Сабақ жоспары "Жазғытұры" А.Құнанбаев өлеңі

Сабақтың тақырыбы: «Жазғытұры». Абай Құнанбайұлы.

   Сабақтың мақсаты:

   Білімдік: өлеңді оқып, ақынның табиғатты, ауыл өмірін бейнелеудегі ерекшелігін сезінуге және лирика туралы алғашқы қарапайым түсініктер алуға мүмкіндік жасау.

   Дамытушылық: қайталау арқылы еске түсіру, білетіндерін санада жаңғырту арқылы оқушылардың қызығушылығын ояту.

   Тәрбиелік: өмірмен байланыстыру арқылы әсемдікті көре және ести білуге, көргені мен естігенін көркемдеп айта білуге жағдай туғызу.

   Сабақтың көрнекілігі: көктем табиғаты бейнеленген түрлі түсті сурет, ақын портреті.

   Сабақтың барысы:

   1. Қызығушылығын ояту.

   Абайдың бұрын өтілген, балалар білетін өлеңдерінен бір-бір жолдан үзінді оқылады.

   Тапсырма.

1.             Оқылған өлеңді ары қарай жалғастырып айтып беру.

2.       Ол үзінді қандай өлеңнен алынғанын атау.

   Мысалы:

   1.«0й, балалар, балалар!...»

   2.«...Басқан жері сықырлап келіп қалды.»

   3.«...Аппақ қардан омбылап,»

   - Иә, балалар, сендердің есте сақтау қабілеттеріңе мен әрі қызығып, әрі қуанып тұрмын. Қыс кезінде сендер Төлеген Айбергеновтің «Қыс» өлеңін оқығанда:

               «Аппақ қардан омбылап,

               Көктем іздеп келем мен» - деп, іздеген көктеміне де жеттік. Бүгін біз Абайдың атамыздың «Жазғытұры» өлеңімен танысамыз.

   2. Мағынаны тану.

   Оқулықпен жұмыс. Өлеңді түсініп, іштей оқу.

   Тақтада «Өлеңді оқыған кезде көктем табиғатынан құлағыңа қандай дауыстар естіледі?» деген сөйлем жазылып тұрады.

   Кітаптан іздеп, түртіп алып жазу, оқып беру (мысалы, боздаған түйе, қорадағы мал дауысының шуы, дуылдаған құстар мен көбелектер, сыбдыр қаққан су, балалардың шуы, өлең, жыр, қаз бен аққулардың қиқуы).

   Көктемгі табиғатта қандай өзгерістер болады?

   - Осы дауыстар қалаға тән бе, әлде ауылға тән бе? Ақын қай жердің көктемін суреттеген? (Дәлелдеу).

   - Өлеңде күн көзін ақын неге ұқсатады? (Үзінді оқу, яғни күнді ата-ана мейірімімен теңестіреді).

   - Ал, балалар, өлеңде көктемді көріп тұрған ақынның көңіл күйі қандай? (Дәлелдеу, үзінділер оқу).

   Енді барлығымыз далаға көз жіберіп, ақын жырлаған көктемнің өз жерімізбен ұқсастығын, айырмашылығын жазамыз. Бұл - оқушының зерттеу жұмысы болып табылады.

   Мысалы:

               Абай көктемі                          Біздің ауыл (қала) көктемі

              Қыстың сызы жоқ.                  Түн салқын...

              Жер беті құлпырған                Көк шығып, айнала жап-жасыл.

              ……………………..                 …………………………………..

   Осылай жазба жұмысы жүргізіле береді. Оқушылардың жұмыстары тексеріледі, оқытылады. Жұмыс қорытындыланады. 

   - Балалар, мына жаңылтпашты оқып, жатқа тез айтамыз. Шөп сөзінің орнында қай сөз тұр? Қандай шөптің аты аталған? (Жаңылтпаш тақтаға, плакатқа жазылған)

                                      Жаңылтпаш

                                      Көк шықты,

                                      Көктеп шықты.

                                      Көктем шықты,    

                                      Көкпек шықты.

                                                                З. Муфтибекова

   - Өз жерлеріңде өсетін қандай шөптердің атын білесіңдер? (Дәптерге жазу).

   - Келесі жаңылтпашты оқы, жатқа тез айтып көр. Қай заттың түсі ауыстырылып айтылып тұр деп ойлайсың? Оқушыларға қазақ тілінде кейбір заттардың түсі ауыстырылып айтылатынын (мысалы, көк бие, көк ат деп ақ жылқыны айтатынын) ескерту, сөйлеу кезінде ескеру керектігін түсіндіру.

