Сценарий мероприятия "Хомус кунэ"

Сценарий "День Хомуса"

Дата: ноябрь, 2017                                                             учитель:  Сосина Д.Т.

Бу сэтинньи 30 күнүгэр Саха сиригэр 7 сылын, Хомус күнун бэлиэтиибит.

Саха хомуhун туhунан бастакы бэлиэтээhиннэр  19 уйэ анаарыгар нуучча айанньыттарын, чинчийээччилэрин улэлэригэр бааллар. Н.Щукин, Р.Маак, академик Миддендорф, Иохельсон, В. Серощевскай, В. Трощанскай, Э.К. Пекарскай, И. Черскэй, В. Шкловскай уонна да атыттар бэйэлэрин этнографическай улэлэригэр ахтыбыттара.      Ол курдук Иван Алексеевич Худяков «Краткое описание Верхоянского округа…..» кылгас хомуурунньугар сахаларга мас уонна муос хомус баарын, хомуска элбэх буолан оонньооhун  туhунан суруйбута. Онтон В. Л. Серощевскай «Якуты» монографиятыгар сахаларга кырыымпа, хомус баарын туЬунан суруйан хаалларбыттар.

1,2 слайд

Хомус диэн музыкальнай инструмент. Бу саха эрэ норуотугар буолбакка, бары норуокка угустук тар5аммыт тэрил буолар.   Ол эрээри, саха курдук, хомуһу өрө туппут омук суох. Саха хомуһа тыаһа ырааһынан, тыына уһунунан аан дойдуга аатырыан аатырар. Кини ураты оноьуутугар, матырыйаалыгар, форматыгар бол5омто ууруллар.

 (хоьоон)

Бүгүн убайым кэллэ,
Хомус тыаһын дьиэрэттэ,
Хоспор сайыны киллэрдэ,
Кыһын, ыһыаҕы тилиннэрдэ.
Дьикти даҕаны хомустаах,
Арааһа, убайым аптаах!

3слайд(хоьоон)

 

Лынкынас куоласкынан

Ырыаларын ыллыктаар

Хонкунас ырыа5ынан

Хоьооннорун холлотоор

Кэ5э чуораан тойуккунан

Кэпсээннэрин кэ5эьирдээр...

                                                                      А.Е.Кулаковскай

4слайд(хоьоон)

Хомусчаан, хомусчаан дьиэрэтиий,

Эьиэкэй тылынан этитиий!

Хомусчаан, хомусчаан дьуруьуй,

Куерэгэй ырыатын ыллатыый!

                                                                   В.Егоров.

5слайд(хоьоон)

 

Хонкунас тыастаах,

Хомуьум барахсан

Санаар5аан да ылаттыыра

Сайа5астык да ыллыыра,

Санааны мэлдьи сал5ыыра

Хатан тыастаах хомуьум.

                                                             И.Н Готовцев.

6 слайд

7слайд

8слайд

9 слайд (тардыы араастарын хомуска кердеребут)

10слайдСаха  норуотугар хомуьу сайыннарарга анаан тереебут туспа дьыл5алаах киьинэн Иван Егорович Алексеевы –  Хомус Уйбааны аа5абыт.  

11 слайд Варган – итэ5эл ураты кестуутуттэн уескээбит музыкальнай инструмент буолар. Бу ейдебулу 1996 сыллаахха дьоппуон омук  виртуоз-хомусчута Лео Тадагава биэрбитэ. Варган латыын уонна былыргы грек тылыттан уескээбит диэн быьаараллар. 

 12 слайдОҕолоор, хомус тюрк омуктарын тэриллэрэ уонна билиҥҥэ диэри барыларыгар баар: купас ( чуваштыы), кумыз (татардыы, башкирдыы), темир комуз (киргизтыы), комыс ( алтайдыы,хакастыы), тебир – кобус (таджиктыы) уо.д.а.

13 слайдХас биирдии норуокка хомус туспа айылгылаах. Холобур, япония5а сиэр-туом толоруутугар туттуллар, уксугэр ойуун кыырарыгар сурун суолтаны ылар эбит.

14слайдОрто уйэлэр кэмнэригэр Европа5а хомуска уксун эр дьон тапталга билиниилэригэр тутталлар эбит. Бу музыкальнай тэрили аан маннайгыннан Австрия5а айбыттар. Хомуьу «маультроммель» диэн ааттыыллара 

15 слайд Онтон биьиги сахабыт хомуьа олох уустугун, дьайын-дьаһаҕын барытын ньылбы ыраастыыр аналлаах, айар-тутар оҥоһуулаах, сырдыкка-кэрэҕэ таһаарар.

