Сабақ жоспары: Ақ Орда

Күні:

Тақырыбы: 13-15ғ. бірінші жартысындағы Қазақстан.Ақ орда

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:Монғол үстемдігі дәуіріндегі Қазақстан территориясында құрылған мемлекет Ақорда туралы түсіндіру;

Дамытушылық:Туған өлкеміздің тарихын зерделей отырып даму тарихымыз-дың нағыз шындығын білуге ықыласын арттырып,өз білімін жетілдіруге ,қосымша ізденуге бағыт-бағдар беру ой өрісін дамыту;

Тәрбиелік:Қызығушылық сенімдерін оята отырып,ұлтжандылыққа,қайсарлыққа баулу.

Сабақтың көркемділігі:Қазақстан картасы,дүниежүзі картасы ,тірек сызба

Сабақтың түрі: дәстүрлі

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсінік беру,баяндау,әңгімелеу өзіндік жұмыс,тестілеу.

Пәнаралық байланыс:география,қазақ әдебиеті.

Технологиясы: дейгейлеп оқыту

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру;

2.Өткен сабақты пысықтау

3.Жаңа сабақты түсіндіру

4.Бекіту,қорытындылау,бағалау

5.Үйге тапсырма беру.

Үй тапсырмасын сұрау:(Сыныптың жалпы дайындығын тексеру)

Сұрақтар:

1.Алтын Орда қай кезде құрыла бастады?

2.Алтын Орда деп атауы себебі не?

3.Алтын Орда қандай  мемлекеттермен жақсы қатынаста болды?

4.Алтын Орда мұсылман дінің қай хандар кезінде қабылдай бастады?

5.Алтын Орданың әлсіреуіне не себеп болды?

6.Алтын орда қай хандардың кезінде күшейе бастады?

7.Алтын Орданың қоғамдыққұрылысын кім сызып кетеді?

Жеке оқушылармен жұмыстар-(үлестірмелі парақша арқылы(

Жаңа сабақ жоспары:

1.Ақ Орданың құрылуы,географиялық орны,шаруашылығы.

2.Ақ Орданың ішкі –сыртқы саясаты.

Алтын Орда саяси дербестік алған бірнеше хандықтарға бөліне бастаған уақытта Қазақстан жеріне Ақ Орда деп аталатын жаңа мемлекет пайда болды.

1242 ж. дейін Батый ханның Еуропаға жасаған 7 жылдық жаулап алу

жорықтарына қатысып ,моңғол қарушы күштерінің сол қанатын басқарған Орда. Ежен Алтын Орданы мемлекетің шығыс бөлігі-Алтай  таулары мен Ертіс,Жайық өзендерін,Балқаш көлін,Сырдария алқабы мен Арал теңізінің солтүстігіне дейінгі ұлан- байтақ өңірді өз үлесіне алып,Ақ Орда мемлекетін құрды. Қазіргі Қазақстан  жерін түгел қамтыды.Халқы этникалық жағынан бірынғай түркі тілдес халықтар мен тайпалар-қыпшақ,қаңлы,үйсін,жалайыр,алшын,қарлұқ,найман,керей,арғын,қоңырат,

моңғол, әлеуметтік даму деңгейі біркелкі –көшпелі жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысты.

   Батыс Түрік,Түркеш,Қарлұқ,Қимақ-қыпшақ дәуірінен басталған қазақ халқының өз алдында халық болып қалыптасуына осы Ақ Орад дәуірінде үздіксіз дами берді. Моңғол шапқыншылығы аса ауыр зардап тар әкелгенімен  халықтың дамуын тоқтата алған жоқ.Қайта қазақ тайпаларының

бытыраңқылығын ,өзора қырқысын,толассыз қан төгісті жойып ,оларды бір мемлекет –АқОрадны қол астына топтастырды.

Сөйтіп,Ақ Орда мемлекеті кейінгі қазақ хандығының құрылуына негіз қалады.Ақ Орда 200 жыл өмір сүрді.

   Ерден ханның тұсында Ақ Орданы қалалық мәдиниеті дами түскен.Хан Отырар ,Сауран,Жент,Баршынкент,сияқты қалаларда мешіт,медреселер салдырып,Сығанақ қаласын Орта Азиямен Шығыс Дешті Қыпшақтың арасындағыбасты сауда орталығына айналдырды.Қалалар арасында экономикалық байланыс жақсарды.

