"Салт-дәстүрім – асыл қазынам" (тәрбие сағаты) 4 сынып

Тақырыбы:  Салт-дәстүрім – асыл қазынам

Мақсаты:  Оқушылар қазақ халқының салт-дәстүрімен, әдет-ғұрпымен, тыйым сөздерімен танысады;

Өз елін, жерін сүйе білуге, халық мұрасын қастерлеуге, салт-дәстүрді құрметтей білуге тәрбиелеу;

1.Ұйымдастыру бөлімі

                                                Кіріспе сөз

          Мұғалім: Бала тәрбиесіне, жалпы адам тәрбиесіне терең мән беріп, оның сәтті болуына көмек болған - өзіміздің қазақ халқы. Біздің халқымыздың тәрбие тәсілдері мен тәжірибелері өте көп. Халқымыздың ғасырлар бойы жасаған зор еңбектері салт-дәстүр, әдет-ғұрып үлгілері мен өнегелері – соның айғағы.  

Әр ұлттың өзіндік ерекшеліктері, салт-дәстүрі, тілі болатыны белгілі. Біздің тәрбиеміз де ананың ақ сүтінен, ана әлдиінен, атаның қасиетті сөздерінен бастау алады. Халқымыздың әдет-ғұрпы мен дәстүрін, тарихын біліп, оны қастерлеп, бүгініміз бен келешегіміздің нәрлі қайнарына айналдыру - әрқайсымыздың азаматтық борышымыз. Осы мақсатта «Салт-дәстүрім – асыл қазынам» атты тәрбие сағатымызға қош келдіңіздер. Оқушылар 3 топқа бөлінеді.

І топ «Абай ауылы»

ІІ топ «Мұхтар ауылы»

ІІІ топ «Шәкәрім ауылы»

Бүгінгі жас егеменді еліміздің болашағын қалыптастыру үшін халқымыздың қаһармандық тарихын, ғасырдан ғасырға жалғасып жинақталған ұлттық мұрасын, мәдениетін, ұлттық салт-дәәстүрі, әдет-ғұрпын білуіміз керек.

«Абай ауылы»  Бұл ауыл қазақтың дәстүрі бойынша ізденген жұмыстарын айтады.

1-оқушы: Сүйінші. Қуанышты хабар жеткізуші адам «Сүйінші, сүйінші» деп келеді. Мұндайда қуанған үй иесі «Қалағаныңды ал» дейді, немесе оған риза болатындай сыйлық ұсынады. Бұл – шын қуанудың, ризашылықтың белгісі.

2-оқушы: Шашу. Қуаныш айғағы ретінде жасалатын салтанатты дәстүр. Бала дүниеге келгенде, келін түскенде, құда келгенде, осындай қуанышты күндерде тәттілермен, күміс тиындармен шашу шашады.

3-оқушы: Сыбаға. Құрметті қонаққа немесе өздерінің жақын-жуығына арнап сақтаған кәделі  ет мүшелері сыбаға деп аталады. Үлкен ақсақалдарға, құдаларға, жолы үлкен адамдарға сыбаға әдейі сақталады. 

4-оқушы: Ерулік. Басқа жерден көшіп келген көршілерге сол жерде тұратындар ерулік береді, яғни қонаққа шақырады.

5-оқушы: Тоқымқағар. Жас жігіт алғаш жолға шыққанда жасалатын дәстүрлі бас қосу. Мұндайда арнаулы мал сойып немесе сыйлы мүшелер салынып, ет асылып, кең дастархан жасалады. Ойын-сауық құрып, өлең, жыр айтылады.

Ал, енді «Шәкәрім ауылына» сөз кезегін берейік. Бұл ауыл бізге балаға байланысты салт-дәстүр туралы айтпақшы.

1-оқушы: Шілдехана. Бала дүниеге келген күні кешке ауыл жастары шілдеханаға жиналады, өнерлі жастар жаңа туған баланы, оның анасын ардақтап, ән салып, күй тартады.Әр түрлі ойындар ұйымдастырады.

2-оқушы: Бесік той. Кіндігі түскен баланы бес күннен кейін бесікке салады. Бұл тойға жиналған көрші-қолаң шашуларын ала келеді. Баланы бесікке салардан бұрын ауылдың жасы үлкені, беделді әйелі бесік жабдығын орын-орындарына қояды. Содан кейін бесікті адыраспанмен аластап шығады.

3-оқушы: Қырқынан шығару. Қырық күн толған соң нәрестенің сүт тырнағы мен қарын шашын алып, теңгелер салған ыдысқа қырық қасық су құйып шомылдырады.

4-оқушы: Тұсау кесу. Бала қаз тұрып жүре бастағанда жасалатын салт-дәстүр. Бұл  дәстүр бала құламай, аяғын тез басып жүріп кетсін деген оймен жасалады, тілек айтылады.

Қаз-қаз балам, қаз балам,

Қадам бассаң мәз болам.

Күрмеуіңді шешейін,

Тұсауыңды кесейін, - деп ала жіппен кеседі.

5-оқушы: Сүндет той. Сүндетке отырғызылған баланың құрметіне жасалады. Сүндеттеу VІІ-VІІІ ғасырларда араб елдерінен шығып, бүкіл мұсылман жұртына тараған. Сүндетке отырғызу мұсылмандықтың белгісі болып саналған. Ер баланы сүндетке бес, жеті немесе тоғыз жасында отырғызған.

6-оқушы: Тілашар. Бүлдіршіннің тілі жеке-жеке сөздері айтуға икемделе бастаған кезде тілі тез шығуы үшін дәстүрлі тілашар тойы ырымын жасайды.

-         Міне, балалар, «Шәкәрім ауылы» балаға байланысты жасалатын салт-дәстүрді айтып, бізге шашуын шашты. (Әрбір дәстүр жазылған кәмпит үлгісін тақтаға іліп отырады.)

-         Балалар, халқымызбен бірге ежелден жасап келе жатқан, санамызға жазылып қалған тыйым заңдары да бар. Бұл халқымыздың  әдебі мен салт-

     дәстүріінің бір бөлігі болып саналады. Ендігі кезекте осыы тыйым сөздер             жайлы  таныстырып  өту үшін «Мұхтар ауылына» сөз берейік.

1-оқушы: Босағада тұруға, табалдырықты басуға, есікті керуге болмайды.

2-оқушы: Айға қолыңды шошайтпа.

3-оқушы: Екі бүйіріңді таянба.

4-оқушы: Қол жуған соң қолыңды сілкіме.

5-оқушы: ошаққа  су құйма.

6-оқушы: кеш батарда ұйықтама.

Енді біздерге «Баланы бесікке салу» дәстүрімен Аршынның әжесі Рая әжеміз таныстырады.

Көрініс: «Бесікке салу»

Хормен: Өзге ұлттай біздің де,

              Бар дәстүрмен салтымыз.

Хор: «Қазақ дастарханы»

    Қорытынды

- Балалар, өздерің көріп отырғандай бүгінгі сабағымызда біз қазақтың салт-дәстүрімен, әдеп-ғұрпымен, тыйым сөздерімен танысып өттік. Бұлардың барлығы – қазақ халқының байлығы. Сондықтан оны ұмытпай ескеріп жүру – сендердің міндеттерің.