Сабақ жоспары "Мақал - мәтелдер"

р/с	Сабақ кезеңдері	Мазмұны
1	Тақырыбы	Мақал – мәтелдер
2	Мақсаты	1.Білімділік: оқушылардың мақал – мәтелдер туралы білім, білігін тереңдету, салыстыру, ажырата біліу дағдылары мен оқу, таладау машықтарын қалыптастыру. 2.Дамытушылық: оқушылардың логикалық ойлауын, сөйлеу мәдениетін жетілдіру, түрлі амал – тәсілдер арқылы іздендіре отырып шығармашылыққа баулу. 3.Тәрбиелік: ана тілін ардақтап, бағалай білу, сөз қадірін терең ұғуға тәрбиелеу.
3	Сабақ түрі
4	Әдіс – тәсілдері	деңгелік тапсырмалар, талдау, мағынаны ашу, салыстыру, іздендіру
5	Көрнекілігі	үлестірмелі тапсырмалар, сөзжұмбақ, өздік жұмысы
6	Пәнаралық байланыс	әдебиет, математика, орыс тілі
	Сабақ барысы
1	Ұйымдастыру	– Оқушылармен амандасу – Кезекшіні тыңдау – Үй жұмысын тексеру(өздік жұмысы)
2	Сабақ тақырыбын ашу	1. Топтарға бөлу: шешендер, білімділер, полиглоттар 2. Сөзжұмбақ арқылы Жасырылған сөз: мақал –мәтелдер Тақтада: Ықыласты шәкіртке сабақтың ауыры жоқ, Ықылассыз шәкіртке ұстаздың тәуірі жоқ. Осы мақалды сабағымыздың ұраны етіп алсақ, енді маған мынандай сұратарға жауап берсеңдер: Сұрақтар: а)Мақал –мәтелдер дегеніміз не? ә) Мақал мен мәтелдің арырмашылығы бар ма? б) Тақырыптары қандай? б) Осы сабақта қандай мақсатты алдарыңа қоясыңдар?
Халық даналығының айнасы (бетің қисық болса, айнаға өкпелеме) Халықтың ұрпағына өсиеті (әкенің балаға өсиеті) Асыл сөз қазынасы (алтын, гауһар т.б бағалы бұйымдар – мүліктік қазына) Мақал - мәтелдер Өмір сүру ережесі(жолда жүру, суда жүзу, қауіпсіздік ережесі «Сөз көркі - мақал» деп тегін айтылмаған. Мақал – мәтелдерді адам баласы өзі айтайын деген оймен орайластырып орынды қолданса, сөзі мірдің оғындай өткір, көңілге қонымды, көркем әрі бейнелі болады. Мақал – мәтелдер аз сөзбен терең мазмұнды ойды бере алады.
3	Тапсырма	1.Сендерге мақал – мәтелдердің басы беріледі, жалғасын табыңдар. 2. Осы мақал – мәтелдерден есімді және етістікті сөз тіркестерін теріп жазыңдар, байланысу тәсілін атаңдар.
Мақал мен мәтел қосарланып айтылғанмен, бір – бірінен айырмашылығы бар. Мақал – ой тиянақты болады, алдыңғы ой екінші түйінді пікірдің шарты түрінде келеді. Мақалдарда бір – біріне қарама – қарсы ұғымдар мен нәрселерді салыстыру арқылы ойды айқындай түсу тәсілі басым, дәлелдеу мен қорытынды пікір бірдей жүріп отырады және көбіне екі бөлімнен тұрады. Мәтел – ойды ақырына дейін жеткізбей, топшылап, болжам ретінде түсіндіретін, сөйлем не сөз тіркесі түрінде келетін фразеологиялық бірлік.
4	Тапсырма	Енді балалар, түсінген – түсінбегенімізді білу үшін мына тапсырмаға назар аударалық. Мақал мен мәтелдерді ажыратыңдар. Опасызда Отан жоқ. (мәтел) Ел құлағы – елу. (мәтел) Батыр туса – ел ырысы, жаңбыр жауса – жер ырысы.(мақал) Жердің сәні — егін, ердің сәні — білім. .(мақал) Күш атасын танымас. (мәтел) Өз білмегеніңді кісіден сұра, үлкен жоқ болса, кішіден сұра. (мақал) Туған жерге туың тік. (мәтел) Еңбегіне қарай құрмет, жасына қарай ізет. (мақал)
Мақал – мәтелдердің тақырыптары сан алуан. Ол халықтың әлеуметтік, шаруашылық, рухани өмірін түгел қамтиды. Тақырыптары: 1.Отан, туған жер 2. Білім, ғылым, оқу 3. Отбасы, ата-ана, бала 4. Ерлік, батылдық 5. Денсаулық және т.б.
5	Іздендіре отырып, кестені толтыру.	№	Мақал - мәтелдер	Тақырыптары
1	Денсаулық - зор байлық	...
2	...	Білім
3	Досы көпті – жау алмайды, ақылы көпті – дау алмайды	...
4	...	Еңбек
5	Өнер алды – қызыл тіл.	...
6	Тіліңмен жүгірме, біліміңмен жүгір.	...

