Сабақтың тақырыбы: Түркеш қағанатының құрылуы мен дамуы және ыдырау себептері (704-756 жж)

• 1 слайд

  Сабақтың тақырыбы
  
  §3. Түркеш қағанатының құрылуы мен дамуы және ыдырау себептері (704-756 жж)
  

• 2 слайд

• 3 слайд

  Тақырып жоспары:
  1. Түркеш қағанатының құрылуы, аумағы,этникалық құрамы
  2. Түркеш қағанатының ішкі- сыртқы саясаты
  3. Қағанаттың ыдырауына әсер еткен себептер
  
  

• 4 слайд

  
  
  1-тақырыпша
  
  Түркеш қағанатының құрылуы, аумағы,этникалық құрамы
  

• 5 слайд

  Батыс Түрік қағанаты 704 жылы ішікі талас-тартыс пен Қытай елінің шапқыншылығының әсерінен ыдырайды.
  
  

• 6 слайд

  
  Түркеш қағанатының құрылуы
  
  Тәуелсіздігінен айырылған түрік тайпалары Қытай басқыншыларына қарсы көтеріліске шығып отырды. Олардың ішінде тек қана түркеш тайпасы VIII ғасырдың басында өз мақсаттарына жетеді.704 жылы Түркеш тайпасының көсемі Үшліктің басшылығымен түркеш әскерлері қытайларды жеңеді.Міне осы кезден бастап Түркеш қағанаты Батыс Түрік қағанатының орнына құрылады. Түркеш қағанатының нақты құрылған уақыты деп 704 жылды айтамыз.
  

• 7 слайд

  
  Түркеш қағанатының территориясы
  (704-756 жж)
  
  Қағанаттың негізгі жер аумағы Жетісу өңірі.Сонымен қатар Орта Азияның оңтүстік-шығысында Шаш (Ташкент) қаласынан Шығыс Түркістандағы Бесбалық, Тұрфан қалаларына дейінгі аралықты қамтыды.
  Орталығы Суяб қаласы Жазғы ордасы Күңгіт қаласы
  

• 8 слайд

  Түркеш қағанатының этникалық құрамы
  Қағанаттың негізін түркеш тайпасы құрған. Олар сары түркеш, қара түркеш болып бөлінген.
  
  Сары Түркеш(Шу бойында орналасты)
  Қара Түркеш (Іле бойында орналасты)
  

• 9 слайд

  
  
  2-тақырыпша
  
  Түркеш қағанатының ішкі- сыртқы саясаты
  

• 10 слайд

  Қағанаттың саяси жағдайы
  Үшлік қаған(704-706 жж)
  Алғашқы билеушісі.Түргеш қағанатын 20 саяси-әкімшілік аймаққа бөлді. Оның барлығы қағанға бағынышты болды.Әр аймақта 7 мың әскер болған.
  Үшлік қаған билікте екі жыл ғана отырады.Бұл кезде Орта Азияда араб тайпаларының басқыншылығы басталады. 706 жылы Үшлік қаған қайтыс болады.
  Үшлік Сақалды қаған (706-711 жж)
  Үшлік Сақалды қаған басқарған кезде қағанаттың ішкі және сыртқы саяси жағдайы өте күрделі болды. Билік үшін сарытүркештермен қаратүркештердің арасында талас жиілей түсті. Ал сырттан Шығыс Түрік қағанаты, араб тайпалары, сонымен қатар Таң (Қытай) империясы да қауіп төндірді.711 жылы Шығыс Түрік қағанатының қағаны Қапаған ішкі талас-тартысты пайдаланып Түркештерді өздеріне бағындырады.Сөйтіп Үшлік Сақалды өлтіріп, біраз уақыт түркештерді басқарады.
  

• 11 слайд

  Сұлу қаған (715-738 жж)
  
  Түркеш қағанатын 715-738 жылдары Сұлу қаған басқарды.Біразжылдар бойы ішкі және сыртқы талас-тартыстардан тұралаған Түркеш қағанаты Сұлудың кезінде қайтадан күш ала бастайды. Бар билік, саяси артықшылықтар қара түркештердің қолына көшеді.Қаған ордасы Тараз қаласына көшірілді. Қағанның шайқастарға тікелей өзі қатынасуына әрі ылғи да жеңіске жетуіне байланысты арабтар оған «сүзеген», «мүйізді қаған» деп ат қойған.Арабтармен болған соғыстан кейін Сұлу қаған еліне оралып,Навакет қаласында өз қолбасшысы Баға тарханның опасыздығынан қаза болады.
  

