Сабақ жоспары Монғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуы

Күні:

Сыныбы: 7

Сабақтың тақырыбы: Монғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуы
Мақсаты:- Оқушыларға Қазақстанда Монғол империясының үстемдік етуі, империяның басқыншылық саясаты мен оның зардаптарының әсері жайында толық мағлұмат беру

 -Қазақ тарихындағы осы бір оқиға арқылы оқушыларды патриоттыққа, елжандылыққа, саяси сауаттылыққа тәрбиелеу

-Оқушылардың белсенді ойлау қабілетін арттыру, алған білімдерін қажетіне сай пайдалана білуге, өз бетінше қорытынды жасауға дағдыландыру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру, әңгіме

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, электронды оқулық, интернет мәліметтері,суреттер

Сабақтың барысы                 

1.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындықтарын қадағалау.

Оқушылар 4 топқа бөлінеді.

1 топ «Жошы ұлысы» 2топ «Шағатай ұлысы» 3 топ «Үгедей ұлысы» 4 топ «Төле ұлысы»

2.Үй тапсырмасын сұрау Сұрақ-жауап

1. 11-12 ғасырларда монғол тайпалары қай жерде қоныстанды? Онон мен керулен

2. Шыңғысхан әскери – феодалдық монғол мемлекетін қашан құрды? 13ғ басында

3. Шыңғысхан әкесі кім? Бай ноян Есугей баһадүр

4. Темучин қай жылы хан сайланды? 1206 жылы

5. Шыңғысхан тұсында Монғол имперясының астанасы? Қарақорым

6. Шыңғысханн мемлекетіндегі түмен қанша жауынгерлерден тұрды? 10 мың

7. 1206 жылы құрастырылған әдет-ғұрып заңдар жинағы? Яса / Жасақ/

3.Жаңа тақырыпты меңгеру (Дайындалған презентация слайд арқылы түсіндіріледі)

XII ғасырдан бастап монғол тайпалары қазіргі кең-байтақ монғол жерін мекендеді. Жері Орталық Азиядан Байқал көліне, Енисей және Ертіс өзенінен Гоби құмына дейін созылып жатты. Монғол жерінде монғол, татар, керей, найман және меркіт тайпалары өмір сүрген. XII ғасырдың екінші жартысында Далай-Нұр және Бұйыр-Нұр көлінің жағасын тата (орыс деректерінде «татар» атауымен белгілі) тайпасы мекен еткен. Олардың батысында Тола көлінде керей, олардан батыста, Алтай тауының етегінде наймандар қоныстанған. Онон өзені бойында, татар тайпасы жерінің солтүстігінде монғолдар көшіп-қонып жүрген. Монғол жерінде тұрған тайпалар ежелден мал бағумен, аң аулаумен айналысқан. 1155 жылы Есугей баһадүр отбасында ер бала дүниеге келеді. Есугейдің руы қият, ал әйелі олқұн руының қызы болған. Есугей баһадүр 1155 жылы татар тайпасына шабуыл жасап, Темучин атты батырын қолға түсіреді. Сол жылы дүниеге келген баласының есімін Темучин деп қояды. Жастайынан қиындық көріп өскен Темучин өте қайратты және өжет болып өседі. Темучин ер жеткен кезде монғол тайпасының керейіт, меркіт және татар тайпаларымен ұзаққа созылған соғысы басталды. Монғолдар 1203 жылы керейлерді, одан кейін татарлар мен меркіттерді жеңеді.

2) «Тұлғаны таны» . Оқушылардың алдына тұлғаның портреті және сұрақтар беріледі

Бұл кім?

Қай уақыттарда өмір сүрген?

Бұл адам туралы не білесің?

Бұл тарихи тұлғаның Қазақстанға қандай қатысы бар?

Бұл суретте не бейнеленген? Қандай оқиға?

3)Қоғамдық құрылысы

95 түмен                       10 мың әскер                       Түменбасы

Мыңдық                       1000 әскер                            Мыңбасы

Жүздік                          100 әскер                             Жүзбасы

Ондық                           10 әскер                                 Онбасы

4)Ұғымдардың мәнін табу.
«Жасақ» («Яса») – заң жинағы.
«Құрылтай» - жылына бір рет болатын кеңес.
«Барунгар» - оң қанат.
«Кул» - орталық қанат.
«Мыңбасы» - бір мың әскердің басқарушысы.
6)Монғолдардың Қазақ жерін жаулап алуы.

(Кесте арқылы түсіндіру). , М.Шахановтың «Отырар опаты» өлеңінен үзінді оқылады.