2.Мына суреттерге қарай отырып, мақал – мәтелдермен байланыстырыңдар. Олардың мағынасын түсіндіріңдер.

1. Ағаш тамырымен, адам досымен мықты.

2.Байлықтың атасы – еңбек, анасы – жер

3. Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ.

3.Алдарыңда ұяшықтар берілген, әр қайсысында мақал – мәтел құрауға болатын сөздер жасырылған. Ашылғаннан кейін сол сөздерді орысша, немісшіге тілдерге аудару және мақал – мәтелдер құрап айту. Жауабын білетін оқушылары қолдарындағы белгіні көтеріп жауап беруіне болады.

1

2

3

4

1. Ғылым — теңіз, білім — қайық.

2.Ата көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер.

3. Қыздың аңқауынан сақта, ұлдың жалқауынан сақта.

4. Батыр бір рет өледі, қорқақ мың рет өледі.

(5.Ақылды ойлап, түйгенін айтады,

Ақылсыз шала-пұла білгенін айтады.

6. Дос жылатып айтар, дұшпан күлдіріп айтар.)

«Ғажайып қоржын» ойыны

Топтағы оқушылар қоржыннан әр түрлі түстегі кішкентай қалташалардан кез - келген тақырыптардағы тапсырмаларды алып, орындайды. Дұрыс орындаса балл алады.

1-тапсырма. Мақалды дұрыс құрастыр.

1.Кітап, мұғалім, пен, тілсіз, ғылым.

2.Көп, білімді, сөйлеген, емес, сөйлеген, дөп, білімді.

2-тапсырма. Мақалдарды антонимдермен толықтыр.

а)... сөз – алтын, ... – сөз – көмір.

ә) Ашу - ..., ақыл - ... .

б) Әйелдің шашы ..., ақылы ... .

в) Білім ..., білу ... .

3-тапсырма. Тұрақты тіркестер мағынасын жазу

1.ит арқысы қияда –

2.қоян жүрек –

3. бармағын тістеу –

4. тісінен шығармау –

5. таяқ тастам жер –

4 – тапсырма. Қос, біріккен күрделі сөздердің сыңарларын табу.

ас..., құрт - ..., бала - ..., қатар - ..., тас...

5 – тапсырма. Мына сөз тіркестері қандай байланысу тәсілі арқылы тіркескен?

1.мектепке келді

2.алтын сағат

3. анам үшін алдым

4. менің әкем

6 – тапсырма. Ішінде сан есімдері бар 3 - 4 мақал – мәтел айтып беріңдер.

Сабақты бекіту

Абайдың қара сөзі

1. Оқып шығу

2. Қара сөздегі мақал –мәтелдер бойынша оқушыларды екі топқа бөліп, пікір талас өткізу.

5 минуттық эссе жазу

1. Екпей егін шықпас, үйренбей білім жұқпас.

2. Ғылым — теңіз, білім — қайық.

3. Білімнің басы — бейнет, соңы — зейнет.

Қорытындылау

Сонымен қорытындыласақ:

1. Бүгінгі сабақта мақсатымызға жеттік пе?

2. Не білдіңдер?

3. Нені қайталадыңдар?

4. Қандай тапсырмалар қиындық тудырды?

5. Нені үйрендіңдер?

