Сабақтың тақырыбы : "Түбір мен қосымша"

Сабақтың тақырыбы: Түбір мен қосымша  

Мақсаты :

1.сөз түрлі бөлшектерден тұрып, өзіне тән белгілі бір мағына қызмет атқаратындығы жөнінде оқушыларға теориялық білім беру.

2. жаттығу жұмыстарын орындау барысында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.

3.туған жерін тілін салт-дәстүрін құрметтеп, адамгершілік ұлтжандылық қасиеттерге баулу.

Сабақтың көрнекілігі :оқулық,интерактивті тақта, слайд,плакаттар

Сабақтың түрі : қайталау сабағы

Сабақтың әдісі : жазбаша орындау, сұрақ-жауап.

                             Сабақтың барысы  

1.Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен амандасу, кезекшілікті қадағалау,сыныпты түгендеу.

Үй тапсырмасын сұрау:

Жапырағы сарғайған ағашқа қарап,күз көрінісін бейнелеп жазып келу.Сөздерге өосылған қосымшалардың астын сызып , туынды сөздердің жасалу жолын түсіндіру.

Сөздің бастапқы мағыналы бөлшегін түбір дейміз. Мысылы жолдастық ,сауыншылыр, мектептердің, көрінген деген сөздердәң түбірлері –жол ,сау , мектеп, көр. Себебі бұлар қосымшасыз тұрып та белгілі бір мағынаны береді. Осы түбірлерге жалғанған –дас, -тық,-ын,-шы,-тер,-дің, бөлшектері қосымша деп аталады. Қосымша жеке тұрғанда да ешбір мағына білдіре алмайды.

Қосымша екі түбірге бөлінеді:жұрнақ және жалғау.

Жұрнақ өзі жалғанған сөздің мағынасын өзгертеді және екі түрге бөлінеді :

Сөз тудырушы жұрнақтар, сөз түрлендіруші жұрнақтар болып.

Түбірдің негізгі мағынасын өзгертіп ,оған жаңа мағына беретін жұрнақты сөз тудырушы жұрнақ дейміз.

Мысалы : Жол – із немесе сапар мағынасын білдірсе,оған –дас қосымшасы қосылса ,серік мәніндегі адам, ал-тық қосылса, адамдар арасында болатын қарым –қатынасты білдіреді.

Осындай жұрнақтар арқылы жасалған сөздер туынды түбір немесе туынды сөз деп аталады. Сөйтіп жол,сау деген негізгі түбірлер де жолдас жолдастық ,сауын –сауыншы деген негізгі түбірлерде ,жолдас жолдастық, сауын сауыншы деген сөздер туынды түбірлер болып табылады. Бір сөзге бірнеше жұрнақ жалғана береді.бір түбірден жасалған әр түрлі сөздер түбірлес сөздер деп аталады. Мысалы:  өнім,өндіріс,өніс,өнгіш деген сөзде негізгі түбір –өн. Олай болса , балалар, әрі қарай жаттығу жұмысын орындау барысында тақырыпқа көз жеткізейік.

Жаттығу жұмысы.

Оқып шығып , мәтіндегі негізгі ойды анықтау . Мәтінде қандай елдік дәстүр көрініс тапқан?

Сөйлемдегі қарамен жазылған сөздерді құрамына қарай талдаңдар. Қосымшалардың түбірін , жұрнақ па, жалғау ма ажыратыңдар.

     Қарамен жазылған сөздер: бойы,жақсылық, қолынан әкемнің құлаған шаңырағын , сыртқы елге, оқиғаға , түлкі төркінін ,ағам, апамның, адамгершілік, қасиеттерінен ,ақыл-парасатынан.

   Берілген сөздерден жұрнақ арқылы туынды түбір жасап , дәптерлеріңе жазыңдар.

    Ой, пайда, жаз, оқу, күз, көктем,сый,сылдыр, үйір, іс, үлгі , жүз, тәрбие, тәлім, тежеу.

Сөздердің түбірі мен қосымшасын дефис арқылы ажыратып жазыңдар.

Әділеттілікті, шаруашылықтар, білгіштік,имандық сыйлағыш ,кішіпейілділік , тарыншақ, ұрыншақ, тасымалданғандары  .

Төмендегі сөздерді үлгіде көрсетілгендей етіп үш бағанға бөліп жазыңдар.

Түбір сөздер : кітап.

Туынды сөздер: тасымал.

Жалғаулы сөздер: мектепте

Сабақты қорытындылау .

Сөз дегеніміз не?

Түбір сөз дегеніміз не?

Қосымша нешеге бөлінеді?

Қазақ тілінде қанша жалғау бар?

Жұрнақ нешеге бөлінеді?

Сөз тұлғасы дегеніміз не?

Үйге тапсырма беру.

Пысықтауға арналған сұрақтарға дайындалып келу.

Бағалау .

ІІІ. Мақсат қою :

ІV. Жаңа сабақ:

Сұрақтарға жауап алу :

Бекіту :

Үйге :

Бағалау