                                  Көкпеңбек көктем шықты.

                                  Көк көктеп шықты.

                                  Көкпеңбек көкпек шықты.

                                  Көк те көк, Көктем де көк.

                                                                              З. Муфтибекова

   Келесі тапсырма:

   - Берілген сөйлемді оқыңдар. Бұл көктем күнінің қай мезгілі? (Таңғы, кешкі, күндізгі). Дәлелдеңдер.

Көктегі көктем күнінің күлімдеген көзінің кірпіктері көкжиектеп көрінді.

   3. Ойтолғау.

   Ақынның бұл өлеңі қысқартылын берілгендігін атап өте отырып:

         Адам тіктеп көре алмас күннің көзін,

         Сүйіп, жанып тұрады жан лебізін.

         Қызыл арай, сары алтын шатырына

   Күннің кешке кіргенін көрді көзім, - деп, ақын осы өлеңді толық нұсқасында осылай аяқтайтынын айтуға болады.

    - Қандай тамаша сурет! Балалар, Абай аталарың көктемді сөзбен суреттеген, ал сендер көктемді сан алуан бояу тілімен суреттей алар ма едіңдер? Әрине, сендер өте тамаша суреттер салатындарыңа сенемін. Оқушыларға уақыттың мүмкіндігіне қарай сурет салу тапсырылады. Егер уақыт жетпесе, үйге қосымша тапсырма ретінде берілуі мүмкін. Мұндай жағдайда мұғалім өзі дайындаған көктем суретін, яғни пейзажды тақтаға іледі де, жетекші сұрақтар қояды.

   Ол сұрақтар оқушының сурет мазмұнын ашуына ғана емес, баланың көре білуін, байқағыштығын, басқа біреу байқамағанды байқау мүмкіндігін, өзінше ойлап, пікірін айта алу, ел алдында сөйлеу, басқаны тыңдау, басқаның пікірімен келісу немесе келіспеу, өз ойын пікірталас кезінде дәлелдеуге де мүмкіндік береді.

   Ал мұғалім оқушының қандай ақылға сыймайтын пікірі болса да, бас изеу, «А, а... сен солай деп ойлайды екенсің ғой» деген сияқты мақұлдау арқылы оқушының ой-пікірінің ары қарай дамуына жол салады. Егер оқушының пікірі мүлде ақылға сыйымсыз болса, басқа балалардың ойларын тыңдай келе өзі-ақ алдындағы ойынан қайтады немесе біраз уақыт таласуға тура келеді.

   Сурет тақтаға ілінген соң, оқушыларға:

   - Балалар, суретке жақсылап қарап аламыз, - дейміз (бір минуттай).

   Сілтеме арқылы 1-сұрақ қойылады.

   1.Бұл суретте не болып жатыр?

   Оқушылар бір-бірлерін зейін қойып тыңдап, әңгімелейді. Оқушы жауабына қарай:

   2. Олай деп айтатындай не көріп тұрсың?

   3. Тағы не көрдіңдер? деген сұрақтарға жауап беру арқылы әңгімелеушілердің ойлары ары қарай дами береді. Мысалы, бірнеше оқушы пікірі әртүрлі ойда айтылса, «Сонымен біреулеріңіз ушін бұл ерте көктем болса, біреулеріңіз үшін жаздың басы сияқты екен ғой. Мүмкін, ешкім байқамағанды, біреулеріңіз байқаған шығарсыздар» дегенде, оқушылар суретке мән бере қарау керектігін сезінеді де, әңгімелеу ары қарай жалғасады. Бұл сұрақтар - сурет пен суретші шындығын ашуға талпыныс. Сурет талдау кезінде бірер оқушының сөзін бөлін, «Ой, сен керемет айттың...» деп мадақ сөз айту артық болады, оларға: «Балалар, сендердің белсенді әңгімелеріңе мен өте риза болып тұрмын!» немесе «Мені бүгін сендердің қызық ойларың таңдандырды», - деп қорытындылау керек. Бұл - «Көре білу стратегиясы» элементтері. Сондықтан біз қысқаша ғана суретпен жұмыс жасау әдісінің сізге пайдалы сәттерінен үзінді беріп отырмыз. Сурет пейзаж, натюрморт, сюжетті картина болса да болады, тіпті, портретті де осылай талдауға болады. Портретке: «Бұл адам туралы не айтуға болады?» деп бастайсыз...

   Сабақтағы сергіту сәті мұғалімнің жоспары мен таңдауы бойынша ұйымдастырылады. Үй тапсырмасы да сабақтың негізгі бөлігі ретінде сіздің қалауыңызша жоспарланады.