Сабақ жоспары: Ньютонның бірінші заңы. Инерциалды санақ жүйелері. Күш

«Көпір» тапсырмасы	Сабақтың тақырыбы:   §10,11 Ньютонның бірінші заңы. Инерциалды санақ жүйелері. Күш. Механиканың негізгі есебін шешу дегеніміз не?       Механиканың негізгі есебін шешу дегеніміз — Қозғалыстағы дененің кез келген уақыт мезетіндегі орнын анықтау. Материалдық нүкте ұғымы не үшін ендірілген?       Қозғалыстағы дененің әрбір нүктесінің қозғалысын сипаттамау үшін. Материалдық нүкте деп өлшемін ескермеуге болатын денені айтамыз. Денелердің қозғалысын физиканың негізгі бөлімі – механика зерттейді.  Механика кинематика және динамика деген бөлімдерден тұрады. Кинематика – механиканың қозғалыстарды сипаттайтын шамалар арасындағы байланысты қарастыратын бөлімі.
Теориясы: «Білу» (Кім? Не? Қашан? Қайда? Не істеді? «Түсіну» (Неліктен ? не үшін? Неге? ) «Талдау» (салыстыр, ерекшелігі неде? т.б.және ең бастысын бөліп шығар «Жинақтау» (схема құру, толтыру, анықтама беру Практикасы: «Қолдану» (қарапайым тапсырмалар)	Жаңа сабақ Динамика – денелердің өзара әрекеттесу заңдарын зерттейтін механиканың бөлімі. Инерциалды санақ жүйелері деп Ньютонның бірінші заңы орындалатын жүйелерді айтамыз Инерция заңы орындалмайтын санақ жүйелері инерциялық емес санақ жүйелері деп аталады. Инерциялы емес санақ жүйелеріне мысалдар:  түзусызықты үдеумен  қозғалатын жүйе. Күш – денелердің өзара әрекеттесуін сипаттайтын шама.  Күш сандық мәнімен (модулімен) және бағытымен сипатталатын физикалық шама.SI  жүйесінде күш бірлігіне ньютон (Н) алынған.  1 Н – тыныштық күйіндегі массасы 1 кг денеге 1 с ішінде 1 м/с  жылдамдық беретін күш. Күштер                   Ауырлық күші Серпімділік  күші Үйкеліс күші Тіректің реакция күші Денелердің жерге тартылу күшін анықтайды F=mg Дененің пішіні мен көлемі өзгерген кезде пайда болатын күшті айтады F=-kx Денелер тікелей жанасқанда пайда болатын күшті айтады Тіректің денеге әрекет ететін серпімділік күшін айтады Аристотель: Дене тұрақты жылдамдықпен қозғалуы үшін, оған үнемі басқа дене әрекет етуі керек; Дененің табиғи күйі - тыныштық Г. Галилей: Егер денеге басқа денелер әрекет етпесе немесе олардың әрекеті теңгерілген болса, онда дене не тыныштық,онда дене не тыныштықтағы күйін сақтайды, не түзусызықты бірқалыпты қозғалысын жалғастырады. Денелердің сыртқы күштердің әсері болмаған кезде жылдамдығын сақтай алу қабілеті инерция деп аталады. Ньютон: Инерция заңын механикаға ендіре отырып бірінші заңды енгізді. (1687 ж. «Натурал философияның математикалық бастамалары») Инерция заңдары орындалмайтын санақ жүйелері бар. Олар инерциалы емес санақ жүйелері деп аталады. Ньютонның бірінші заңы: Денеге басқа денелер әрекет етпегенде немесе олардың әрекеті теңгерілгенде, дене бірқалыпты және түзусызықты қозалатын санақ жүйесі инерциялық санақ жүйесі ретінде алынады. Егер бір күштің денеге тигізетін әрекеті басқа күштердің сол денеге бір мезгілде тигізетін әрекетіндей болса, онда ол күшті басқа күштердің тең әрекетті күші деп атаймыз. Егер денеге әрекет ететін екі күш бір бағытта әрекет ететін болса, онда ол күштердің тең әрекетті күші төмендегідей болады:                                   Егер денеге әрекет ететін екі күш  қарма – қарсы бағытта әрекет ететін болса, онда ол күштердің тең әрекетті күші төмендегідей болады: Төмендегі көрсетілген жағдайлардың қайсысында санақ жүйесін инерциалық деп қарастыруға болады, егер лифт: а) еркін түссе, ә) жоғары қарай бірқалыпты қозғалса, б) жоғары қарай үдемелі қозғалса, в) жоғары қарай баяу қозғалса, г) төмен қарай бірқалыпты қозғалса Ж: а) болмайды  ә) болады    б) болмайды    в) болады  г)болады
Теориясы: «Білу» (Кім? Не? Қашан? Қайда? Не істеді? Практикасы: «Қолдану» (қарапайым тапсырмалар) «Жинақтау» (схема құру, толтыру, анықтама беру) Практикасы: «Қолдану» (тапсырмалар беру)	І деңгей 1.Автомобильмен санақ жүйесі байланысқан. Қандай жағдайларда ол инерциялық немесе инерциялық емес санақ жүйесі болады. 1) автомобиль аялдамада тұр инерциялы 2) автомобиль жылдамдығын азайта бастады инерциялы емес 3) автомобиль бірқалыпты қозалып келе жатыр. инерциялы 4)Ауырлық күшінің өрнегін жаз. Ж: F=mg 5) Үйкеліс күшінің өрнегін жаз Ж: 2. Су түбінен шығып жатқан ауа көпіршіктеріне әсер етуші күштердің қатысы қандай болған кезде көпіршіктердің қозғалысы бірқалыпты болады? Архимед күші мен үйкеліс күшінің векторлық қосындысы нөлге тең болғанда ғана, ауа көпіршігі бірқалыпты түзу сызықты қозғалыспен қозғалады. ІІ деңгей  1)      Массасы 60 кг шкафты орнынан жылжыту үшін қандай күш жұмсау керек? Үйкеліс коэфициенті 0,3ке тең. Бер:                               Шешуі:                                                                               Жауабы: 180Н 2)      Массасы 2,5 кг кірпішке қандай ауырлық күші әрекет етеді. Бер:                                    Шешуі: Жауабы: 25Н 3)      Бір денеге 4Н және 3Н болатын екі күш әрекет етеді. Күштердің бағыттарының арасындағы бұрыш 90 тең. Теңәрекет күшін есепте? Бер:                             шешуі:                            4)      Серіппені 3 см-ге жиыру үшін 15 Н күш жұмсалған. Серпімділік коэфициенті нешеге тең? Бер:                                          Шешуі: Жауабы:  500Н/м ІІІ деңгей  Есікті ашқанда, есік серіппесінің ұзындығы 0,12м-ге артқан, бұл жағдайда серіппенің серпімділік күші 0,004кН-ға тең болан.            10Н серпімділік күшіне сәйкес серіппенің ұзаруын табыңдар. Бер:                                            Шешуі: Жауабы: 0,3м Үйге тапсырма: §10,11 Деңгейлік тапсырмаларды аяқтау