Сабақ. Тақырыбы "Сәулет ескерткіштері"

Бейнелеу өнері   5-сынып

  күні:_____________

Сабақтың тақырыбы: Сәулет ескерткіштері .

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Қазақстанның ежелгі қалалары туралы мәліметтер беру, ғимараттардың ерекшелігі туралы айту.

Дамытушылық: суретсалу дағдыларын дамыту.

Тәрбиелік: туған жердің тарихын құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекігілігі: қалалар суреттері

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру.

-Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.

-оқушылардың «Жыл құстары» тақырыбына салған суреттерін тексеру.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Тарихи деректер.

Қазақстанның ежелгі қалалары – жазба деректемелер мен археологиялық материалдар нәтижесінде анықталған байырғы қоныс орындары, қала жұрттары. 6 – 9 ғасырларда Оңтүстік Қазақстан мен Оңтүстік-Батыс Жетісуда қала мәдениеті жақсы дамыды. Саяси жағынан бұл аймақтар түрік әулеттеріне бағынды және реті бойынша Батыс Түрік, Түргеш, Қарлұқ қағандықтарының құрамына енді. Бұл кезеңде көшіп жүретін жер аумағы шектеліп, көш жолдары қалыптасты, тұрақты қыстаулар мен жайлаулар орнығып, егіншілік пайда болды, отырықшы кедейлер тобы бөлініп, жекелеген рулық топтар отырықшылыққа көшті. Мемлекеттік төрешілдік аппарат құрылып, ортақ тіл мен жазу қалыптасты, сауда және дипломаттық байланыстар дамыды. Осындай жағдайда әкімшілік және қолөнер, сауда, мәдениет орталығы ретінде қалалар салына бастады. Оңтүстік Қазақстандағы ең ірі қала Исфиджаб саналады. Ол 629 ж. Сюань-Цзянның жылнамасында “Ақ өзендегі қала” атымен алғаш аталады. Кейін Махмұт Қашқари Сайрам – ақ қаланың аты (әл-Мединат әл-Байда), ол Исфиджаб деп, кейде Сайрам деп те аталғанын жазады. Сайрамнан Шашқа баратын жол бойында 8 – 10 ғасырларда Газгирд (Қазығұрт) болған. Исфиджабтың шығыс жағында Шарап, Будухкет, Тамтаж, Абараж, Жувикат қ-лары мен елді мекендері орналасқан. Шарапқа – Төрткөл Балықшы, Будухкетке Қазатлық қалаларының жұрты сай келеді. Тамтаж, Абараж – керуен сарайлары іспетті. Арыстың төменгі ағысында орталығы Отырар қ. болған Фараб (Отырар) өңірі жатты. Отырар аты (Отырарбенд) 8 – 9 ғ-лардағы жазба деректерде аталады. Оның Фараб, Тарбанд секілді атаулары да бар. Отырардан төменірек Сырдария бойындағы Шауғар өңірінде сол аттас орталығы болған. Шауғар қаласы(соғды тілінен аударғанда “Қара тау”) Түркістанның оңтүстік-шығысында 8 км жерде орналасқан Шойтөбе қаласының орнында болған.

       Оңтүстік-Батыс Жетісуда қалалардың өркендеуіне, қолөнері мен егіншіліктің және құрылыс техникасының дамуына Соғды ұрпақтарының елеулі әсері болды. 8 ғ-дың 2-жартысында олар Шу, Талас жазықтарына көптеп қоныстана бастады. Соғдылық саудагерлер Иран мен Византияны Шығыс Түркістанменжалғастыратын Ұлы жібек жолының бойына сауда қоныстарын салды. Осындағы Тараз және Суяб қалалары Қазақстаннан тыс жерлерге де мәлім болды. Жазба деректерге қарағанда 7 – 13 ғ-ларда осы жол бойындағыАспара, Шігілбалық, Атын, Семекина, Талхиз, Мерке, Құлан, Исфиджаб, Усбаникет және басқа қалалар да маңызды рөл атқарды. Бұл қалаларда ұсталық, зергерлік, былғары өңдеу, қыштан ыдыс жасау кәсібі өркендеді. Тұрғындары егін шаруашылығымен айналысып, бидай, тары егіп, бақ, жүзім өсірген. 9 – 10 ғасырларда солтүстік-шығыс Жетісуда да қалалар салына бастаған. Іле өз. бойындағы көшпелілер қоныстарының орнына пайда болған бұл қалалар тез арада-ақ қолөнері мен сауда орталығына айналды.

Түркістан қаласы

Қожа Ахмет Йасауи кесенесі

Қазақстан - ежелгі өркениеттер тоғысқан жер. Есте жоқ ескі замандарда оны мекендеген адамдар, қазіргі қазақтардың ата-бабалары бірегей әрі қайталанбайтын өзіндік мәдениетін қалыптастырган. Олардан қалған мәдени мұраға жататын кейбір ескерткіштер бізге қорым, кесене және тіпті тұтас қа- шықтар түрінде сақталып жетті. Оңтүстік Қазақстан облысының Түркістан қаласында (XVI ғасырға дейін Йасы деп аталған) орналасқан Қожа Ахмет Йасауи кесенесі - қазақ халқының өткен тарихынан хабар беретін бірегей ескерткіш.

Ежелгі Тараз қаласы

Отырар қаласындағы Арыстан баб кесенесі

Өзіндік жұмыс.

Ежелгі қалалардың ғимаратының суретін салу.

ІV. Қорытындылау.

V. Бағалау.

VІ. Үйге тапсырма: «Қазақстанның көне қалалары».