Сабақтың тақырыбы: Күш моменті. Айналатын дененің тепе-теңдігі. Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік мақсаты: оқушыларға ғылыми түрде тақырыптың мазмұнын ашу. 2. Дамытушылық мақсаты: оқушылардың логикалық пайымдылығын жетілдіру. 3. Тәрбиелік мақсаты: оқушылар

Балгабаева Сымбат Жумабековна

Алматыобласы

Сарқан ауданы

Қарғалы ауылы

Қарғалы орта мектебі

87754493657

[e-mail]

7 сынып

Сабақтың тақырыбы: Күш моменті. Айналатын дененің тепе-теңдігі.

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік мақсаты: оқушыларға ғылыми түрде тақырыптың мазмұнын ашу.

2. Дамытушылық мақсаты: оқушылардың логикалық пайымдылығын жетілдіру.

3. Тәрбиелік мақсаты: оқушыларды ынталандыру.

Сабақтың түрі: кіріктірілген сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: лекция, сұрақ-жауап, салыстыру

Сабақтың көрнекіліктері: компьютер, электронды оқулық, плакаттар, суреттер,

Сабақтың барысы:

І. ДК. Ұйымдастыру кезеңі:

1. Сәлемдесу;

2. Оқушыларды түгендеу;

3. Сынып болмесінің тазалығын тексеру;

4. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру (жұмыс орны, отырыстары, сыртқы түрлері);

5. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ. ДК. Үй тапсырмасын тексеру, қайталау.

А) теориялық білімдерін тексеру.

Ә) практикалық тапсырмаларын тексеру.

Б) есептерін тексеру.

ІІІ.ДК Білімді жан-жақты тексеру.

1. Энергия дегеніміз қандай шама?

2. Жұмыс пен энергияның бірліктері қандай?

3. Энергияның қандай түрлері бар?

4. Потенциалдық энергияны сипаттайтын қандай қасиеттері бар?

5. Үйкеліс күші бар болса, механикалық энергия сақатала ма?

ІV. ДК. Жаңа материалды қабылдауға әзірлік, мақсат қою.

Мұғалім сабақтың мақсатымен таныстырып өтеді.

V. ДК.Жаңа материалды меңгерту:

1. Айналу осі бар денелердің тепе-теңдік шартын анықтау үшін күш моменті деген ұғым енгізіледі. Бұл ұғымды түсіндіру үшін айналатын дененің қарапайым түрі иіндікті (рычагты) қарастырайық. Қозғалмайтын тіреудің немесе біліктің (осьтің) төңірегінде айнала алатын кез келген дене иіндік (рычаг) деп аталады.

Төмендегі суретте көрсетілгендей иіндікке екі күш: Ғ₁ және Ғ₂ әрекет етеді. Иіндіктің айналу осі өтетін О нүктесін тіреу нүктесі деп атайды. АА₁ және ВВ₁ түзу сызықтар бойымен Ғ₁ және Ғ₂ күштері орналасқан. Тіреу нүктесінен күштер орналасқан түзулерге түсірілген перпендикулярдың ұзындығын күш иіні деп атайды. Суретте Ғ₁ күшінің иіні d₁=OC, ал Ғ₂ күшінің иіні d₂=OD болып табылады.

А В

C l₁ O D

d₁ O d₂l₂

F₂

F₁

A₁ B₁

2. Түсетін күштің өз күш иініне көбейтіндісі күш моменті деп аталады: M=F*d

Күш моментінің бірлігі үшін иіні 1 метрге тең 1Н күштің моменті алынады. Ол Н*м деп белгіленеді. 1 Н*м= 1Н*1м

Күш сияқты, күш моенті де векторлық шама. Оның бағыты түскен күштің бағытымен сәйкес келеді. Суреттегі Ғ₁ күшінің моменті M₁=F₁*d₁ Ғ₂ күшінің моменті: M₂=F₂*d₂

М₁ моменті иіндікті сағат тілі қозғалысына қарама-қарсы бағытта бұруға тырысады. М₂ моменті, керісінше, сағат тілі қозғалысымен бағыттас әсер етеді.

