ІІI. Жаңа материалды хабарлау
Сабақтың жоспары:
1. Темперамент туралы жалпы түсінік.
2. Темперамент туралы ғалымдардың ой - пікірлері
3. Темпераменттердің психологиялық сипаттамасы.
4. Темпераменттерді тәрбиелеу мәселесі.
|
Мағынаны тану
-
Сонымен, біздің бүгінгі сабағымыздың тақырыбы
«Темперамент».
Темперамент (лат. temperamentum -
бөліктердің қажетті арасалмағы) - дегеніміз адамның психикалық іс-әрекетінің
динамикасын сипаттайтын тұрақты жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер
мен күйлер ағысы қарқындығының, жылдамдығының, ырғағының - жиынтығы.
Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық
ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда
болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы. Темпераменттер төрт түрлі сұйықтық заттарға байланысты:
v
денені жылытатын – қан,
v
салқындататын – шырын,
v
құрғататын – бауырдағы өт
v
дымқылдық беретін қара өт (талақ).
Гиппократ пен И.П.Павлов бойынша темперамент типтері
Темпераменттердің
түрлері (Гиппократ бойынша)
|
Жүйке
жүйесінің типтері (И.П.Павлов бойынша)
|
Жүйке
процестерінің (қозу, тежелу) қасиеттері
|
Күші
|
Тепе –
теңдігі
|
Қозғалғыштығы
|
Холерик
Сангвиник
Флегматик
Меланхолик
|
Ұстамсыз тип
Ширақ тип
Баяу тип
Әлсіз тип
|
Күшті
Күшті
Күшті
Әлсіз
|
Тең емес (қозуы
тежелуінен басым)
Тепе – тең
Тепе – тең
|
Қозғалғыш
Баяу
|
Э.Кречмер дене бітімінің төрт типін ажыратты.
Тапсырма №1:
Көп нүктенің орнына жаңа материал бойынша танысқан
ұғымдарды жазуға тапсырма береді.
Тапсырма
№ 2:
“Темперамент
типтерін түспен байланыстырыңыз?”
“Темперамент
типінің бет әлпетін суреттіңіз?”
Тапсырма №3: Жаңа тақырып бойынша танысқан ұғымдарды
өткен материалмен байланыстырып, жұп ұғымдардың арақатынасын анықтауға тапсырма
береді.
Тапсырма №4: Темперамент типтеріне келтірілген сипаттамаларды оқып, бейнеленген
іс-әрекетіне қарап, сәйкесін табуға тапсырма береді.
Тапсырма №: 5 Темперамент типтерінің жағымды және жағымсыз сапаларын кестеге
толтыруға тапсырма береді.
Тапсырма №6: Берілген жағдаяттарды әр түрлі темперамент типіндегі адам кейпінде
сомдап, іс-әрекетін көрініс түрінде көрсетуге тапсырма береді.
|
Студенттер
темперамент жөніндегі ақпаратпен танысып, өз ойларын ортаға салады. Қосымша
мәліметтер алады, білімдерін толықтырады.
Тақырып бойынша
мәліметтерді дәптерлеріне түсіріп отырады.
Темперамент – жүйке жүйесінің тума қасиеттерінен туындайтын адамның жеке
өзгешеліктерінің бірі.
Темперамент
– организмнің физиологиялық өзгешеліктерімен, әсіресе, жоғары жүйке
қызметінің тума қасиеттерімен шарттас психикалық құбылыс.
Төрт түрлі
сұйықтықтың араласуының пропорциясын грекше “красис” деп атаған, ал латын
тілінде бұл терминді темпераментум деп атап кеткен.
Зерттеген
ғалымдар: Гиппократ, Гален, Кант, Гейне, Зеланд,
Лесгафт, Павлов, Теплов.
Темперамент
типтері:
Холерик – ұшып -қонып тұратын, күйгелек, тынымсыз, шамданғыш,
көңіл-күйі жиі өзгеретін, қарым-қатынаста аумалы төкпелі, тұрақсыз, соқпа
мінезді, белсенді, пысық, бірақ бейқам, ашуланшақ бала.