16 слайд Уустарбыт баар буолан сахабыт хомуһа күн бүгүнүгэр диэри тыыннаах.

(видео"Олонхо ыьыазар" Хомус онорор, тимир уустар курэхтэриттэн 2017с.)

17 слайд

18 слайд

19 слайд

20 слайд

21 слайд

22 слайд

23слайд

Саха хомуhа куйаарга кете сылдьыбыта.

Озолоор билигин тугу ейдеебуккутун боппуруоска эппиэттиэххит.

24 слайд (1990с.)

25 слайд(Алексеев И.Е.)

26 слайд (3)

27 слайд (сынааза)

28 слайд (2011с)

29 слайд (Лука Турнин)

30 слайд (1344 киьи)

31 слайд (106см.)

Хомус кружогар сылдьар кыргыттар толорууларыгар ункуу.

Хомус тоҕо айыллыбытын, аналын туһунан А.Е.Кулаковскай хоһоонун ааҕыаҕыҥ.

ХОМУС

(оригинал, якутский язык)

Айыҥат хаан аймаҕа

Аан ийэ дайдыны

Айар күнүгэр,

Икки атахтааҕы

Ийэ сиргэ

Кэскиллиир күнүгэр,

Урааҥхай дьону

Орто дойдуга

Олохтуур күнүгэр,

Хохуоралаах тыллаах.

Хоҥкунас тыастаах,

Холобура суох хоһоонноох

Хомус барахсаны

Хомуһуннаан айбыта үһү.

Ол кэннэ таҥхалаабыта үһү

Ол курдук диэн:

«Бэрт тимиринэн бэйэлээтим,

Сүдү тимиринэн сүрүннээтим,

Сыыйыы тимиринэн сыҥаахтаатым,

Дьикти тимиринэн тиэрбэстээтим,

Тыйыс тимиринэн тыллаатым.

ХОМУС

(перевод В. Солоухина, русский язык)

В тот день,

Когда племя добрых богов

Сотворяло подлунный мир,

В тот день,

Когда нас, двуногих, они

Выпускали на землю жить,

В тот день,

Когда нас, якутов, они

Поселили среди земли,

В тот день

Это племя добрых богов

Сотворило в подарок нам

Голосистый, милый сердцу хомус

С дрожащим пружинистым язычком,

С железкой, звенящей вроде струны

На сто разнообразных ладов.

При этом племя добрых богов,

Не жалея самых красивых слов,

Разноцветных, как пригоршня ярких бус,

Заклинали сотворенный хомус:

“Основу-планку

Мы из отборного сделали железа,

Зажимы-винтики

Мы из крепкого сделали железа,

Кольцо-петельку

Мы из твердого сделали железа,

Язычок-пластинку

Мы из чистого сделали железа.

KHOMUS

(перевод Е. Очировой (Шишигиной), английский язык)

The day

When the tribe of Great Gods

Was creating this undermooned world,

The day

When we, two-legged,

Were blessed to live on Earth,

The day

That we, the Yakuts,

Were let to live on Earth,

The day

The tribe of Great Gods

Created a gift for us -

Soundful and precious to our hearts,

With the shivering tongue,

With the iron stick ringing like a string,

Making a hundred various sounds,

Dearkhomus.

While doing that the tribe of Great Gods

Heartily using all the passionate words,

Coloured as the most colourful rainbow,

Were putting spells on the created khomus.

“The frame-the metal strip

We made of the greatest steel,

The clips-the bolts

We made of the hardest steel,

The loop ring

We made of the strongest steel,

The tongue-the plait

We made of the most pure steel,

With the sweetest voices of different tribes

We filled the khomus,

All singable words of different tribes

We whispered to it,

Melodious murmuring of different tribes

We sent to khomus,

With wonderful songs of different tribes

We blessed the khomus,

Whistles and twitters of various birds

We let into it,

We taught it how to be

A blow of the light-aired wind.

CHOMUS

(перевод Л. Солодовниковой, немецкий язык)

Am Tag, als

der Stamm des Königs der Götter die Welt erschuf,

dem Tag als

der Stamm Uraankhay

in die Mitte der Welt niedergelassen wurde

erschufen sie

den magischen Chomus

mit einer gekrümmten Zunge,

klirrendem Klang

und unvergleichlichem Gesang

— gesegnet sei dank Ürüng Aar Toyon.

