Сабақ жоспары химия пәнінен, тақырыбы: Кремний және оның қосылыстары"

 Күні: _______

Сынып: 9 а,ә

Тақырыбы: Кремний және оның қосылыстары

Мақсаты:

Білімділік: оқушыларды «Кремний және оның қосылыстары» атты тақырыппен таныстыру.Тақырыпты пысықтай отырып кеңінен ашу

Дамытушылық: оқушылардың дүниетанымын кеңейтіп, материалдық байлыққа, оны игеру мен сақтауға көңіл бөлуге дағдыларын қалыптастырып, дамыту.

Тәрбиелік: пәнге деген қызығушылықтарын арттыру және бір-бірін тыңдап түсінуге тәрбиелеу

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Қолданатын көрнекіліктер: интерактивті тақта, сызбанұсқа, суреттер.

Әдіс-тәсілі- интерактивті әдіс

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі;

ІІ. Сұрақ-жауап;

ІІІ. Жаңа сабақты баяндау;

ІV. Тапсырмалар;

V. Сабақты бекіту;

VI. Үй тапсырмасын беру;

VII. Бағалау.

І. Ұйымдастыру кезеңі

-Сәлеметсіңдер ме,  балалар!

-Бүгін кім кезекші?

-Бүгін сабақта кім жоқ?

-Рахмет.

ІІ. Сұрақ-жауаптар

1. Элементтердің периодтық жүйесін кім және қашан ашты?

2. Аммиактың формуласы қандай?

3. Сіріңкенің басы және қорабының жанына жағылған қандай қоспа?

ІІІ. Жаңа сабақты баяндау

-Аталуы: Кремний;

-Таңбасы: Si;

-П\ж орны: ІІІ период, ІV топтың негізгі топшасында орналасқан элемент;

-Қосылыстағы тотығу дәрежелері: -4, +2, +4;

-Аллотропиялық түр өзгерісі: кристалдық және аморфты;

-Табиғатта кездесуі: оксид және силикат түрінде.

Алынуы:

1.Лабораторияда бос күйде кремний алу үшін магнийді ұнтақ ақ құммен SiO2  қосып қыздырады:

SiO2+2Mg=2MgO+Si;

2.Өнеркәсіпте құм мен көмір қоспасын қыздырып кремний алады:

SiO2+C=Si+2CO.

Химиялық қасиеттері:

1.Аморфты кремнийді қыздырғанда тотықсыздандырғыш ретінде жай заттармен әрекеттеседі:

Si+2CI2=SiCI4(кремний тетрахлорид);

Si+O2=SiO2;

Si+C=SiC.

2.Кремний металмен әрекеттескенде тотықтырғыш болады:

Si+2Mg=Mg2Si (магний силициді);

3.Кремний ұнтағы концентрлі сілтімен реакцияға түседі де тотықсыздандырғыш болады, нәтижесінде натрий силикаты мен сутек газы түзіледі:

Si+NaOH+H2O=Na2SiO3 +H2.

Физикалық қасиеттері:

Кремнезем атомдық кристарлық торлы, қиын балқитын зат.Оның балқу температурасы-1700*С. Балқыған кремнезем суығанда шыны тәрізді аморфты кварц шынысына айналады.Құрамында кремний оксиді өзі ғана болса, ақ түсті құм, ал темір қосылыстары араласса, сары немесе қызғылт қоңыр түсті болады.

Қолданылуы:

Фотоэлементтер, отқа және қышқылға төзімді болат алу, оптикалық өнеркәсіпте, электроника, қыш бұйымдар алу үшін қолданылады.

Кремний қосылыстары:

Аты	Сипаты	Алынуы
SiH4-cилан	Түссіз, ауада өздігінен тұтанатын жанғыш газ SiH4+O2=SiO2+2H2O
SiO2-кремний оксиді(кремнезем, құм, кварц  кристалдары деп те аталады)	Суда ерімейтін, қиын балқитын зат.Ол қышқылдық оксид болғандықтан, қыздырғанда немесе балқытқанда негіздік оксидтермен, сілтілермен әрекеттеседі.Сөйтіп, кремний қышқылының тұздары-силикаттарды түзеді: SiO2+Na2O=Na2SiO3(натрий силикаты) SiO2+2NaOH=Na2SiO3+H2O	Химиялық реакциялар көмегімен қолдан алынады
H2SiO3-кремний қышқылы	Суда ерімейтін әлсіз қышқыл.Коллоид ерітінді түрінде болады	Оны силикаттарға күшті қышқылмен(тіпті көмір қышқылымен де) әсер ету арқылы алады: K2SiO3+2HCI=H2SiO3 + 2KCI Na2SiO3+H2O+CO2=H2SiO3  +Na2CO3 Кремний қышқылын сәл қыздырса немесе бөлме температурасында біраз уақыт ашық қалдырса айырылады: H2SiO3=H2O+SiO2

Осы айтылғандардан басқа кремнийдің маңызды қосылыстарына: шыны, керамика, цементті жатқызады.Сондай-ақ кремнийдің көміртекпен қосылысы-карборунд SiC техникада бұрғы, егеу, т.б. қатты заттарды жасауға қолданылса, түрлі қоспалар қосып кремний (IV) оксидінен бағалы асыл тастар(агат, аметист, яшма) алынады.

ІV. Тапсырмалар:

1.Төмендегі айналуларды іске асыруға болатын тиісті реакция теңдеулерін жазыңдар:

SiO2--------Si-----SiO2--------Na2SiO3--------H2SiO3-------SiO2

2.Массасы 6,1 кг натрий силикатын алу үшін массалық үлесінде 0,2% қоспасы бар қанша кремний(IV) оксиді қажет болатынын есептеңдер.

Деңгейлік тапсырмалар орындау.

І деңгей(1 ұпай)

1.     Кремнийдің аллотропиялық _______түрөзгерісі бар. Ол _________ және аморфты кремний.

2.     Кремнийдің қосылыстардағы тотығу дәрежелері ____, _____, ______ болады.

3.     Кристалдық кремнеземді ________ дейді, оның алты қырлы призма тәрізді түрі ______________ деп аталады.

ІІ деңгей (2 ұпай)

Кремний қышқылының құрамындағы кремнийдің массалық үлесін есептеңдер.

ІІІ деңгей (3 ұпай)

Массасы 36,6 г натрий силикатын алу үшін қанша натрий оксиді, қанша кремний оксиді қажет болатынын есептеңдер.

V. Сабақты бекіту:

1.Табиғи силикаттар мен алюмосиликаттардан қандай заттар алынады?

2.Кремнийдің қолданылуын атаңдар

3.Кремнийдің периодтық жүйедегі орны

4.Табиғатта кремний қандай түрде кездеседі?

5.Кремнийдің аллотропиялық түр-өзгерісі қандай?

VI. Үй тапсырмасын беру

$27-28, 85-89бет оқу №3,5

VII.Бағалау