Л.Г. Моисеева
Алнаш ёросысь Чем-Куюк
гуртысь
покчи классъёсын
дышетись
Выль
гур.
Пуктэмужпумъёс:пиналъёслэсь гур
сярысьтодон-валанзэсмуромытоно но паськытатоно;
тодматоногуренгерзаськемйылолъёсын, визькылъёсын, удмурт сиёнъёсын; вордиськемшаерез,
калыкезгажан мылкыд пычатоно.
Уже кутэм
материал: ухват, лопатка,
табапуд, гур суран.
Пиналъёс но дышетись
удмурт диськутэндисяськемын.
Азьвылнуэм уж: визькылъёсын, оскиськонъёсын, чакласьконъёсын,
гур котырынужантирлыкъёсынтодматскон.
Занятилэн мынэмез.
Пиналъёс классэ пыро.
Дышетись. Чале, чале пыре, дуно куноосы, пукселэ. Тани
выль гур потти но,соинтиледызотимонэнчошшумпотыны.Азьлодырысьтачейылолвозиське:
выль гур потто ке, оте вал выжы-кумызэс, бускельёссэскузёосынчошшумпотыны,
шулдыръяськыны, табань сиыны. Азьвылугосьгурез али сяменкирпичлэсьозтырылэ -
горд сюйлэсьлэсьтылизы. Нош солы трос калыккулэ. Соиниквемеенужазы.
Дышетскись. Сюйгуынужазы но уробоесюйтыризымойыос. Сое
кык-куиньвалэнворттизыбудисьпиос, нош нылъёскиосазынушыос, кокчооскутысатышкало
вал. Горд сюез корка пырто вал но ,отынпиосъёс сое, гур формаетырыса, нош
пунушыосыншуккылизы. Гур шуккынытужгесваласьмуртэотьылизы.Нош
вуттэмгурезогназэкелляныуглэзё вал. Отчы, пе, вединъёскаръясько.
Дышетись.Калыкыншуо: «Гуртэк корка – корка овол».
Кызьытималпаськоды, малы меда озьышуиллям?
Пиналъёс. Гур коркаезшунтэ, отынсиёнпозьто.
Дышетись.Шонер. Нош со сяна, оско вал гурлэналамалэсь,
сьодкужымъёслэсьутьыныбыгатонэзлы. Та оскиськонъёсасьмедырозь но вуэмын.
Кычеоскиськонъёстытитодиськоды?
Пиналъёс. Нунылысинмедазусьышуыса,
кымыссэгурысьсуэнзырало.
- Кузь
сюресвылэпотыкузы, сьоразы гур бордысьсюезбасьто.
-Гур бордыйоттисько,
ваньаламаезлэсь мед утезшуыса: шайвылысьбертыкузы, сюресвылэпотыкузы.
Дышетись. Удмурт калыктужужась но визьмокалык. Со
сярысьвераловизькылъёс но. Нош титодиськоды-а та визькылъёсты?
Пиналъёс.Гур вылэ уж углыкты. Гур вылынкылльыса эн
ушъяськы. Переськочыш гур вылэзяратэ.
Азьтэмлыэш – гур
вылыськочыш. Ужедкеовол – гур вылын пук. Гур вылын нянь угбуды.
Дышетись. Со сяна, удмуртъёстужчакласькисесь вал.
Ю-нянь мед удалтозшуыса, учконо вал котырысьинкуазез.
Кычегуренгерзаськемчакласьконъёстыасьмеосали но учкиськом?
Пиналъёс.Чынвыллань тубе ке, кезьытлуоз. Гур эстыкупукетэля,
куазьжобалоз. Кочыш гур азьынкыллеке, кезьытлуоз.
Дышетись. Шонер. Нош табереойдолэшудом!
«Ки
пырпотасашудон.
Дышетись. Пиналъёс, монтиледлымадиськонъёс но дасяй.
Учком, тододы меда?
1.
Губыреспересьлэнкукызодиг.
(Гур суран) (калыквыжыкыл)
2.
Мугорызпу, сюрыз корт. (Ухват)
(калыквыжыкыл)
3.