2. Иіндік тепе-теңдікте тұруы үшін сағат тілі жүрісіне бағыттас күш моменті сағат тілі жүрісіне кері бағыттас күш моментіне тең болу керек. М₁=М₂

Айтылған тәжірибелерден мынадай моменттер ережесі деп аталатын қорытынды туындайды: айналатын дененің тепе-теңдігін сақтау үшін, денені сағат тілі жүрісіне бағыттас айналдыратын күш моменттерінің қосындысы оны сағат тілі жүрісіне қарсы бағытта айналдыратын күш моменттерінің қосындысына тең болуы керек. Екінші сөзбен айтсақ: біліктің оң жағындағы күштердің күш моменттерінің қосындысына тең болуы керек.

Моменттер ережесі

Архимед иіндер ережесін тағайындағаннан бері, бұл ереже бастапқы нұсқада 1900 жыл айтылып келді. Тек қана 1687 жылы француз ғалымы П. Вариньон күш моменті туралы түсінікті пайдаланып, оған жалпылама көрініс берді.

Күш моменті деп, күштің иінге көбейтіндісіне тең физикалық шаманы айтады. M = Fl, мұндағы,

М — күш моменті, F — күші, l — күш иіні. Егер сағат тілшесінің бағытымен қозғалысқа келтіретін күш моменті, оны кері бағытта айналдлыратын күш моментіне тең болса, рычаг тепе-теңдік күйде болатындығын дәлелдейік, яғни M₁ = M₂.

Бұл тепе-теңдікті дәлелдеу үшін (20.1) өрнекті пайдаланамыз. Пропорцияның қасиетін пайдаланып (пропорцияның шеткі мүшелерінің көбейтіндісі олардың орта мүшелерінің көбейтіндісіне тең), бұл өрнекті мынадай түрде жазуға болады.F₁l₁ = F₂l₂.

Бірақ, F₂l₂ = M₂ — күйентені сағат тілшесінің бағытына алып келетін күш моменті (50-суретті қара), ал F₁l₁ = M₁ — күйентені сағат тілшесіне қарсы бағытына келтіретін күш моменті. Сонымен M₁ = M₂. Олай болса тепе-теңдік дәлелденді.

(21.2) өрнек моменттер ережесін анықтайды (көрсетеді). 53-суретте кескінделген денені мысал ретінде келтіруге болады. Бұл ереже бекітілген өс төңірегінде айналысқа түсе алатын кез келген қатты денелер үшін орындалады. қатты дененің айналыс өсі сызба жазықтығына перпендикуляр О нүктесі арқылы өтеді. Бұл жағдайда F₁ күштің иіні l₁ айналыс өсінен күштің әсер ету сызығына дейінгі қашықтық.

Жалпы күш моменті былайша анықталады. Алдымен күштің әсер ету сызығы жүргізіледі. Одан соң айналыс өсі өтетін О нүктеден күш сызығынан перпендикуляр жүргізіледі. Осы перпендикулярдың ұзындығы берілген күштің иіні болып табылады. Күшті иінге көбейтіп, айналыс иініне қатысты күш моментін анықтаймыз.

Күш моменті күштің айналдырушы әсерін сипаттайды. Бұл әсер күшпен бірге оның иініне тәуелді. Мысалы, есікті ашарда айналыс өсінен мүмкін болғанша үлкен қашықтыққа күш түсіруге ұмтыламыз. Шамалы күш, үлкен момент тудырады, нәтижесінде есік жеңіл ашылады. Топсаға қысым түсіріп оны ашу әлдеқайда қиын, сол сияқты (гайканы) бұрандалы түйіндемені ұзын кілтпен оңай ағытуға болады, бұранданы кең тұтқалы бұрғышпен шығарып алуға болады т.б.

Халықаралық жүйеде күш моментінің бірлігі — ньютон-метр (1 Н · м). Бұл иіні 1 м болатын 1 Н күштің моменті.

VІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру.

§69 дайындық сұрақтарын талдау.

1. Күш моменті дегеніміз не?

2. Иіндік дегеніміз не?

3. Моменттер ережесі?

VІІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын бекіту немесе дағдыландыру жұмыстарын жүргізу.

Есеп шығарту.

Есептер жинағына №504, 506, 512 жаттығуларды орындаймыз.

VIІI.ДК. Бағалау. Үй тапсырмасын беру: §69 дайындық сұрақтары,