Ш. Алядиннинъ эдебий яратыджылыгъы ве эдебиятта туткъан ери семерели, меракълы, юксек бедийликке малик олгъан мирас олып, къырымтатар эдебиятынынъ тарихына кирди.
Языджынынъ эсерлери зенгин мундериджели, терен маналы, отькюр гъаели, миллий шекильде язылгъанлар. Бойледже, къайд этмек керекмиз ки, эдипимизнинъ икяелери озюне хас бедий хусусиетлеринен айырылып туралар. Языджынынъ икяелерини чешит нокъта-и-назарлардан теткъикъ этмек мумкюн.
Онынъ эсерлеринде аят олгъаны киби, акъикъий корьсетиле. Озь несиринде, топонимика яни эски койлеримизнинъ тарихни джанландырув, бизим белли эдебият эдиплеримизнинъ аятларыны акс этюв киби керекли меселелерни котере.
«Эгер севсенъ» романында Шамиль Алядин озь омюрини де косьтере. Даа догърусы, романнынъ сюжетини Шамиль Алядиннинъ къуруджылыкъта чалышкъан вакъытларында озю корьген ве башындан кечирген вакъиалар тешкиль этелер. Романдаки бир сыра дедилер догърудан-догъру омюрден алынгъан. Биринджи невбетте Шамиль Алядин озю Джевджет Бекиров образынен романнынъ меркезинде тура. Бойледже, Шамиль Алядиннинъ омюринен бирликте отузынджы йыллардаки яшларнынъ яшайышы, яхшы ве яман чизгилеринен, бутюн джошкъунлакълары ве романтик корюнишлеринен бу романда акс олундылар. Къыскъасы, бу романда Шамиль Алядин совет халкънынъ аят ёлунда эмек курешине багъышлангъан бир вакъытнынъ бидиий манзарасыны яратты.
Эсерлери лирик левхалернен зенгин. Шамиль Алядиннинъ яратыджылыгъы , улу хусусиетлери, эльбетте, онынъ заман вакъиаларыны бойле анълавынен багълыдыр. Шамиль Алядиннинъ эсерлеринде, муэлифннинъ гъаеси о къадар айдын косьтериле ки, онынъ макъсады атта объектив эпик икяе этювнинъ бутюн шартларына риает этильген такъдирде биле дуюла.
"Уйле маали. Кучюк ишчи шеэрчигинде бир къатлы беяз эвлернинъ къырмызы дамларыны июль кунеши къыздырмакъта. Эали, сыджакътан къоркъып, салкъын кольгелерде сакълангъан. Сокъакъларда кимсе ёкъ...". Ишбу "Чауш огълу" повестинден алынгъан биринджи сатырларындан корюне ки, Ш. Алядин ишчи мевзусыны ишлевге хусусан дженктен сонъки йылларда семерели иссе къошкъаныны. О бутюнлей шеэрни "ишчи" оларакъ адландырып, айры инсанларны, бутюнлей табиатны тасвир эте. "Кунеш къыздырмакъта", "сокъакъларда кимсе ёкъ", амма шу ерде шаир, ничюндир, тереклерни хатырламай. Бельким де, язда тереклер раатлана, онынъ ичюн языджы оларны асыл да анъмагъа истемей шу сатырларында. Амма повестининъ девамында бойле сатырларгъа раст келемиз: "Биз де, мутерем окъуйыджы, бир-де-бир къаралтыгъа, яхут тереклер талдасына чекилейик. Отлар ве тереклер оськен, эвнинъ негизини ортькенлер."
Дженк мевзусыны исе Шамиль Алядин озь «Теселли» ве «Чауш огълу» повестьлеринде ачыкълады. Э. Шемьи-заденинъ 2008 сенеси басылгъан сайлама эсерлер китабынынъ кириш макъалесинде, шаирнинъ «Къызыл чабакъ», «Яшлыгъымнен корюшюв» эсерлерине дикъкъат айырып, языджы муэллифнинъ яшлыгъы чёлликте, татар коюнде кечкен омрюни, чёль манзарасыны буюк бедиет ве юксек дуйгъу иле акс эткенини къайд эте. Эльбетте, чёль акъкъында лаф юрсетильгенде тереклер анъылмай. Амма, умумен алгъанда табиат тасвирлене.
«Эгер севсенъ» романында Шамиль Алядин озь омюрини де косьтере. ... Биринджи невбетте Шамиль Алядин озю Джевджет Бекиров образынен романнынъ меркезинде тура. Махульдюр коюни анъдыра. Баш къараман Джевдет Бекиров шахс оларакъ шекилленмесине, онынъ маневвиетини, рухий алыны тасвирлевде миллий шараишнинъ эмиетини буюк олгъаныны коремиз. Яни заман талабы иле язылгъан «истисал» романында Къырым, языджы догъгъан Махульдюр коюнинъ манзараларыны, багъ-багъчаларыны корьмек мумкюн. Баш къараман Дж. Бекиров бир чокъ эпизодларда баба-деделеринден къалгъан джевиз, бадем тереклерини хатырлар экен, дикъкъатлы окъуйыджы онынъ кедерли алыны, къасеветлерини ачыкъ-айдын коре.
«Чауш огълу» повестининъ баш къараманы икметли, буюк ирадели инсан. Онынъ табиаты Къырым шараити эсасында шекилленген. Языджы онынъ яшагъа эвини бойле тасвирлей: "Уйле маали. Кучюк ишчи шеэрчигинде бир къатлы беяз эвлернинъ къырмызы дамларыны июль кунеши къыздырмакъта. Эали, сыджакътан къоркъып, салкъын кольгелерде сакълангъан. Сокъакъларда кимсе ёкъ...". Ишбу "Чауш огълу" повестинден алынгъан биринджи сатырларындан корюне ки, Ш. Алядин ишчи мевзусыны ишлевге хусусан дженктен сонъки йылларда семерели иссе къошкъаныны. О бутюнлей шеэрни "ишчи" оларакъ адландырып, айры инсанларны, бутюнлей табиатны тасвир эте. "Кунеш къыздырмакъта", "сокъакъларда кимсе ёкъ", амма шу ерде шаир, ничюндир, тереклерни хатырламай. Бельким де, язда тереклер раатлана, онынъ ичюн языджы оларны асыл да анъмагъа истемей шу сатырларында. Амма повестининъ девамында бойле сатырларгъа раст келемиз: "Биз де, мутерем окъуйыджы, бир-де-бир къаралтыгъа, яхут тереклер талдасына чекилейик. Отлар ве тереклер оськен, эвнинъ негизини ортькенлер."
Дженк мевзусыны исе Шамиль Алядин озь «Теселли» ве «Чауш огълу» повестьлеринде ачыкълады. Э. Шемьи-заденинъ 2008 сенеси басылгъан сайлама эсерлер китабынынъ кириш макъалесинде, шаирнинъ «Къызыл чабакъ», «Яшлыгъымнен корюшюв» эсерлерине дикъкъат айырып, языджы муэллифнинъ яшлыгъы чёлликте, татар коюнде кечкен омрюни, чёль манзарасыны буюк бедиет ве юксек дуйгъу иле акс эткенини къайд эте. Эльбетте, чёль акъкъында лаф юрсетильгенде тереклер анъылмай. Амма, умумен алгъанда табиат тасвирлене.
Языджынынъ иджадында «бадем», «шымшыр», «джевиз», «чинар», «эмен» ве дигер образлар муим ер туталар. Ш. Алядин озюни такъдирини терекнен багълай.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.