Сангвиник –
ашық, көпшіл, сөзшең, кісіге қайырымды, оптимист, өмір сүйгіш, көтеріңкі,
көңілді, басшылыққа, жетекшілікке құштар.
Флегматик -
өте сақ, ұяң, байсалды, жұртқа жақсылық тілейтін сенімді, тұрақты,
бірқалыпты.
Меланхолик –
сәл нәрсеге ренжиді,өкпелегіш, пессимист, тұйық, сөзге сараң, аса баяу
қозғалатын жай басар.
Темпераменттің
конституционалдық негізін салғандар: Кречмер, Шелдон. Бұл теорияға сәйкес
адамдардың темпераменті дене бітіміндегі айырмашылықтармен анықталады. Осыған
байланысты дене бітімінің төрт типін Кречмер ажыратты.
Лептосоматик
- нәзік дене құрылысымен, биік бойымен, тар иықтылығымен, қол аяғының
ұзындығымен және жүдеулігімен ерекшеленеді.
Пикник - өте
толық келген, орта және шағын бойымен, қысқа мойнымен және дөңгелек басымен
ерекшеленеді.
Атлетик -
күшті дамыған бұлшықетімен, мықты дене бітімімен, ұзын не орта бойымен, кең
иықты және тар жамбасымен ерекшеленеді.
Диспластик -
дене бітімі ешқандай түрсіз, дұрыс емес дене құрылысымен ерекшеленетін
адамдар.
Көп
нүктенің орнын тиісті сөздермен толтырады.
- Темперамент
жүйке жүйесінің тума сапаларынан туындайтын адамның жеке ерекшеліктері.
- Темперамент
жөніндегі физиологиялық ілім Гиппократтан бастау алады, ол темперамент
типінің 4 типін: холерик, сангвиник, флегматик, меланхолик бөліп
көрсетті.
Студенттер
холерикті – қызыл
Сангвиник
– сары
Флегматик – жасыл
Меланхолик - көк түспен байланыстырады.
Студенттер
темперамент типтерін суреттейді.Әр темперамент өкілінің көңіл – күйін бейнелейді.
Жұп
түсініктердің арақатынастарын ажыратады, өз пікірлерін дәлелдейді.
1. а) психика - в)
темперамент; (3)
2. а) темперамент
- в) мінез; (2)
3. а) темперамент
- в) эмоция; (5)
4. а) қозғалыс сферасы
- в) темперамент; (4)
5. а) темперамент
- в) экстраверсия; (3)
6. а) темперамент
- в) жүйке жүйесінің күші; (3)
7. а) сангвиник -
в) холерик. (1)
Темперамент типтеріне
келтірілген сипаттамаларды оқып, сәйкесін табады.
№3 тапсырманың
жауаптары:
1.
Самал 2-сынып оқушысы. Ойында белсенді, көбіне
әскери ойындарды ойнағанды ұнатады. Өте қозғалғыш. Елгезек. Тіл алғыш.
Жан-жағына жалтақтап отырады. Қолы тыным таппайды.Түрлі әсерлерге тез
беріледі. Сөзінде селқостық бар. (холерик)
2. Жібек 1-сынып оқушысы. Өте сезімтал, әсерленгіш,сәл
нәрсеге қиналып, көзіне жас алып жылайды. Бірде ол сөмексінен кітабы
табылмағанына да жылады.Тез өкпелегіш, өкпесін көпке сақтайды. Балалар арсында
енжар. (меланхолик)
3. Айбек 4-сынып оқушысы. Өте қозғалғыш, әуесқой, бәрін
біліп алуға тырысады. Ақыл-ой әрекеті белсенді жүріп отырады. Мұғалімге сұрақ
көп қояды. Тәрбиелеуге оңтайлы, өмірге икемді. (сангвиник)
4. Олжас 3-сынып оқушысы. Сабақта тыныш отырады,
жанындағы балаларды мазаламайды. Мәселені тез шешуге асықпайды, дауыс екпіні
баяу. Өте ұстамды, кез-келген нәрсеге сезімін білдірмейді.
