Сценарий ТОК-ШОУ "Абый улууьа" для учащихся среднего звена

Абый улууhун В.Н. Дохунаев аатынан Мунурдаах орто оскуолата

Т.О.К.

(Толкуйдаа. Оонньоо. Кыай.)

Темата: Абый улууhа

Орто сYhYθх кылаас YƟрэнээччилэригэр аналлаах

кYрэх-оонньуу былаана

Учуутал: Реброва Маргарита Васильевна

2013 с.

Темата: Обугэлэрбит тустарынан

Сыала:

1.     Yθрэнээччилэр билэр-кθрθр дьо5урдарын сайыннарыы.

Тэрилэ: Мультимедийнай проектор, слайд-презентация, сигнальнай карточкалар, секундометр, бириистэр.

КЫЛГАС  БЫЛААН

1.     Киирии тыл. Билсиhии.

2.     I тYhYмэх. Сорудах: Буукубалары сааhылаан тылла таhаар.

3.     II тYhYмэх. Сорудах: Бу ким хаартыскатай? (А5ыйах бааллаах оонньооччу туоруур).

4.     III тYhYмэх. Сорудах: Бэриллибит хайысхалартан (обугэ танаьа, обугэ иьитэ, обугэбит аьа, обугэбит оонньуута) биири талан  эппиэттээhин.

5.     IV тYhYмэх. Сорудах: Хас биирдии кыттааччыга ыйытыы. (А5ыйах бааллаах оонньооччу туоруур).

6.     V тYhYмэх. Сорудах: Ыалдьыт-учуутал ыйытыытыгар эппиэттээhин.

7.     VI тYhYмэх. Сорудах: Биир мYнYYтэ5э ким элбэх ыйытыыга эппиэтиирий?

8.     ТYмYк. Кыайыылаа5ы э5эрдэлээhин.

КYРЭХ-ООННЬУУ  ХААМЫЫТА

1.     Киирии тыл. Билсиhии.

- Сахалыы сайа5ас э5эрдэ, кYндY Yθрэнээччилэр, учууталлар, ыалдьыттар! Бугун биьиги Т.О.К. (Толкуйдаа. Оонньоо. Кыай) кYрэх-оонньууну ыытыахпыт. Темата тθрθθбYт Абыйбыт улууьугар ананар. ТθрθθбYт улуускут туhунан тθhθ билэргитигэр кYθн кθрсYhYθххYт, билиигитин тургутан кθрYθххYт.

- Оонньуубут кыттыылаахтарын кытта билсэбит. (Оскуолаттан биирдии о5о кыттар).

- КθрθθччYлэргэ сорудах.

         Абый улууhугар (особо) харыстанар айыл5а территориялара хастарый уонна ханныктарый?

Эппиэтэ: (Особо охраняемые природные территории Абыйского улуса)

·        Ресурсный резерват «Озеро Ожогино»

·        Ресурсный резерват « Сутороха»

·        Ресурсный резерват «Сайылык»

·        Ресурсный резерват «Бассейн Шангина»

·        Ресурсный резерват «Бассейн Бадяриха»

Барыта 6 тYhYмэх баар. 2-с, 4-с тYhYмэх кэнниттэн а5ыйах бааллаах оонньооччу туоруур.

Оонньууга бэлэмнит дуо? Ситиhиилэри ба5арабын.

2.     I тYhYмэх.

Сорудах: Буукубалары сааhылаан Абый улууhун суруйааччыларын, поэттарын псевдонимнарын таhаар. (Сθп эппиэт – 1баал).

1	ПУХОТУРУАГ	Хотугуурап
2	ЙАЧННЫБИА	Абыйчанин
3	ААБЙЫНМ	Быйаман
4	ТРДАСИ	Радист
5	НЭЭЭЭХYРЧ	Yрэхчээнэ
6	АХМАС	Хамса
7	ЫЙХАНЫСК	Кыйысхан
8	ДYҢYЛ  ДЬЭРYθГθ	ДYлYҢ  ДьθгYθрэ

·        Никулин Константин Николаевич (Куоста Хотугуурап) 1929с. Майыар нэhилиэгэр тθрθθбYтэ. Саха сирин суруйааччыларын союhун чилиэнэ. «Ойуур оло5уттан», «Тиэхэлэр тиhиликтэрэ», «Урукку бала5анна», «Хоту дойду YhYйээннэрэ» диэн кинигэлэрдээх.