• 12 слайд

  Сұлу қағанның сыртқы саясаты
  
  Арабтар шапқыншылығы
  Қытай мемлекеті үлкен қауіп төндірді
  Шығыс Түрік қағандығының басып алу қаупі төнді
  Сырттан төнген қауіп
  Сұлу қаған
  
  
  
  
  
  
  
  
  Қағанаттың тәуелсіздігін сақтап қалды
  Қытай империясы және Шығыс Түрік қағанатымен құдандалық арқылы келісімге келді
  Көрші елдермен әскери келісімшарттар жасасты
  Орта Азия халықтарымен арабтарға қарсы күш біріктірді
  

• 13 слайд

  Соғдылардың Жетісуға қоныс аударуы
  Соғдылар-Орта Азияда өмір сүрген иран тілдес халық. Ежелден Зеравшан мен Қашқадария өзендерінің алабын қоныстанған. VI-VIII ғасырларда соғдылықтарды Түрік қағандығы жаулап алған.
  Соғдылардың Жетісуға қоныстануы туралы әр түрлі пікірлер бар.
  Сауда арқылы келіп қоныстанған.
  Бұхараның әмірі Абруйдың алым-салықтың көп алуына шыдамай, қоныс аударуға мәжбүр болған.
  Арабтардың жаулап алуымен байланыстырады.
  Тарихи жағынан алып қарағанда бұл үш пікірдің үшеуі де белгілі бір жағдайларға байланысты соғдылардың шығысқа қарай қоныс аудара бастағанын теріске шығармайды. Соғдылардың қоныс аударуына осы үш себептің әсер еткендігі-тарихи шындық.
  

• 14 слайд

  Зерттеушілердің соғдылар туралы пікірлері
  В.В.Бартольдың айтуынша, соғдылардың Түркістан мен Жетісуға қоныс аударуы саудағабайланысты. Сондай-ақ араб шапқыншылығы да соғдылардың Жетісуға қоныс аударуын күшейтіп жіберді. Мұны археологиялық зерттеулерден,Іле, Шу, Талас бойындағы қалалық өмірдің дамуынан байқауға болады..Әсіресе VI-VIII ғасырларда соғдылықтар Жетісуға ағыла бастаған.
  
  VII ғасырдың бас кезінде Жетісуда болған қытай саяхатшысы Сюань Цзянь өзінің күнделігінде «Суяб қаласының батыс жағында бірнеше қала бар.Олар басқаларға тәуелсіз, бірақтүріктерге бағынышты өз билеушісі бар» деп жазған.
  
  Махмуд Қашқари еңбегінде «Олардың Жетісуға қоныстануы бұл аймақта егіншілік пен қала мәдениетінің дамуында айтарлықтай із қалдырды. Түрік тілдес ру-тайпалардың арасына келген соғдылықтар олардың тілін, әдет-ғұрпын, мәдениетті үйрене бастаған түріктер соғдылармен жақын араласа бастаған» деп жазады.
  

• 15 слайд

  751 жылғы Атлах шайқасы
  Сұлу қаған қайтыс болғаннан кейін сары және қара түркештер арасында 20 жылға созылған талас-тартыс басталады.Қағандықтың саяси және экономикалық жағдайын мүлде әлсіретіп жібереді. Қағандықтың мұндай жағдайын біліп отырған Қытай империясы Куш қаласындағы (Шығыс Түркістан) әскерін Жетісуға аттандырып, 748 жылы Суябты жаулап алады. Бұдан кейін Қытай әскерлері Ташкентті басып алып, оның әмірін өлтіреді. Әмірдің ұлы арабтарды көмекке шақырады. 751 жылы Тараз маңындағы Атлах қаласының түбінде арабтармен қарлұқтар бірігіп қытай әскерін жеңеді. Бұл жеңіс Орта Азия жеріндегі Қытай империясының билігін біржолата жояды.
  
  

• 16 слайд

  
  
  3-тақырыпша
  
  Қағанаттың ыдырауына әсер еткен себептер
  

• 17 слайд

  
  
  Түркеш қағанатының әлсіреу себебі мен ыдырауы
  Араб-Қытай шапқыншылығы
  Ішкі қақтығыс
  Араб-Қытай шапқыншылығы
  Көп жылға созылған араб-Қытай шапқыншылығы Түркеш қағанатының экономикалық және саяси жағдайын әлсіретіп жіберді.
  Ішкі қақтығыс
  Сары және қара түркештер арасындағы жікке бөлінушіліктің бұрынғыдан да ушыға түсуі, талас-тартыстың шиеленісуі,Түркеш қағанатын әлсіретті.
  756 жылы Қарлұқтар Түркеш қағанатын құлатып, билікті өз қолдарына алды.
  

• 18 слайд

  
  
  Қарлұқ қағанаты 756-940 жж