Сабақ жоспары Қазақ хандығының ішкі-сыртқы жағдайы

Күні:

Сыныбы: 7

Пәні: Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы:§37.Қазақ хандығының ішкі-сыртқы жағдайы.(ХV ғасырдың соңғы ширегі)

Сабақ/ оқу мақсаты: 1. Қазақ хандығының басқару ісі, хандықтың ішкі және сыртқы саяси жағдайы, қазақ ұлттық мемлекеті құрылуының тарихи маңызы туралы мәліметтермен оқушыларды жан-жақты таныстырып, түсіндіріп, СКТТ бойынша білімдерін көтеру;

2. Қазақ хандығының құрылуына ықпал еткен тарихи факторлар мен хандықтың алдына қойған тарихи міндеттерін салыстыра отырып, СКТТ бойынша оқушылардың танымдық қабілетін дамытып, өз бетінше қорытынды жасауға, ізденуге дағдыландыру;

3. Оқушыларды өз елінің тарихын, кең байтақ жерін, ескерткіштері мен ұлттық құндылықтарын құрметтеуге, Отанын сүюге, ұлтжанды азамат болуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: сатылай кешенді талдау технологиясын қолдану.

Көрнекілігі: оқулық, карта, сызбалар, интерактивті тақта.

Оқулық/әдебиет: Орт.ғас.Қазақстан тарихы, 7-сынып.Авт. С.Жолдасбаев, Алматы:Атамұра,2012.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастырушылық кезең:

1. Сәлемдесу, түгелдеу, сыныптың тазалығына көңіл аудару.

2. Оқушылардың оқу құралын, дайындығын тексеру.

3.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1. Қазақ ұлттық мемлекеті құрылуының алғышарттары:

1.1.Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан хандығының күш-қуаты әлсіреп, күйреу дәрежесіне жетті.

1.2.Рулар мен тайпалар көсемдерінің арасындағы өзара талас-тартыстар толастамады.

1.3. Қазақ тайпалары мен руларын мемлекет етіп біріктіру міндеті алға тартылды.

Нәтижесінде: Керей мен Жәнібек сұлтандар Батыс Жетісу жері Қозыбасыда қазақ хандығының ұлттық туын тігіп, 1465-1466жж. Қазақ хандығын құрды.

2. Керей мен Жәнібектің Жетісуға қарай көшудегі мақсаттары:

2.1.Жетісу жеріндегі тайпалармен бірігу.

2.2.Өздерінің жеке ұлттық мемлекетін құру.

3. Моғолстан ханы Есен-бұғаның Керей мен Жәнібек сұлтандардың келуіне қарсы

болмай Жетісу жерінен жер беру себебі:

3.1.Өзінің қауіпсіздігін ойладыХандыққа таласқан өз бауыры Жүністен қауіптенді

Моғолстан жеріне қауіп төндірген ойраттардың шабуылына тойтарыс беру үшін

қазақтардың күшін пайдаланбақ болды.

4. Алғашқы қазақ хандығының алып жатқан жер аумағын картадан көрсетіңдер:

Батыс ЖетісуҚозыбасы тауыШу аумағыТалас өңіріҮшқоңыр жайлауыХантау.

5. Қазақ хандығы халқының этникалық құрамы қандай ру-тайпалардан тұрды?

үйсінқаңлықоңыратқыпшақнайманкереймаңғыт т.б.

6. Қазақ хандығының алғаш қарым-қатынас жасаған көрші елдері:

6.1.Моғолстан.

6.2.Қырғыздар.

7. Қазақ хандығының құрылуы туралы жазған халқымыздың тұңғыш көрнекті тарихшысы:

7.1. М.Х.Дулати«Тарих-и Рашиди» атты еңбегі1541-1546жж. парсы тілінде жазылды.

ІІІ. Жаңа сабақтың жоспары:

1.Хандықтың басқару ісі.

2. Хандықтың ішкі жағдайы.

3. Қазақ хандығы алдындағы тарихи міндеттер.

4. Сыртқы саяси жағдай.

5. Қазақ ұлттық мемлекеті құрылуының тарихи маңызы.

ІV. Жаңа материалды түсіндіру:

1. Анықтама: Хан – тайпа көсемінің, кейіннен мемлекет билеушісінің лауазымы.

2. Хандықты басқару ісі:

2.1. Билікреспубликалық, монархиялық (әкеден балаға беріліп отыратын мұрагерлік билік қазақ елінде ХVғ.-ХІХғ. дейін сақталды).

2.2. Хан  ел билеуші. Саяси-экономикалық мәселелерді шешті, бұйрық шығарып отырған.

2.3. Сұлтан  ханның мұрагері.

2.4. Қазақ хандығының тағына Шыңғыс ханның ұрпағы болғандықтан Керей мен Жәнібек сұлтандар екеуінің де отыруға құқығы болды.

2.5. Жасының үлкендігі ескеріліп хан тағына Керей отырды  билік тізгінін қолға алды  ақылдасар тірегі Жәнібек болдыбасқару ісін Жәнібекпен келісе отырып жүргізді.

2.6. Жәнібек хан  Барақ ханның бел баласы

2.7. Керей хан  Барақ ханның ағасы Болат сұлтанның баласыекеуі немере.

2.8. Қазақ хандығының құрылуы  ең алдымен көшпелі қазақтардың ел болып, еңсе көтерсек деген ынта-үмітін жүзеге асырды.

3. Хандықтың ішкі жағдайы:

3.1. ХV ғасырдың екінші жартысында Жетісу жеріне 200000 саны бар көшпелі қазақ тайпалары қоныс тепті.

