Сборник стихотворений "Абай өлеңдері"

«Қарабалық әкімдігінің білім бөлімінің  Бозкөл орта мектебі» ММ

«Абай өлеңдері жинағы»

Мұғалім: УраковаС.Ж.

2015 ж.

1.Әсемпаз болма әрнеге

Әсемпаз болма әрнеге

Өнерпаз болсаң, арқалан.

Сен де — бір кірпіш дүниеге,

Кетігін тап та, бар, қалан!

Кайрат пен ақыл жол табар

Қашқанға да қуғанға.

Әділет, шапқат кімде бар,

Сол жарасар туғанға.

Бастапқы- екеу соңғысыз,

2. Ғылым таппай мақтанба

Ғылым таппай мақтанба,  

Орын таппай баптанба, 

Құмарланып шаттанба 

Ойнап босқа күлуге. 

Бес нәрседен қашық бол, 

Бес нәрсеге асық бол, 

Адам болам десеңіз. 

Тілеуің, өмірің алдыңда, 

Оған қайғы жесеңіз. 

Өсек, өтірік, мақтаншақ, 

Еріншек, бекер мал шашпақ — 

Бес дұшпаның білсеңіз. 

Талап, еңбек, терең ой, 

Қанағат, рақым ойлап қой — 

Бес асыл іс, көнсеңіз. 

3. Қыс

Ақ киімді, денелі, ақ сақалды,

Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды.

Үсті-басы ақ қырау, түсі суық,

Басқан жері сықырлап, келіп қалды.

Дем алысы - үскірік, аяз бен қар,

Кәрі құдаң - қыс келіп, әлек салды.

Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып,

Аязбенен қызарып ажарланды.

Бұлттай қасы жауып екі көзін,

Басын сіліксе, қар жауып, мазаңды алды.

4. Желсіз түнде жарық ай

Желсіз түнде жарық ай,

Сәулесі суда дірілдеп,

Ауылдың жаны терең сай,

Тасыған өзен күрілдеп.

Қалың ағаш жапырағы

Сыбырласып өзді-өзі,

Көрінбей жердің, топырағы,

Құлпырған жасыл жер жүзі.

5. Қараңғы түнде тау қалғып

Қараңғы түнде тау қалғып

Ұйқыға кетер балбырап

Даланы жым-жырт, дел-сал қып

Түн басады салбырап

Шаң шығармас жолдағы

Сілкіне алмас жапырақ

Тыншығарсың сен дағы

Сабыр қылсаң азырақ.

6. Қыс

Қыс қандай әсем еді, қара далам

Бір арман-ақ боз жеккен шана маған

Ағызып жұлдыздайын

Дүниенің

Не жетсін күнін күніне бір аралаған.

Қар қандай

Қарып көзді шағылады

Жамылған тау

Даласы

Бағы бәрі.

7. Өлең- сөздің патшасы

Өлең — сөздің патшасы, сөз сарасы

Өлең — сөздің патшасы,сөз сарасы,  

Қиыннан қиыстырар ер данасы.

Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,

Теп-тегіс, жұмыр келсін айналасы.

Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы, 

Ол — ақынның білімсіз бишарасы.

Айтушы мен тыңдаушы көбі —надан,

Бұл жұрттың, сөз танымас бір парасы.

8. Жүрек - теңіз, қызықтың бәрі - асыл тас

Жүрек— теңіз, қызықтың бәрі — асыл тас,

Сол қызықсыз өмірде жүрек қалмас.

Жүректен қызу-қызба кете қалса,

Өзге тәннен еш қызық, іс табылмас.

Достық, қастық, бар қызық—жүрек ісі,

Ар, ұяттың бір ақыл — күзетшісі.

Ар мен ұят сынбаса, өзге қылық.

Арын, алқын — бұл күннің мәртебесі.

9. Жазғытұры

Жазғытұры қалмайды қыстың сызы,

Масатыдай құлпырар жердің жүзі.

Жан-жануар, адамзат анталаса,

Ата-анадай елжірер күннің көзі.

Жаздың көркі енеді жыл құсымен,

Жайраңдасып жас күлер құрбысымен.

Көрден жаңа тұрғандай кемпір мен шал,

Жалбаңдасар өзінің түрғысымен.

10. Жаздыкүн шілде болғанда

Жаздыкүн шілде болғанда,  

Көкорай шалғын, бәйшешек  

Ұзарып өсіп толғанда; 

Күркіреп жатқан өзенге 

Көшіп ауыл қонғанда: 

Шұрқырап жатқан жылқының  

Шалғыннан жоны қылтылдап, 

Ат, айғырлар, биелер 

Бүйірі шығып, ыңқылдап, 

Суда тұрып шыбындап, 

Құйрығымен шылпылдап,

Арасында құлын-тай 

Айнала шауып бұлтылдап, 

Жоғары-төмен үйрек, қаз 

Ұшып тұрса сымпылдап. 