·        Слепцов Николай Васильевич (Абыйчанин) 1925 с. Кириэс-Майор нэhилиэгэр тθрθθбYтэ. 19 сааhыгар бултуу сылдьан оhоллонон 50-ча сыл устата 1 –гы группалаах инбэлиит: кулгаа5ынан  тугу да истибэт, санатын Yθрэммэтэх киhи сатаан истибэт, лупанан эрэ ча5ылхай сырдыкка суругу аа5ар, тайа5ынан бигээн нэhиилэ хаамар этэ. Булгуруйбат модун санаатынан, литература5а тапталынан олорбут суруйааччы. Кини  6 кинигэлээх, элбэх ыстатыйалардаах. ССРС журналистарын, суруйааччылар союзтарын чилиэнэ. Кинигэлэрэ: «Быданнаа5ыта», «Чучунаа уонна Суланньа» уо.д.а.

·        Новиков Карл Трофимович (Быйаман) 1935 с. Мэнэ Ханалас оройуонугар 2-с Наахара нэhилиэгэр тθрθθбYтэ. Кини республика аа5ааччыларыгар биллибит автор. Хоhооннору,  кылгас кэпсээннэри, пьесалары суруйар, фольклору хомуйар. 4 кинигэлээх. Кинигэлэрэ «Суол арахсар сиригэр» уо.д.а.

·        Слепцов Николай Семенович (Радист) 1933 с. Майыар нэhилиэгэр тθрθθбYтэ. Абый улууhун литературнай тYмсYYтYн чилиэнэ. Хоhооннору, кθрдθθх кэпсээннэри суруйар.

·        Хабарова Христина Николаевна (Yрэхчээнэ) 1944 с. Майыар нэhилиэгэр тθрθθбYтэ. Саха сирин журналистарын союhун, суруйааччыларын ассоциациятын чилиэнэ. «Индигир дуолугар», «Билии биhигэ» диэн кинигэлэрдээх.

·        Ильяхов Петр Николаевич (Хамса) Мунурдаах нэhилиэгэр тθрθθбYтэ. «Буруйа суох буруйдаммыттар». Сталин кэмин са5ана хара балыырга тубэhэн хаайыллан, кθскθ ыытыллан эрэйи-муну кθрбYттэрин туhунан суруйуллар.

·        Черепанов Кирилл Петрович (Кыйысхан) 1975 с. тθрθθбYтэ. YрYн Хайа орто оскуолатын бYтэрбитэ. Журналист. Философскай хабааннаах хоhооннору айар.

·        Соломов Егор Петрович (ДYлYҢ ДьθгYθрэ) 1938 с. Майыр нэhилиэгэр тθрθθбYтэ. Идэтинэн киномеханик. Общественнай корреспондент. Кθрдθθх кэпсээннэри, хоhооннору суруйар.

3.     II тYhYмэх.

Сорудах: Бу ким хаартыскатай? (Сθп эппиэт – 2 баал, кыра бааллаах киhи туоруур).

·        Слепцов «Абыйчанин» Николай Васильевич — суруйааччы, публицист, журналист.

·        Неустроев Николай Петрович, сахалартан кθнYл тустууга ССРС бастакы чемпиона. КθнYл тустууга норуоттар икки ардыларынаа5ы кылаастаах маастар. РФ  уонна Саха сирин YтYθлээх тренерэ.

·        Ефимов Гаврил Николаевич, А5а дойду сэрии кыттыылаа5а, Москватаа5ы Госуниверситет иhинэн θнθθх металлар институтун Yɵрэнэн бYтэрбитэ. Сэрии кэнниттэн Новосибирскайга ССРС неорганическай химиятын институтугар научнай сотруднигынан  Yлэлээбитэ. А5а дойду сэриитин I, II степеннээх, Кыhыл Сулус орденнар кавалердара, Абый улууhун Бочуоттаах гражданина.

·        Ефимов Никодим Николаевич,  физико-математическай наука доктора, профессор,  Ленинскэй бириэмийэ лауреата, Наука5а Саха республикатын YтYθлээх деятелэ. Абый улууhун Бочуоттаах гражданина.

4.     III тYhYмэх.

Сорудах: Бэриллибит хайысхалартан (география, история, литература, култуура) биири талан, эппиэттээhин. (3 оонньооччу, сθп эппиэт – 3 баал).

География

·        Бу кYθллэр ханнык бθhYθлэк территориятыгар баалларый?

На5араадалаах	Сыанааннаах
Илимниир	Уолбут
Хамса	Кэбэргэнэ
Эhэлээх	Абый
Талахтаах	Сутуруоха

Эппиэтэ:

Сыанааннаах – Хамса

Уолбут – Эhэлээх

Кэбэргэнэ – На5араадалаах

Абый – Талахтаах

Сутуруоха – Илимниир

История

·        Бу улууска биллэр дьоннор. Кинилэр дьарыктара.

Владимир Петрович Корякин	Суруйааччы
Василий Николаевич Дохунаев	Норуот маастара
Владимир Николаевич Никулин	Учуонай
Василий Иванович Спиридонов	Мелодист
Яков Викторович Стручков	Депутат

Эппиэтэ:

В. Корякин – мелодист

В.Н.Дохунаев – учуонай

В.Н.Никулин – депутат

В.И.Спиридонов – норуот маастара

Я.В.Стручков – суруйааччы

Литература

·        Бу кинигэлэри ким суруйбутай?