3.2. Көшпелі қазақ тайпалары байланыс орнатты  егіншілігі дамыған аудандармен  қолөнері мен саудасы өркендеген орталықтармен Сырдария бойындағы қалалармен сауда-саттық қатынас жасады.

3.3. Бұл мәселеге мүдделі болды  тек көшпелі тайпалар емесотырықшы аймақтаегіншілер өнімдерін өткіздіқолөнершілер қолөнер өнімдерін өткізді (жүн, тері т.б.)  саудагерлер сауда жасап пайда тапты  феодалдар бай аймақтарды және қалаларды қол астарына қаратты.

4. Жаңадан шаңырақ көтерген Қазақ хандығының алдына қойған

тарихи міндеттері:

4.1. Көшпелі шаруалардың жайылымдарды пайдаланудағы Дешті

Қыпшақ даласында бұрыннан қалыптасқан тәртібін қалпына келтіру.

4.2. Сырдария бойындағы қалаларды қазақ хандығына қарату  Сығанақ, Созақ, Отырар, Йасы (Түркістан) т.б.  Бұл қалалар орналастышығыс пен батыс арасындағы сауда керуен жолы үстінде.

4.3. Қазақ тайпаларының басын қосып, қазақтың этникалық аумағын

біріктіру.

5. Қазақ хандарының Дешті Қыпшақ даласын билеудегі басты шартыСырдария бойындағы қалаларды өзінің экономикалық және әскери тірегіне айналдыру.

6. Сыртқы саяси жағдай:

6.1. Темір әулеті Мұхаммед Шайбанимен күресте жеңілді.

6.2. Моғолстан хандығы бірнеше иеліктерге ыдырады.

6.3. Шығыс дешті қыпшақта Әбілқайыр билігі жойылды.

6.4. Алтын Орда хандығы ыдырапСібір хандығыҚазан

хандығыАстрахан хандықтары тарих сахнасына шықты.

6.5.ХVғас.70ж.Қазақ хандары Сыр бойымен Қаратау өңірін басып алды

6.6. Қазақ хандары Сыр бойы қалалары үшін Мұхаммед Шайбанимен

30ж. астам соғысты.

6.7. 1470жылыКерей ТүркістанғаЖәнібек Созаққа шабуыл жасады.

6.8.Сауран түбінде қазақтардан жеңілген Шайбани хан Бұхараға қашты

6.9. Екі жылдан соң Шайбани Ноғай Ордасының мырзаларымен одақ

құрып, Аркөк, Сығанақ қалаларын басып алды.

7. Қазақ хандарының әскері Шайбанидің бірлескен әскерін талқандап,

Сығанақ қаласын қайтарып алды Шайбани хан Маңғыстауға қашты.

7.1. ХVғас.80жж. Шайбани хан Моғолстан ханының қолдауымен Қазақ

хандығына қарсы шабуылдап, Сауран, Сығанақ, Созақты қайта басып

алды.

7.2. Қазақ хандары Әмір Темір ұрпақтарымен бірлесіп, Шайбани ханға

қарсы шабуылға шықтыСозақ түбіндегі шайқаста Созақтың атақты

адамдары Қазақ хандығын қолдадыҚазақ хандығы жеңіске жетті.

7.3.НәтижесіндеҚазақ хандығының жер көлемі ұлғайды

Сырбойындағы қалаларды қайтарып алдытұс-тұстан

қазақ тайпалары келіп қосылдыбұл қалалар қазақ хандығының күш-

қуатын, саяси беделін нығайтып, әлемге танытты.

8. Қазақ ұлттық мемлекеті құрылуының тарихи маңызы:

8.1. Әр хандықтың қол астында ел болуды аңсап жүрген ру-тайпалар

қазақ ұлты болып қалыптастықазақтың этникалық аумағы

біріктіжеке, тәуелсіз ел болып қалыптасты.

8.2. Осы қалыптасқан ұлтты басқару, оны сырт жаудан қорғау үшін

Қазақ мемлекетінің біртұтас ұлттық саяси-әкімшілік жүйесі құрылды.

8.3. Құрылған мемлекет шаңырақ көтерген жерінде отырып қалмай,

бүгінгі таңдағы шекарамызға дейін жер аумағын кеңейтті.

8.4. Өзін қоршап жатқан үлкенді-кішілі мемлекеттермен терезесі тең

дәрежеде қарым-қатынас орнатты.

8.5. Әлеуметтік-экономикалық және мәдени жағынан өзіндік салт-

дәстүрі мен әдет-ғұрпы, ділі, діні бар ел санатында даму жолына

түскен азат, еркін елге айналды.

V. Сабақтың қорытындысын жасау.

Ішкі феодалдық қырқыстар мен талас-тартыстар тоқтадытайпааралық қақтығыстарға тыйым салындыел ішінде тыныштық орнап, береке-бірлік кең өріс алдымал жайылымдарын жыл мерзімдері бойынша тиімді пайдалануына жағдай жасалдыбейбіт өмір орнадыҚазақ хандығының іргесі бекіп, күш-қуаты мен беделі артты.

VІ. Нәтиже:

1. Хандықты басқару ісі /жазылым б-ша сатылай талдау/

2. Хандықтың ішкі жағдайы / жазылым б-ша сатылай талдау/

3. Жаңадан шаңырақ көтерген Қазақ хандығының алдына қойған тарихи міндеттері /сат. талдау/

4. Сыртқы саяси жағдай /тест жұмысы/

5. Қазақ ұлттық мемлекеті құрылуының тарихи маңызы /ауызша сатылай талдау/

VІІ. Оқушыларды бағалау.

VІІІ. Үй тапсырмасы: §37. Қазақ хандығының ішкі-сыртқы жағдайы.

(ХV ғасырдың соңғы ширегі). СКТ бойынша талдап келу.