Үй жұмысы

« Жеті атасын білмеген - жетесіз» тақырыбына ойтолғау жазу

Бағалау

Бағалау парағы арқылы

Бағалау парағы

Оқушы аты - жөні

№

Жұмыс түрі

Үй жұмысы

3 деңгей

2 деңгей

1 деңгей

баға

1.

жеке

2.

жұппен

3.

топпен

3 деңгей

2 деңгей

1 деңгей

тапсырмалар

1.Сендерге мақал – мәтелдердің басы беріледі, жалғасын табыңдар.

2. Осы мақал – мәтелдерден есімді және етістікті сөз тіркестерін теріп жазыңдар, байланысу тәсілін атаңдар.

1. Мақал мен мәтелдерді ажыратыңдар.

2.Кестені толтыру

3. Ұяшықтағы мақал – мәтелдерді құрастыру, аудару

1. «Ғажайып қоржын» ойыны

2. Абайдың қара сөзі

Бағалау парағы

Оқушы аты - жөні

№

Жұмыс түрі

Үй жұмысы

3 деңгей

2 деңгей

1 деңгей

баға

1.

жеке

2.

жұппен

3.

топпен

3 деңгей

2 деңгей

1 деңгей

тапсырмалар

1.Сендерге мақал – мәтелдердің басы беріледі, жалғасын табыңдар.

2. Осы мақал – мәтелдерден есімді және етістікті сөз тіркестерін теріп жазыңдар, байланысу тәсілін атаңдар.

1. Мақал мен мәтелдерді ажыратыңдар.

2.Кестені толтыру

3. Ұяшықтағы мақал – мәтелдерді құрастыру, аудару

1. «Ғажайып қоржын» ойыны

2. Абайдың қара сөзі

1-тапсырма. Мақалды дұрыс құрастыр.

1.Кітап, мұғалім, пен, тілсіз, ғылым.

2.Көп, білімді, сөйлеген, емес, сөйлеген, дөп, білімді.

2-тапсырма. Мақалдарды антонимдермен толықтыр.

1) ... сөз – алтын, ... – сөз – көмір.

2) Ашу - ..., ақыл - ... .

3) Әйелдің шашы ..., ақылы ... .

4) Білім ..., білу ... .

3-тапсырма. Тұрақты тіркестер мағынасын жазу

1.ит арқысы қияда –

2.қоян жүрек –

3. бармағын тістеу –

4. тісінен шығармау –

5. таяқ тастам жер –

4 – тапсырма. Қос, біріккен күрделі сөздердің сыңарларын табу.

ас..., құрт - ..., бала - ..., қатар - ..., тас...

5 – тапсырма. Мына сөз тіркестері қандай байланысу тәсілі арқылы тіркескен?

1.мектепке келді

2.алтын сағат

3. анам үшін алдым

4. менің әкем

6 – тапсырма. Ішінде сан есімдері бар 3 - 4 мақал – мәтел айтып беріңдер.

7-тапсырма.Сөздердің байланысу түрлерін ажырат

1.ердің сәні

2.әдемі көйлек

3. мен барамын

4. кеше келген еді

5. үйге бардым

6. Абай үйі

7-тапсырма.Сөздердің байланысу түрлерін ажырат

1.ердің сәні

2.әдемі көйлек

3. мен барамын

4. кеше келген еді

5. үйге бардым

6. Абай үйі

7-тапсырма.Сөздердің байланысу түрлерін ажырат

1.ердің сәні

2.әдемі көйлек

3. мен барамын

4. кеше келген еді

5. үйге бардым

6. Абай үйі

7-тапсырма.Сөздердің байланысу түрлерін ажырат

1.ердің сәні

2.әдемі көйлек

3. мен барамын

4. кеше келген еді

5. үйге бардым

6. Абай үйі

Сөзжұмбақ сұрақтары

1. Зат есім, сын есім, сан есім сөз таптары орнына жүретін сөз табы

2. Мына сөз қай септікте тұр?

3. Тұр, жатыр, жүр, отыр етістіктері қалай аталады?

4. М.Әуезовтың «Көксерек» әңгімесіндегі басты кейіпкер

5. Айтылу мақсатына қарай қандай сөйлем түрі? Алақай, атам ауылдан келді!