(флегматик)
1 суретте
–флегматик, 2- меланхолик, 3-холерик, 4- сангвиник
Топ студенттері
өздеріне берілген тапсырма бойынша мәтінге шолу жасайды. Әр топ беттерімен
жұмыстанып, бірігіп ақылдасады.
Темперамент
типтері
|
Жағымды
сапалар
|
Жағымсыз
сапалар
|
Сангвиник
|
өмірсүйгіш,
алғыр, қарым-қатынасшыл, әуесқой
|
Менменшіл,
сенімді, жеңілтектік,
шектен тыс
қарым-қатынасшыл,
|
Холерик
|
әуесқойлық, белсенділік, қайсарлық, алғыр
|
Қозғыш,
агрессивті,
кикілжіңге тез
түскіш,
шыдамсыз
|
|
Флегматик
|
ұстамды, тұрақты,
шыдамды, сенімді
|
Баяу,
немқұрайлылық,
|
|
Меланхолик
|
Мейірімді,мейірбан,
жанашырлық сезімі жоғары
|
жұмысқа
қабілеттілігі
төмен, тұйық,
ұялшақ
|
|
Студенттер
өздеріне берілген жағдаяттарды шешіп, темперамент типінің ерекшеліктеріне
сәйкес жауаптарын топқа жариялайды.
1 жаяғдаят:
Холерик тобы:
Орта жастағы әйел адамға кезекте тұрғанын айтып, ашуланып, агрессивті түрде
кабинетке кіруіне өз наразылығын білдіреді.
Сангвиник тобы:
Орта жастағы әйел адамға кезекте тұрғанын айтып, кабинетке кіруіне еш
наразылық білдірмей, сөйлесіп кетеді.
Флегматик тобы:
Орта жастағы әйел адамның кезектен тыс кабинетке кіргеніне еш ашусыз,
байсалды түрде жауап қайтарады.
Меланхолик тобы:
Орта жастағы әйел адамның кезектен тыс кабинетке кіріп кеткеніне уайымдап,
жылап жібереді.
|
Айтылған
ақпаратттарды мұқият тыңдау арқылы өзіндік пікір қалыптастырады. Өз
білімдерін толықтырады. Өз ойларын талдап түсіндіруге мүмкіндік алады.
Темперамент – жүйке
жүйесінің тума қасиеттерінен туындайтын адамның жеке өзгешеліктерінің бірі
екендігін; оны Гиппократ, Гален, Кант, Гейне, Зеланд, Лесгафт, Павлов,
Теплов секілді ғалымдар зерттегендігін біледі. Төрт түрлі сұйықтықтың
араласуының пропорциясын грекше “красис” деп, ал латын тілінде бұл терминді темпераментум
деп атайтынын біледі.
Темпераменттер
төрт түрлі сұйықтық заттарға байланысты болатындығын: денені жылытатын – қан,
салқындататын – шырын, құрғататын – бауырдағы өт, дымқылдық
беретін қара өт болатындығын біледі. Темпераменттің 4 типі
болатындығын, әрбір темперамент типіне тән қасиеттер мен сапаларды біледі,
олардың жағымды және жағымсыз тұстарымен танысады.
И.П.Павлов
бойынша холерик темпераменті жүйке жүйесінің күші бойынша күшті, тепе-теңдігі
бойынша тежелуінен қозуы басым, қозғалғыш болып келетіндігін; сангвиник
темпераменті жүйке жүйесінің күші бойынша күшті, тепе-теңдігі бойынша
тежелуі мен қозуы тепе-тең, қозғалғыш болып келетіндігін, флегматик
темпераменті жүйке жүйесінің күші бойынша күшті, тепе-теңдігі бойынша тежелуі
мен қозуы тең, баяу болып келетіндігін, меланхолик темпераменті жүйке
жүйесінің күші бойынша әлсіз болып келетіндігін ұғынады.
Темпераментті
дене бітіміне байланысты лептосоматик - нәзік дене құрылысымен, пикник -
өте толық келген, орта және шағын бойымен, атлетик - күшті дамыған
бұлшықетімен, мықты дене бітімімен, ұзын не орта бойымен, диспластик - дене
бітімі ешқандай түрсіз, дұрыс емес дене құрылысымен ерекшеленетіндігін
ұғынады.