Қыз-келіншек үй тігер, 

Бұрала басып былқылдап, 

11. Күз

Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан,

Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан.

Білмеймін тойғаны ма, тоңғаны ма,

Жылқы ойнап, бие қашқан, тай жарысқан.

Жасыл шөп, бәйшешек жоқ бұрынғыдай,

Жастар күлмес, жүгірмес бала шулай.

Қайыршы шал-кемпірдей түсі кетіп,

Жапырағынан айрылған ағаш, қурай.

Біреу малма сапсиды, салып иін,

Салбыраңқы тартыпты жыртық киім

12. Есіңде бар ма жас күнің

Есіңде бар ма жас күнің,

Кімді көрсең — бәрі дос.

Махаббат, қызық, мал мен бақ,

Көрінуші еді досқа ортақ.

Үміт жақын, көңіл ақ,

Болар ма сондай қызық шақ?

Құдай-ау, қайда сол жылдар,

Махаббат, қызық мол жылдар?!

Ақырын, ақырын шегініп,

Алыстап кетті-ау құрғырлар.

Жалынасың, боқтайсың,

Сағынасың, жоқтайсың

Махаббат кетті, дос кетті,—

13. Жастықтың оты, қайдасың

Жастықтың оты, қайдасың,

Жүректі түртіп қозғамай?

Ғылымның біліп пайдасын,

Дүниенің көркін болжамай?

Адамның тауып айласын,

Кісілікті ойламай. 

Қаруын көңіл сайласын, 

Қолға ол түспес бойламай.

Махаббат, қызық кім көрер,

Оның да дәмін татпаса?

Біржола басты кім берер,

Жаныңа қайғы батпаса.

Аямай жанын дос ерер,

Жолдастықты ақтаса.

Алдыңа айдап кім келер,

Ерінбей жүріп бақпаса.

Мал бақпақтық шаруа боп,

Адал тауып асықпай. 

Құр айғаймен әуре боп, 

Өнердің жайын баса ұқпай.

11. Интернатта оқып жүр

Интернатта оқып жүр

Талай қазақ баласы — 

Жаңа өспірім, көкөрім, 

Бейне қолдың саласы. 

Балам закон білді деп, 

Қуанар ата-анасы,  

Ойында жоқ олардың 

Шариғатқа шаласы.

Орыс тілі, жазуы —

Білсем деген таласы. 

Прошение жазуға 

Тырысар келсе шамасы. 

Ынсапсызға не керек 

Істің ақ пен қарасы.

Нан таппаймыз демейді, 

Бүлінсе елдің арасы. 

13. Балалық өті, білдің бе?

Балалық өті, білдің бе?

Жігіттікке келдің бе?

Жігіттік өтті, көрдің бе?

Кәрілікке көндің бе?

Кім біледі, байғұстар,

Баяндыдан сөндің бе?

Баянсызға төндің бе?

Әлде, айналып, кім білер,

Боталы түйе секілді

Қорадан шықпай өлдің, бе?

15. Көлеңке басын ұзартып

Көлеңке басын ұзартып

Алысты көзден жасырса

Күнді уақыт қызартып,

Көкжиектен асырса;

Күңгірт көңілім сырласар

Сұрғылт тартқан бейуаққа,

Төмен қарап мұңдасар,

Ой жіберіп әр жаққа.

Өткен өмір — қу соқпақ,

Қыдырады талайды.

Кім алдады, кім таппақ

Салды, соны санайды.

Нені тапсаң, оны тап,

Жарамайды керекке.

Өңкей уды жиып ап,

Себеді сорлы жүрекке.

Адасқан күшік секілді

Ұлып жұртқа қайтқан ой,

Өкінді, жолың бекінді,

Әуре болма, оны қой.

Ермен шықты, ит қылып,

Бидай шашқан егінге.

Жай жүргенді уерд қылып,

Тыныш өлсеңші тегінде.

16. Қалың елім, қазағым, қайран жұртым

Қалың елім, қазағым, қайран жұртым,  

Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың. 

Жақсы менен жаманды айырмадың, 

Бірі қан, бірі май боп енді екі ұртың. 

Бет бергенде шырайың сондай жақсы, 

Қайдан ғана бұзылды сартша сыртың? 

Ұқпайсың өз сөзіңнен басқа сөзді,  

Аузымен орақ орған өңкей қыртың

17. Өлсе өлер табиғат, адам өлмес

Өлсе өлер табиғат, адам өлмес,

Ол бірақ қайтып келіп, ойнап-күлмес.

