік болып келеді;

-   көктемде шөп жабыны солтүстік жақтан көп өскен болады;

-   жеміс-жидектер оңтүстік жағынан тез пысып кетеді;

-   жазда тастар, ағаштар, бұталар жанындағы топырақ оңтүстік жағынан құрғақ болып келеді;

-   қар оңтүстік жақтарынан тез еріп кетеді;

-   тауларда емен ағашы оңтүстік жақтан жиі өседі.

Туристік тәжірибеде жергілікті жерде бағытталудың бірнеше ережелері  болады:

1.      Жорықта үнемі көз мөлшерімен жұмыс істеп отыру керек, көз мөлшерімен ориентирге дейінгі арақашықтықты анықтап, оны карта бойынша салыстырып тексеріп отыру керек.

2.      Карта мен жер арасында байланысты ұстап отыру керек, ол жүрілген қашықтықты дұрыс есептеуге көмектеседі. Өткен жолды уақыт пен қозғалыстың орташа жылдамдығын жаза отырып анықтауға болады.

3.      Азимут бойынша қозғалыс кезінде бағытты алдыда келе жатқан адам ұстайды.

4.      Топографиялық қиын міндеттерді шешкенде, топ жетекшісі болған оқиғаға талдау жасай отырып, топ мүшелеріне өзінің іс-әрекеттерінің жүйелілігін түсіндіріп отыруы керек.

5.      Жергілікті жерде ландшафттың артық детальдерін тауып отырып қорытындыға келе салуға болмайды.  Карта масштабы қаншалықты аз болса, соншалықты оған көптеген жер детальдері енгізілмей қалады. Жақын ориентирге дейінгі дұрыс өлшенген арақашықтық пен қозғалыс бағыты керек  жерді дәл табуға көмектеседі.

2. Электронды оқулықпен жұмыстану.

III. Қорытынды бөлім – 8 минут

1.      Оқушыларды бағалау.

 2.   Үйге тапсырма   (компаспен бағдарлауды үйрену).

      3.   Сабақты қорытындылау.