6. «Өмір мектебі» романының авторы кім?

7. Қазақ халқының атақты биі

8. Абай Құнанбаевтың руы

9. Баланың баласы кім

10. Мына тұрақты тіркестің баламасын табыңдар: ит өлген жер –

Халық даналығының айнасы

(бетің қисық болса, айнаға өкпелеме)

Халықтың ұрпағына өсиеті (әкенің балаға өсиеті)

Асыл сөз қазынасы (алтын, гауһар т.б бағалы бұйымдар – мүліктік қазына)

Мақал - мәтелдер

Өмір сүру ережесі(жолда жүру, суда жүзу, қауіпсіздік ережесі

«Сөз көркі - мақал» деп тегін айтылмаған. Мақал – мәтелдерді адам баласы өзі айтайын деген оймен орайластырып орынды қолданса, сөзі мірдің оғындай өткір, көңілге қонымды, көркем әрі бейнелі болады. Мақал – мәтелдер аз сөзбен терең мазмұнды ойды бере алады.

Мақал мен мәтел қосарланып айтылғанмен, бір – бірінен айырмашылығы бар.

Мақал – ой тиянақты болады, алдыңғы ой екінші түйінді пікірдің шарты түрінде келеді. Мақалдарда бір – біріне қарама – қарсы ұғымдар мен нәрселерді салыстыру арқылы ойды айқындай түсу тәсілі басым, дәлелдеу мен қорытынды пікір бірдей жүріп отырады және көбіне екі бөлімнен тұрады.

Мәтел – ойды ақырына дейін жеткізбей, топшылап, болжам ретінде түсіндіретін, сөйлем не сөз тіркесі түрінде келетін фразеологиялық бірлік.

Мақал – мәтелдердің тақырыптары сан алуан. Ол халықтың әлеуметтік, шаруашылық, рухани өмірін түгел қамтиды.

Тақырыптары:

1.Отан, туған жер

2. Білім, ғылым, оқу

3. Отбасы, ата-ана, бала

4. Ерлік, батылдық

5. Денсаулық және т.б.

Тапсырмалар

Іздендіре отырып, кестені толтыру.

№

Мақал - мәтелдер

Тақырыптары

1

Денсаулық - зор байлық

...

2

...

Білім

3

Досы көпті – жау алмайды, ақылы көпті – дау алмайды

...

4

...

Еңбек

5

Өнер алды – қызыл тіл.

...

6

Тіліңмен жүгірме, біліміңмен жүгір.

...

Тапсырмалар

Іздендіре отырып, кестені толтыру.

№

Мақал - мәтелдер

Тақырыптары

1

Денсаулық - зор байлық

...

2

...

Білім

3

Досы көпті – жау алмайды, ақылы көпті – дау алмайды

...

4

...

Еңбек

5

Өнер алды – қызыл тіл.

...

6

Тіліңмен жүгірме, біліміңмен жүгір.

...

Тапсырмалар

Іздендіре отырып, кестені толтыру.

№

Мақал - мәтелдер

Тақырыптары

1

Денсаулық - зор байлық

...

2

...

Білім

3

Досы көпті – жау алмайды, ақылы көпті – дау алмайды

...

4

...

Еңбек

5

Өнер алды – қызыл тіл.

...

6

Тіліңмен жүгірме, біліміңмен жүгір.

...

Өздік жұмысы

түрлері

мысалдар

Сөз тіркесі

Тұрақты сөз тіркесі

Күрделі сөздер

А

Ә

Б

1

қара торы

2

кетіп қалды

3

үйде қалды

4

сары ала қой

5

жұмған ауызын ашпады

6

он сегіз

7

жетпіс жыл

8

асығып – үсігіп келді

9

сіркесі су көтермейді

10

мөлдір су

Өздік жұмысы

түрлері

мысалдар

Сөз тіркесі

Тұрақты сөз тіркесі

Күрделі сөздер

А

Ә

Б

1

қара торы

2

кетіп қалды

3

үйде қалды

4

сары ала қой

5

жұмған ауызын ашпады

6

он сегіз

7

жетпіс жыл

8

асығып – үсігіп келді

9

сіркесі су көтермейді

10

мөлдір су