Бакчаез но со гудэ,
Лымыез
но утялтэ.
Порамезгурысьпоттэ,
Шыпгинэваньзэлэсьтэ!
Кыче-сыче
со тирлык?
Од
кет оды дорам лык!
Вералотыныдлушкем,
Гурысь
потизкепыжкем…
Умой
учкы, Одока,
Солэннимыз…(лопатка)
В. Ившин
4. Та тирлыктужкулэ,
Табанезгурысьпоттэ.
Конгыртэ со табаез,
Жогаквуттэпорамез. (Табапуд)
(малпамынавторен)
Учкиськом гур
котырынужантирлыкъёсты. Пиналъёсверало, кызьынимаське но малы кутиське та
тирлык.
Дышетись. Нош та ужантирлыкъёсогшорыесьовол.
Соостывыжвылэуськытъяныуглэзё вал, корка кузёлэнарбериосызшуыса. Выль корка
потыкузы, кузёкышнобасьтэ вал киязухватэнлопаткаез но вера вал: «Ойдокузёвыль
корка. Тон таязюрттиськид, выляз но юртты». Куазьгудыръяку, песянайазбареухватэн
но лопаткаенпотыса, тазьы вера вылэм: «Лэсьтэлэ ас уждэс, пиналъёсыз эн
кышкатъялэ».
Ухватэнгурысьжукез но
поттало вал.
Кыкпиналъёсвачеверасько:
- Гурысь
жукезкинсием?
–Макар.
–
Макар кытын?
–
Бун пушкын.
–
Бун кытын?
–
Тыл сутэм.
–
Тыл кытын?
–
Вукысэм.
–
Вукытын?
–
Гурезьын.
–
Гурезькытын?
–
Шырмудэм.
–
Шыркытын?
–
Инметубем
–
Отынма каре?
–
Курегкуэз шуба вуре.
–
Малы?
–Тынэсьтыднырулдэчушылыны.
Дышетись.Пиналъёс, нош кинлэндоразгурынпорасько?
(Верало)
Кычеческытлуэгурынпыжиськем,
чиньыостэикньылод! Кычегурынпыжем удмурт сиёнъёстытитодиськоды?
Пиналъёс. Мильым, шекера, перепеч, табань.
Дышетись. Ойдолэшулдыръяськом, табань
сярысьшулдыркырзанкырзалом.
Кырзан
«Табаненсюдом»
(кылъёсызС.Федуловалэн, крезьгурезЗ.Антоновалэн)
Нош таберешудом«Пось
табань»шудонэн. (Вордскемкыл. №2, 2008 ар)
Пиналъёскылбурлыдзо.
Нэнэмыпыжем табань,
Тужческытзыреткевань.
ШумпотэпичиНати,
Весь берга гур
котырти.
Гур дорыськошкизнэнэ,
Ныл возьматаегинэ.
Табапудкиязкутиз,
Табазэгуредонгиз.
Выремзэадзизмумиз,
Порасьлычылкакпаймиз.
Эх, Нати, шуэ, Нати,
Оло, табань пормытид?
Зэм но туж умой луэм,
Ожытгинэсутиськем.
Чокжуазкенырысез,
Мукетызпормоззечгес.
Д.Яшин
Дышетись. Тани табаньмы но пыжемини. Ваньдэскуриськожоксьорыпуксьыны.
Пиналъёс. Гурды кемалы мед чидалоз. Ожытпу мед быдтоз.
Медазчынды, пыжиськемды мед удалтоз.
Литература:
Комарова А.М. Визьлюкошыкыс.
(Мадиськонъёсынбичет). – Ижевск: Удмуртия, 2005
Вордскемкыл. № 8, 2008 ар
Христолюбова Л.С.Калыксямъёстычакласа.
– Ижевск: Удмуртия, 1995.
Перевозчикова Т.Г.Удмуртский
фольклор. – Устинов: Удмуртия, 1987
Долганова Л.Н.Икча-кукча
(удмурт нылпи фольклор).-Ижевск: Удмуртия, 1983
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.