An jenem Tag schenkte

Der Stamm der Götter

den vom Herzen geliebten, stimmlichen Chomus,

Chomus…

Mit der zitternden Zunge,

nur mit einer klingenden Saite,

auf Hundert verschiedenen Tonarten.

Dabei schenkten die Götter schöne Wörter

Bunt wie grelle Glasperlen

Auf einer Handfläche

Der von Göttern geschaffene Chomus

war beschwören

Wir haben uns viel Mühe gegeben,

damit der Chomus am schönsten gesungen wird

Basis, Schrauben und Klöppel

Sind aus reinem Eisen erfunden

Jetzt ist Chomus die klingende Seele

Verschiedener Stämme.

Wir haben ihm Melodien verschiedener

Stämme geflüstert und getraellertes

Gerede mitgeteilt,

schönklingende Lieder ihm geschenkt.

Pfiff und Triller der Vögel sind auch da.

Wir haben ihn auch gelehrt,

die Luftströme geben zu lassen. ..

Laß Chomus seine heiligen Lieder

für alle singen, für die

welche in Not und Elend leben

oder unglücklich sind!

Laß er seine Lieder singen,

um den Geist zu heilen,

die Sehnsucht wegzujagen!

Laß er seine Lieder singen für die,

die entweder Bedürfnis

oder Trauertage erleben.

KHOMOUS

(перевод В. Наумовой, Е. Май, французский язык)

Le jour où Ûrüng Aar Tojon

Créa la terre-mère,

Le jour où il offrit

Leur destin à ceux

Qui se tiennent sur deux jambes,

Le jour où il installa les Ourangkhaï

Dans le monde du milieu

Le même jour il forgea le khomous,

Ce bel instrument musical

A languette crochue et tremblante,

Au son résonnant et vibrant,

Au chant étonnant

Et doué de puissance magique.

Là-dessus il prédit:

“Mon khomous,

Je t’ai forgé à partir du fer le meilleur,

Le plus noble,

Je t’ai ajouté un menton allongé

Dans le fer le plus solide,

Je t’ai ajusté

Un anneau dans le fer le plus merveilleux,

Je t’ai fait une languette

Dans le fer le plus dur. Je t’ai nourri

Du langage de nombreux peuples,

Je t’ai imbibé

De leurs récits,

J’ai mis en toi

Leur langue.

J’ai uni à ta languette

L’esprit du Mot

Sous forme d’un oiseau protecteur.

J’ai dissimulé en toi

L’écho des paroles immortelles,

Je t’ai offert

Des chants prophétiques porte-bonheur.

Que tes chants

Epurent et fortifient l’âme épuisée

De l’homme affaibli

Par des souffrances de la vie!

Que tes vers

Guérissent le corps souffrant

De l’homme harcelé

Par des supplices infinis!

Si le peuple sakha ourangkhaï

Est tourmenté par des misères,

Console-le pour fortifier son esprit.

Атын музыкальнай тэриллэртэн хомус уратыта диэн киьилиин «кыттыьан», тыын киллэринэн кинилиин тэннэ иэйдэ5инэ эрэ дууьаны долгутардыы туойара-ыллыыра буолар.

2кл. толоруутугар ырыа.

Оттон саха хомуьа этигэн тыаьынан элбэх омук кутун туппута.

Кини дьикти дорзооно

Аан дойдуга иьилиннэ

Саха дьонун саната

Сир урдугэр сатараата

Дьикти дорзоон

Аптаах дорзоон

Хомус, хомус.

Ольга Подлужная Италияза талааннары керуу конкурсугар кыттыбытын керуеххэ (видео)

Хомус костор дьуьунунэн судургу курдук эрээри, музыката баай, киэн, дирин. Кинини ытыска бигии, уоска-тиискэ да5айа тутулунна5ына, тардааччы тыыныттан тыын ылла5ына, киьи ис айылгытын арыйар ураты иэйиилээх музыканы уодутэр.

Хомус кружогар сылдьар озолор хомус тардан иьитиннэриэхтэрэ.

Саха төрүт музыкальнай инструмена тыына уһууругар, сайдарыгар, норуот аатын ааттатарыгар..Өбүгэлэрбит түҥ былыргыттан бүөбэйдээн илдьэ кэлбит, куттарын – сүрдэрин туттарбыт инструменнара, аныгы да дьалхааннаах олохпутугар  хахха – көмө буола туруохтун. Дом!Дом! Дом!