Сценарий внеклассного мероприятия "Кязимде къонакъда"

   «Кязим-Хажиде къонакъда»

(Сахнагъа  керекли затла:  кийиз, тепси, хычинле, локъумла, айран, таз, минчакъла, тырхыклары бла хуна; сабийле барысы да сахнада олтурадыла)

Макъам эштиледи

(Слайд Кязимни сураты кёрюнеди   )

Назму окъулады жабыу артындан

Назму жазама, темир тюеме,

Экиси да халкъгъа жарасынла дейме.        

 Бир бийден халкъгъа бир балта игиди-

Кязим энди аны биледи

Устаз: Биз тюбешиуюбюзню  бу назму бла бош башламагънбыз. Бу назмуну жазгъан  Малкъар адабиятны мурдорун салгъан закий Кязим -Хажиди. Алайды да, хош келигиз ! «Кязим- Хажиде къонакъда» деген ингирибизге.

(Назму «Иги сёз»)

(Устаз сахнадан кетеди, ведущийле чыгъадыла)

Жаш: Салам Аллейкум!

Къыз: Кюнюгюз ахшы болсун багъалы къонакъларыбыз!

Жаш: Хар элни да кесини тарыхы барды. Не заманда  къуралгъаны. Къаллай белгили, айтхылы адамлары болгъаны.

Къыз: МёчюланыКязим малкъар адабитны мурдорун салгъандан сора да, Кичибалыкъ элни мурдорун да салгъанды.

   Биз бек ёхтемленебиз, бизни элде кёчгюнчюлюкге дери, Казим -Хажи жашагъанына.

Жаш: 1859 жылда,  Холам-Бызынгы тарында, темирчи Беккини юйюрюнде, Кязим -Хажи белгили поэтибиз тууады. Ол заманда кишини эсинде тюйюл эди- Кязим кесини жарыкълыгъы бла, жюрек жылыуу бла малкъар халкъны атын битеу дуниягъа айтдырлыгъы.

Къыз:  Атасы Кязимни окъургъа медресеге береди, ызы бла Бызынгыда Бёзюланы Чёпеллеуню айтхылыкъ, уллу библиотекасына жюрюп, орус тилге юйренеди, билимин ёсдюрюрге итинеди. Кязимни жазыучулукъ иши халкъыбызны сау бир ёмюрлюк жашаууну суратыды.

Жырлайды,  Ёзденланы Зауур. Сёзлери Мёчюланы Кязимни «Дуния дегенинг алай къыйын тик жолду»

Жаш: Кязим хар заманда да жарлыланы къууанч кюнлеринде,бушуу  кюнлеринде  да къатларында болгъанды. Ол кеси ишлеп, он бармагъыны къыйыны бла башын тутарча болгъандан сора, Шауаланы Канийтатны алып юйдегили болгъан эди.       (Шауаланы Къанийтатны сураты кёрюнеди)    

Къыз:  Кязимни юлгюсюнде фахмулу жазыучула, назмучула ёсгендиле. Алай, Кязимни сёз усталыгъына, оюм тёрелигине киши да жеталмагъан закийлей къалады.

Жаш: 1896 жылда Кязим- Хажини  Дагестанда Темир-Хан – Шурса деген шахарда биринчи китабы чыгъады. Ол жылда биринчи  хаж къылыргъа Макка Мадинагъа барады.

 Къыз: Билмей тургъанлай, уллу жауун жаууп, Шыкъы элни ырхы алады.1939 жылдан сора , анда жашау этерге амал болмагъаны себепли, шыкъычыланы Кичибалыкъгъа кёчюрюрге деген акъыл келеди. Шыкъычыла ёз жерлеринден кёчерге сюймей эдиле. Алай, Кязимни ызындан къайры да барыргъа, къалайда да жашаргъа таукл боладыла. Кязим бла бирге, шыкъычыла Кичибалыкъгъа кёчюп келедиле.

Жаш:  Кёчгюнчюлюк къыйынлыгъын кёргюнчю, Кязим-Хажи Кичибалыкъда беш жыл жашагъанды.