1207-1208 ж

Жошы Енисей қырғыздарын, Сібір халықтарын басып алуы

1207-1209 ж

Таңғұт, Турфан кінәздіктерін, ұйғырларды басып алуы

1211-1215 ж

Қытай жерін бағындырылуы

1217 ж

Күшлікке қарсы Жебе ноянды аттандыруы

1218 ж

Монғолдардың Жетісу жеріне енуі

1219 ж

150 мың әскерді Ертіс, Сырдарияға аттандырып, Отырарды қоршап алуы

1219-1220 ж

Сыр бойындағы қалалардың толығымен монғолдарға бағынуы

7)«Отырар ойраны»1219-1220 ж .

Жаулап алудың зардаптары

1. Жетісу аймағында шапқыншылыққа дейін 200-ден астам елді-мекендер болса, одан кейінгі 13-14 ғасырларда 20 жуық елді-мекендер қалған;

2. Баласағұнқаласының қаласының орны мүлдем жоғалып кеткен;

3. Егін шаруашылығының жүйесі бұзылды;

4. Халықтардың этникалық құрамы мүлде бұзылды;

5. Қазақ халқы қалыптасуның аяқталуы 200 жылға кешеуілдеді;

6. Мәдениетің дамуына кедергі болды.

8)Хронология мен тарихи оқиғаны сәйкестендіру. Сандарды сөйлетейік.
1. 1162 – Есугейдің қаза табуы.
2. 1171 – Темучин монғол тайпаларының билеушісі болды.
3. 1220 – Шыңғысхан мен оның ұлы Жошының қаза табуы.
4. 1189 – Темучин дүниеге келді.
5. 1227 – Темучиннің Шыңғысхан атануы.
6. 1206 – Отырардың жау қолына көшуі.
9) 4-топқа проблемалық сұрақ қойылады.

1 сұрақ. Шыңғысхан не себептен соғыс пен жаулаушылықтар жолына түсті?

Жауап: Көшпелі ақ сүйектердің талабын орындау үшін

Билік үшін тартыстарды тоқтату үшін

2 сұрақ  Монғолдардың соғыстарда жеңуіне нелер себеп боды?

Қатаң әскери тіртіп,әскери басшылыққа ержүрек, батыл адамдарды тағайындауы,

шапшаң және шешуші қимылдар жасау,басқа халықтардың әскери тәжірибесін пайдалану,

әскери тактиканы мықтылығы

3 – сұрақ Жаулап алудың зардаптары

Қалалық мәдениеттің дамуына үлкен кедергі

Отырықшылық мәдениет тоқырады

Егін шаруашылығының жүйесі бұзылды

Халықтың этникалық құрамы мүлде бұзылып, қазақ халқының қалыптасуын кешеуілдетті әлеуметтік-экономикалық дамудың барысына орасан зор зардап тигізді.

10)Қазақ жеріндегі ұлыстардың құрылуы Шыңғыс хан жаулап алған жерлерін, балаларына мұрагерлікке үлестіріп берді. Ол жерлер ұлыс деп аталады.

Қазақстан жерінде құрылған Жошы ұлысы, Шағатай ұлысы, Үгедей ұлысының территорияларының картадан көру.

Шыңғыс хан туралы аңыз әнгіме

4)Бекіту

Кім тапқыр ойыны

1. 10 Шыңғысханның ең үлкен ұлы. (Жошы)
2. 10 Монғол мемлекетінің құрамында қандай тайпалар болды.
(найман, керей, жалайыр)
3. 10 «Жасақ» (Яса) заңы неше бөлімнен тұрады. (екі бөлімнен тұрады)
4. 20 Шыңғысханның әкесі кімдердің қолынан қаза тапты. (татарлардың)
5. 20 1218 ж. қай қала монғолдарға соғыссыз берілді. (Баласағұн қаласы)
6. 20 Шыңғысхан қашан, қай жерде туылды. (1162 ж. Монғолияның Кендітау аймағындағы Онон өзінің жағасында, Болдоң деген жерде дүниеге келді.)
7. 30 Монғол мемлекеті қанша түмен әкімшілікке билікке бөлінді. (95 түменге)
8. 30 Монғол мемлекетінің орталығы болған қала. (Қарақорым)
9. 30 Шыңғысхан Қазақстан жерін неше ұлысқа бөлінді. (Үш ұлысқа бөлінді)
Халықтың этникалық құрамы мүлде бұзылып, қазақ халқының қалыптасуын кешеуілдетті әлеуметтік-экономикалық дамудың барысына орасан зор зардап тигізді.

5)Үйге тапсырма. Шыңғыс хан және оның ұрпақтары туралы мәліметтер тауып,мазмұнын айту

6)Бағалау.