Жаңа материал бойынша танысқан алғашқы ұғым – темпераменттің
анықтамасын, темперамент жөніндегі физиологиялық ілім Гиппократтан бастау
алатындығын, Гиппократ темперамент типін 4-ке: холерик, сангвиник, флегматик,
меланхолик типтеріне бөліп, тақырыптың негізгі тұстарын есіне түсіреді.
Тапсырма
орындауда темперамент өкілдерінің мінез – құлқын, өмірдегі көзқарастарын
түспен байланыстыру арқылы ақпарат алады. Өйткені қызыл түс – белсенділік, энергиясы мол; сары түс – жайдарлы
мінезді, ақ көңілділікті; жасыл түс – сабырлы, байыптылықты; көк түс –
байсалды, сезімталдылықты білдіреді.
Темперамент
типтерінің
күнделікті көңіл
– күйін суреттеу арқылы, бет әлпеттің де адам өміріндегі маңыздылығын
меңгереді.
Дәріс мәтініне
шолу жасау арқылы өз беттерімен жұмыс жасау дағдысын меңгереді. Оқылған
материалды қорытып, жұп түсініктерді саралайды, ұғымдардың арақатынасын
ажыратып, пікірін дәлелдейді, топ алдында темперамент түсінігін психика,
мінез, эмоция, қозғалыс сферасы, экстраверсия, жүйке жүйесінің күші
ұғымдарымен байланыстырып, арақатынасын анықтайды. Өз ойын айтуға
дағдыланады, топ болып жұмыстануға, өз ойын жеткізуге студенттерді баулиды.
Студенттер
салыстыру арқылы білімдерін толықтырады. Өткен білімдерін қайта жаңғыртып,
ерекшеліктер мен ұқсастықтарды табуға талпынады. Ойлау жүйесін іске қосады.
Самалдың ойында
белсенді, өте қозғалғыш, елгезек, тіл алғыш, түрлі әсерлерге тез берілгіш
болғандығынан оның холерик екенін; Жібектің өте сезімтал, әсерленгіш, сәл
нәрсеге қиналып, көзіне жас алып жылайтындығынан оның меланхолик екендігін;
Айбектің өте қозғалғыш, әуесқой, бәрін біліп алуға тырысады, тәрбиелеуге
оңтайлы, өмірге икемділігінен оның сангвиник екендігін; Олжастың сабақта
тыныш отыратындығынан, мәселені тез шешуге асықпайтындығынан, дауыс екпіні
баяу, өте ұстамды, кез-келген нәрсеге сезімін білдірмейтіндігінен оның
флегматик екендігін ұғынады.
Темперамент
типтерінің ерекшеліктерін жетік түсінеді.
Әрбір темперамент
типіне шолу жасайды, сангвиник типінің жағымды сапаларына өмірсүйгіш,
алғыр, қарым-қатынасшыл, әуесқойсапалары, ал жағымсыз сапаларына менменшіл,
сенімді, жеңілтектік, шектен тыс қарым-қатынасшыл сапалары жататынын; холерик
типінің жағымды сапаларына әуесқойлық, белсенділік, қайсарлық, алғыр
сапалары, ал жағымсыз сапаларына қозғыш, агрессивті, кикілжіңге тез түскіш,
шыдамсыз сапалары жататынын; флегматик типінің жағымды сапаларына ұстамды,
тұрақты, шыдамды, сенімді сапалары, ал жағымсыз сапаларына баяу,
немқұрайлылық сапалары жататынын, меланхолик типінің жағымды сапаларына
мейірімді, мейірбан, жанашырлық сезімі жоғары сапалары, ал жағымсыз
сапаларына жұмысқа қабілеттілігі төмен, тұйық, ұялшақ сапалары жататындығын біледі.
Көріністі орындау
арқылы темперамент жайлы білімдерін толықтырады, темпераменттің холерик,
сангвиник, флегматик, меланхолик типтерінің ерекшеліктерін визуальды түрде
есте сақтайды. Әр темперамент типтерінің ерекшелігін ескеріп, көріністі
сомдайды. Актерлік шеберліктерін шыңдауға үйренеді.
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.