Сценка: «Кязим-Хажиде къонакъда»

Къанамат:  -Салам Алейкум, Кязим-Хажи!

Кязим:         -Алейкум салам! Сен кимни жашчыгъыса?

Къанамат:  -Мен Умарланы Исламны жашы, Къанаматма

Кязим:        -Кел, Къанамат, олтур. Не жумуш бла келгенсе?

Къанамат:   -Кязим –Хажи, Кичибалыкъда жашагъаныгъызны  юсюнден бизге бир хапар айт деп тилей келгенме.

Кязим:    .- Айтайым, Къанамат, айтайым

  Тынгыла балам.  Шыкъы элни ырхы алгъандан сора, биз Кичибалыкъгъа кёчюп келгенбиз. Кичибалыкъ элге келгенден сора , Чкалов атлы колхлз къурадыкъ.Колхозну биринчи портогу Уянланы Мазан, председатели уа Шауаланы Акаш болгъандыла. Бизни колхозну эки  юйю бла юч уллу барагы бар эди. Бир трактору, бир машнасы, атла бла чалырча чалгъылары, эм жыйыучулары болгъанды. Кёбюсюнде малчылыкъ бла кюреше эдик. Таулу миллетни кёчюргюнчю, элде кёп зат ишленнген эди:сабий юй, клуб, тюкен, бишлакъ, жау этген завод, беш мал ферма .Энди жангы жашау этип башлайыкъ дегенлей, малкъар халкъны кёчюрюрге хапар келеди.

Устаз: Жашау дегенинг сейирлик затды. Ким биле эди, ол заманда мени ахлуларым, малкъар миллетни жарыгъы, Кязимча закий адам бла къоншуда, бир юйюрча жашап, малкъар хакъгъа къыйынлыкъ келгенде да, къазахстаннга бир вагонда  барып, анда да бир жерде жашарла деп

     Къарт анамы айтханына кёре, Къазахстанда  Кязим-Хажи къарыусузгъа болушуп, аллай уллу къыйынлыкъда кёллерин кётюрюп, ёлгеннге да, дууа тутдуруп, къуранын окъуп, тургъанды деп, хапар айтыучу эди.

   Кязимни сёзлери хар таулуну  жюрегинде, къуранны аятлары бла тенг жюрюгенди, бюгюн да жюрюйдю

Устаз: Жарсыугъа, бусагъатда  Кязим бла Шыкъыдан кёчюп келген адамларыбыз аздан-аз бола барадыла. Болсада, бюгюн мен сизге Кязимни таныгъан, аны бла бир жерде жашагъан  сыйлы къонакъларыбыз бла танышдырыргъа сюеме

    Бюгюн бизде къонакъда, Кичибалыкъ элни биринчи портогу, Уянланы Мазанны къызы, Мусукланы Роза, Аналаны Башир эм Аналаны Назир

Бусагъатда уа сёзню Мёчюланы Таукагъа берирге сюеме

(Шаманланы Алия «Адамды бизни атыбыз»)

Къыз: Заман бара, поэтни суратлау сёзю кюч алады,философия оюму жютюленеди. Ол кёп назмула, поэмала жазады. Аны назмулары да, поэмалары да, терен магъаналы, уллугъа, гитчеге да акъыл бередиле.

Жаш. : Мёчюланы Кязим биринчи назмучу болгъаны себеили,  аны поэзиясында: халкъ жырла, малкъар миллетни къылыгъы,къууанчы, бушуу, кишилиги, огъурлулугъу,тюзлюгю суратланады. Тюзлюк а, жашауда бек магъаналы жерни алады.

     Мёчюланы Кязимни « Жаралы жугъутур» деген поэмасындан юзюк.

Къыз: Кязимни сюймеклик да, жаны бла озуп кетмегенди. Кязимни  сюйген къызыны атасы  бир кюн гюрбежиге кишен ишлетирге келеди. Ол ичинден да, назму эте, кишен ишлеп бергенди. Сора къызны атасыны ызындан назмусун окъугъанды:

Сюеме кишеним жарасын,

Жюрегим да юйюмде къалсын,

Атанг эмилик атны тыяр,

 Мени уа не хазна тыялсын.