   Ұм өзені,Алмалық қаласында дүниеге келген Жамал Каршидің әйгілі сөздікке қосымша деп аталатын еңбегі жазылды.Осы еңбегінде ол өзінің Баршынкентке барып үш тілде өлең жазатын Хиссамеддинмен кездесіп, «Сіз неге үш тілде жазасыз?» -деп сұраған.Сонда ол :«арабша жазғаным-ой сұлулығы үшін,парсыса жазғаным-тіл шешендегі үшін,түрікше жазғаным-тұрмыс шындығын айқын суреттеу үшін»-деп жауап бергенін айтады.

  Осы өңірде туып өскен ғалым,философ,ғұлама ақын -жазушылар Ғаббасәл-Жауһари,әл-Фараби,Смаил әл-Жауһари,Ахмет Игунеки,Ахмет Яссауит.б. дүние жүзілік ойсана мен ғылымның дамуына үлкен үлес қосқан.

Ақ орданың ішкі-сыртқы саяси жағдайын 3 кезеңге бөлуге болады:

1.Ақ Орданың билеушілерінің Алтын Ордадан бөлініп ,жеке мемлекетболу үшін күрес жүргізуі;

2.Ақ Орда хандарының Алтын Орданың ішкі істеріне белсене араласуға әрекет жасауы;

3.Урус хан және оның ұрпақтарының Әмір Темірге қарсы күресі.

Термин сөздер:

1.Біліктілер (хатшылар) –түрік жазуымен іс жүргізушілер;

2.Мәлік-түрік әулетінен шыққан жергілікті әкімдер

3.Даруғалар-салым жинаушылар

4.Уәзірлер-азаматтық билік жүргізушілер

Басқақтар-басқарушы жергілікті халыққа әскери бақылау жүргізеді,салық жинайды.

Алтын Орда хандары(ретімен):

1.Батый хан-1227-1255 жж.

2.Берке -1257-1266 жж.

3.Меңгу –Темір -1266-1280 жж.

4.Тоқты хан-1290-1312 жж.

5.Өзбек хан1312-1342 жж.

6.Жәнібек хан 1342-1357 жж.

7.1357-1380 жж.

8.Тоқтамыс хан 1380-1395 жж.

9.Едіге хан-1396-1411 жж.

10.Шейх Ахмед – 1502 жж.

4.Тест

1.Шыңғыс ханның жеке басын қорғайтын ең таңдаулы мыңдық қалай аталады?

а)кешіктен      ә)беклер-бек      б)ноян.

2Шыңғысханның ел билеген жылдары:

а)1219-1220      ә)1206-1227 жж.     б)1219-1224 жж

3.Қазақстан мен Орта Азияны моңғолдардың жаулап алған кезені:

а)1206-1227            ә)1219-1220         б)1257-1266

4.Батыйдың ел билеушісі

а)1236-1242            ә)1227-1255        б)1257-1266

5.Алтын Орда-Ақ Орда,Ноғай ордасы,Сібір,Қаазн,Қырым,Астрахан хандықтары болып бөлінд?

а)15 ғасырдың .ортасы   ә)15 ғасырдың басы      б)15 ғасырдың аяғы

Бекіту сұрақтары:

1.ақ Орданың құрылуының осы өңірдегі тайпалар мен халықтар үшін қандай пайдасы ,маңызы болды?

(Қазақ тайпаларының бытырыңқылығын,өзара қырқысуын,толассыз,қан төгістіжойып ,оларды бір мемлекетке топтастырылады.)

2.Ақ Орданы басқарған хандардың ішіндегі өзіне ұнап ,есіңде сақталып отырған қай хан? Несімен ұнады?

(Мыс.:Мүбәрәк-1327/28 жж.сығанқта теңге соқтырды.

Урус хан-мемлекеттің күш қуатын арттырды,Тоқтамыс,Әмір темірге қарсы күресті.  Әбілқайырхан ше?(Ақ Орданың біраз жерін жаулап алып,өз хандығын құру.

Үй тапсырмасы:§23,Дәптерлеріне Ақ Орда хандарының кестесін жазып келу.

Бағалау:оқушының өзін -өзі бағалау парғы арқылы жүзеге асырылады.