“Мені” мен “менікінің” айрылғанын

“Өлді” деп ат қойыпты өңкей білмес.

Көп адам дүниеге бой алдырған,

Бой алдырып, аяғын көп шалдырған.

Өлді деуге сия ма, ойлаңдаршы,

Өлмейтұғын артына сөз қалдырған?

Кім жүрер тіршілікте көңіл бөлмей,

Бақи қоймас фәнидің мінін көрмей,

Міні қайда екенін біле алмассың,

Терең ойдың телміріп соңына ермей.

Дүниеге дос ақиретке бірдей болмас,

Екеуі тап бірдей орныға алмас.

Дүниеге ынтық, махшарға амалсыздың

Иманын түгел деуге аузым бармас.

18. Жүректе көп қазына бар, бәрі жақсы 

  Жүректе көп қазына бар, бәрі жақсы, 

Теңіздің түбіндей-ақ қарап бақшы.

Сол жүректен жылылық, достық пенен

Бұлақша ағып ғаламға тарамақшы.

Жан шөлдер өзіңдеймен танысқанша,

Бірінен бірі үлесіп алысқанша.

Құмарланар, сүйісер жүрек тауып,

Қытықсыз қызықпенен бас қосқанша.

Жұрттың сөзі: тағдырға адам көнбек,

Бір антұрған еріксіз мезгіл келмек.

Осы сенің қызығың, қуанышың

Сағымша жоқ боп кетіп түгесілмек.

19. Жігіт сөзі (Айттым сәлем, Қаламқас)

Айттым сәлем, қалам қас,

Саған құрбан мал мен бас. 

Сағынғаннан сені ойлап, 

Келер көзге ыстық жас.

Сенен артық жан тумас, 

Туса туар — артылмас. 

Бір өзіңнен басқаға 

Ынтықтығым айтылмас.

Асыл адам айнымас, 

Бір бетінен қайрылмас. 

Көрмесем де, көрсем де, 

Көңлім сенен айрылмас.

Көзім жатқа қарамас,

Жат та маған жарамас. 

Тар төсекте төсіңді 

Иiскер ме едім жалаңаш?

Иығымда сіздің шаш, 

Айқаласып тай-талас, 

Ләззет алсақ болмай ма, 

Көз жұмулы, көңіл мас?

20. Ғашықтың тілі — тілсіз -тіл

Ғашықтың тілі — тілсіз -тіл,

Көзбен көр де, ішпен біл.

Сүйісер жастар қате етпес,

Мейлің илан, мейлің күл.

Ол тілге едік ондайлы,

Қарыпсыз біліп сондайды,

Біліп-ақ, ұғып қоюшы ек,

Енді ішіме қонбайды

22. Қажымас дос халықта жоқ

Қажымас дос халықта жоқ,

Айнымас серт қайда бар? 

Алда көрген артта жоқ, 

Мысқыл, өсек, айла бар.

Жақсылығың күнде ұмыт,

Бір жаңылсаң, болды кек. 

Пайдасынан бой суыт, 

Өзі тимей жүрсе тек.

Пайда, мақтан өзінен 

Артыла ма ант ұрып? 

Жарыса өсек сөзінен, 

Айта берсін шарқ ұрып.

Кімге достық көп еттім, 

Түбі болды бір кейіс. 

Жақсы өмірім әуре өттің, 

Жар таба алмай бір тегіс.

Жау қожаңдап бұртайып, 

Дос құбылып, әуре етер. 

Кімі тентек, кімде айып, 

Тексере алмай өмір өтер.

23. Есіңде бар ма жас күнің

Есіңде бар ма жас күнің,

Кімді көрсең — бәрі дос.

Махаббат, қызық, мал мен бақ,

Көрінуші еді досқа ортақ.

Үміт жақын, көңіл ақ,

Болар ма сондай қызық шақ?

Құдай-ау, қайда сол жылдар,

Махаббат, қызық мол жылдар?!

Ақырын, ақырын шегініп,

Алыстап кетті-ау құрғырлар.

Жалынасың, боқтайсың,

Сағынасың, жоқтайсың

Махаббат кетті, дос кетті,—

Жете алмайсың, тоқтайсың.

Көзіме жас бер, жылайын,

Шыдам бер, сабыр қылайын

Жаралы болған жүрекке

Дауа бер, жамап сынайын.

Көзімнің қарасы

Көңілімнің санасы

Бітпейді іштегі

Ғашықтық жарасы

Қазақтың данасы

Жасы үлкен ағасы

"Бар" демес сендей бір

Адамның баласы

Жылайын, жырлайын

Ағызып көз майын

Айтуға келегнде

Қалқама сөз дайын

Жүректен козғайын

Әдептен озбайын

Өзі де білмей ме

Көп сөйлеп созбайын