Мэхээлэчээн булчут кэпсээннэрэ	Николай Николаевич Ребров
Тиэхэлэр тиhиликтэрэ	Константин Николаевич Никулин (Куоста Хотугуурап)
Ийэ баар буолан…	Николай Васильевич Слепцов (Абыйчанин)
Суол арахсар сиригэр	Яков Викторович Стручков
Быданнаа5ыта	Карл Трофимович Новиков (Быйаман)

Эппиэтэ:

Мэхээлэчээн булчут кэпсээннэрэ – Я.В. Стручков

Тиэхэлэр тиhиликтэрэ – К. Хотугуурап

Ийэ баар буолан… - Н.Н.Ребров

Суол арахсар сиригэр – К.Т. Новиков

Быданнаа5ыта – Н. Абыйчанин

Култуура

·        Бу ырыа, YнкYY ансамбллара ханнык бθhYθлэккэ баалларый?

Абыйчаана	Сыанааннаах
Ньθθлтθнкθ	Уолбут
Уйаандьы	YрYн Хайа
ДьYкээбил	Кэбэргэнэ
Саhар5а	Абый

Абыйчаана – YрYн Хайа

Ньθθлтθнкθ – Кэбэргэнэ

Уйаандьы – Сыанааннаах

ДьYкээбил – Абый

Саhар5а – Уолбут

5.     IV тYhYмэх.

Оонньооччулартан хас биирдиилэриттэн ыйытыы. (Сθп эппиэт – 4 баал, а5ыйах бааллаах киhи туоруур).

·        Абый улууhа хас сыллаахха тэриллибитэй?

1930	1945
1925	1896

·        Абый улууhугар баар саамай улахан кYθл.

Кубалаах	Сыанааннаах
Бэрдьигэстээх	Ожогино

            Ожогино кYθл Саха сиригэр 5-с миэстэ5э турар.

·        Абый улууhуттан бастакы летчик кимий?

В. Г. Стручков	Е.И. Соломов
В. И. Кузьмин	А. И. Сыров

             Соломов Е.И. Кременчук куоракка Yθрэнэн, Абыйтан 1-кы летчик буолбута. «Салгын транспорын туйгуна». Саха сиригэр бастакынан АН-3 самолету кθтYтэн а5албыта.

            Стручков Владимир Гаврильевич – YрYн Хайа аэропордун директора. Авиация ветерана, Саха сирин авиациятын бочуоттаах улэhитэ.

            Кузьмин В.И. – ССРС YтYθлээх летчига, 1955 с. Дружина5а бастакы «Ипсвич» самолетунан кθтθн кэлбитэ.

6.     V тYhYмэх.

Сорудах: Ыалдьыт-учуутал ыйытыытыгар эппиэттээhин.(2 оонньооччу хаалар).

·        Биhиги улууспутуттан тθрYттээх, Саха республикатын Шорай-до-кемпо федерациятын президенэ, 5-с даннаах хара кур хаhаайына, «Ген-син-кан» оскуоланы тθрYттээччи, Саха республикатын YтYθлээх тренерэ кимий?

Эппиэтэ: Целестин Янович Цюхцинскай.

7.     VI тYhYмэх.

Сорудах: Биир мYнYYтэ5э ким элбэх ыйытыыга эппиэтиирий?

1-кы кыттааччыга:

·        Абый улууhун киин бθhYθлэгэ. (Белая Гора)

·        Хас нэhилиэктээ5ий? (6)

·        Мунурдаах орто оскуолата ким аатын сугэрий? (В.Н.Дохунаев)

·        ТθрYт олохтоох омуктар. (Сахалар, эбээннэр)

·        Тустуук Абый Бааска тθрθθбYт нэhилиэгэ. (Сыаганнаах)

·        Улууска бастакы оскуола ханна тэриллибитэй? (Абыйга)

·        Улууспут хаhыатын аата. (Хотугу Кыым)

2-с кыттааччыга:

·        Абый улууhун киин бθhYθлэгэ. (Белая Гора)

·        Ханнык улахан θрYс баарый? (Индигир)

·        Мунурдаах нэьилиэгин а5а баьылыга? (И.И.Ефимов)

·        Улуус баhылыгын аата. (М.Г.Никулин)

·        Айыы Улуу ойууна К.И. Чирков тθрθθбYт нэhилиэгэ. (Сыанааннаах)

·        Саамай уhун Yйэлээх кθтθр. (Суор)

·        Киьи олорбот буолбут дьиэтэ? (отох)

8.     ТYмYк. Кыайыылаа5ы э5эрдэлээhин.