Ол заманда Кязим, «Аллах бизге сюймеклик жазды, адамла сыйырдыла аны» - деп жыр этди

     Жырлайдыла,  Ёзденланы Зауур бла Умарланы Зухра

Сёзлери  Мёчюланы Кязимни «Аллах бизге сюймеклик жазды»

Жаш: Кязим –Хажи жырла, назмула жазгъандан сора да, жаш тёлюге уллу эс бургъанды. Нартланы заманындан бери халкъыбызда жюрюй келген сейирлик оюнланы алагъа юйретип болгъанды.

Къыз: Бир жол Кязим – Хажи Малкъардан  уста хуначыны, Занкишиланы Исмайлны чакъырып, былай айтды:

Кязим: « Малкъарлы, мен сенден бир зат тилерик эдим. Сен хунаны бийиклигин адам белине жетдиргенде, аны узунлугъуна дери бир тырхык сал. Андан ёрге ишлей келгениннгде да аллай бир бийикликде,  аллай бир тырхык чыгъар. Бек башында уа, ючюнчю тырхыкны да салырса. Ала барыда адам аягъы тап, эркин тохтарча болсунла».

Хуначы: «Ахшы, эфенди. Алай мен да бир зат сорайым: ол тырхыкла неге керек болукъдула?»

Кязим: Аны уа хунаны битдигенден сора айтырма.

Къыз: Ишни кёпге созмай, Исмайл хунаны бошады.

(хунаны жабыуун ачылады. Кязим хунаны къатына барып, ташларына тийип кёреди)

Кязим: Аперим, Исмайл! Къолларынгы кёп кюнню хайырын кёр,бек ыразы этдинг. Сау бол!   Къанамат, барчы, жашланы, къызланы чакъыр, эришиуге.

Къанамат: Келигиз, жашла, къызла  Кязим  нарт эришиуге чакъырады

(жан- жанындан жашла, къызла келедиле - къызла урчукълары бла чыгъадыла, хунагъа сюеледиле)

Кязим: Энди, къызла, къайсыгъыз терк эм ариу халы этсегиз, урчукъгъа да къайсыгъыз терк чёргесегиз, ала хорлагъаннга саналлыкъдыла.  Алайды да, оюн-эришиуню, башлагъыз!

(Оюн бошалады)

Кязим: Кёргюзтчюгюз, бир къарайым къалай ийргенигизге?

-Сен, базыкъ халы этгенсе

-Сен а, тапсыз чёргегенсе

-О, аперим, сен а аламат ариу халы этген кёреме. Биринчи жерни сиз къауумгъа берейим. Саугъагъа уа ма бу агъач къашыкъны алыгъыз.

(Саугъагъа Кязим агъач къашыкъ береди)

Ибраш: Сабийле, нарт сёзле, оюнла ойнай билемисиз?

Сабийле: Хау, билебиз!

(Сабийле ойнайдыла)

Кязим: Энди уа, жашла, къызла, эркинсиз той этерге            (тепсейдиле)

  Къыз:  Кязим- тамбланы да назмучусуду. Аны сёзюне озгъан заман жокъду Бизден узая баргъанладан тюйюл- бизни аллыбызгъа келе тургъанладанды. Жаш: Кязим бизни халкъыбызда  тюзлюк, кертилик болур ючюн бек кюрешгенди.

Устаз: Кязим –назмучу. Кязим-закий. Кязим-Кязим. Кязим-Хажи – бу бары да бир адамны атыды. Аны бир къыйырын эшитген таулу, кеси да билмей, башын ёргеракъ тутады, белин тюзетерек этеди.

Къор болайым Ана тилиме, миллетиме, Кязимге, Къайсыннга!

Жашасын таулу халкъым!

Тилеучю болмайыкъ бериучю болайыкъ.

Жаш: Сау болугъуз, тынгылагъаныгъыз ючюн

 Къыз:  Сау къалыгъыз!