Шамиль
Алядиннинъ иджадыны оджамызнен берабер кечкенде козюм огюндн о бр уман киби
корюнди.Онынъ эдебият,фельсефе бильгиси пек зенгин эди.Шимдики земеневий
языджыларэписи десем олур,эдипнни озь УСТАЗЫ деп саялар Оларнынъ чокъусы
Шамиль Алядиннинъ «тонундан»чыкъып,осип иджад эттилер.Эгер эдебиятымызнынъ
лирика одаманы устаз Эшреф Шемьи- заде олса,несирджилигимизнинъ одаманы Шамиль
агъа Алядинов деп саям.Онынъ эсерлеринде аят олгъаны киби ,акъикъий корьсетиле
Озь несиринде Устаз,топонимика яни эски койлеримизнинъ тарихни
джанландырув,бизим белли эдебият эдиплеримизнинъ аятларыны акс этюв киби
керекли ммеселелерни котере. ( Исмаил
Гаспринский, Усеин Боданинский, Ильяс Бораганский, Абдурешид Медиев, Исмаил
Леманов, Асан Нури Самойлович,Усеин Шамиль тохтаргъазы).2012 сенеси бутюн
дюньяШамиль Алядиннинъ100йыллыкъ юбилейни къайд эте.Сизинъ дикъкъатынъызгъа мен
30 снелерден башлап несмр эдебиятымызнынъ тенкъиднияпмагъ тырышырым,эльбетте,озь
дикъкъатымны Устазымызнынъ иджадына айраджам
Отузынджы
сенелер аятыны акс этювде несир эсерлеримиз баягъы пишкинлешти, бу девирде
повесть жанрында Раим Тынчеров ве Шамаиль Алядин киби эдиплеримиз семерели
яратыджылыкъ нетеджелери косьтере башладылар. Тынчеров кой хозяйствосыны
коллективлештирюв мевзусыны мураджат эткен олса, Шамиль Алядин эдебитятымызгъа
ишчи мевзусыны алып кельди ве «Сенсинъми огълум» повестинде отузынджы йылларда
эп кенишлеген умумхалкъ къуруджылыкъларында янъы адамнынъ ичтимаий аятыны
косьтерди.
Несир
эсерлерде къараманларнынъ бедий суретлерини яратувгъа ынтылув эсасен бу
девирнинъ повестьлеринде корюнди, Р. Тынчеров озюнинъ «Шевкетовлар»
повестинде агъа-къардашларнынъ характерлерине аит чизгилерни косьтермеге белли
бир дереджеде наиль олса, Ш. Алядин «Сенсинъми, огълум» повестинде Леонид
деген яш кишининъ психологик хусусиетлерини ишанчлы яратты.
Бу
девирде совет эдебиятынынъ эсас мевзыларында бирине чевирильген арбий –
ватанперверлик мевзусы бизде эсасен джебэджи эдиплеримизнинъ яратыджылыгъында
корюнди. Повесть жанрынынъ шекилювинде джиддий хызмет костьерген Шамиль Алядин
«Чауш огълу» адлы повестниде дженкнинъ акъибетлерини бир аиленинъ косьтерди.
Теджрибели
несирджилер Шамиль Алядин ве Юсуф Болат алтмышынджы сенелери ишчи сыныфы аяты
мевзуларыны мураджаат эттилер.Шамиль Алядин 1961 сенеси «Эгер севсенъ» язгъан.
Колем ве мундеридже джеэтинде олдыкъча джиддий эсерлернинъ муэлифлери энди
эппейи пишкинлешкенлерини ве буюк эсерлер яратмагъа икътидатлары экенлери
билинди. Бу эки эсерде бири-биринен, узвий суретте олмаса да, озь-араларынды дахилий
девамиет багъы сезиле. Шамиль Алядин «Эгер севсенъ» романында отузынджы
сенелери умумхалкъ Чырчыкъ къуруджылыгъынынъ Озьбекистан харитасында насыл
пейда олгъаныны, онынъ саесинде озьбек миллий ишчи сыныфы насыл догъгъаныны
косьтере, Юсуф Болат дженктен сонъки йылларда Озьбекистанда янъы нефть
ятакълары араштырувда ве оларны чалыштырувда бир чокъ миллет векиллернинъ
федакяране икяе эте.
Шамиль
Алядин яшлыгъында Чырчыкъ къыруджылыгъында корип кечиргенлерини белли
дереджеде «Сенсинъми, оглум» повестинде икяе эткен олса да, къоджаман бу
къуруджулукънен багълы теэссуратлардан бир де-бир эсер яратмагъа ынтыла эди.
«Эгер
севсенъ» романында отузынджы йылларнынъ башындаки аят, улу социалистик къуруджылыкъларда
косьтерилген кутлевий къаранлыкълар, халкъларнынъ федакяране эмеги, янъы аяткъа
темель къоюв огърундаки джесарети акс эттирильди. Окъуйыджынынъ козю огюнде о
йылларнынъ яшайышы, адамлары , эмекнинъ шекили ве шараити джанландырылды.
Романнынъ
сюжети ичюн эсас олгъан вакъия ,онынъ дигер бир хусусиетини де характерлидир.
Бу къуруджылыкъта озьбекнен ян-янаша,татар украин ве саире миллетлернинъ
векиллери иштирак эттилер, атта тыш мемлекетлерден кельген инженер ве техниклер
чалыштылар. Бу джеэттен бойле къуруджылыкълар озьлерининъ рухунен шимдики буюк
къуруджылыкъларны башлангъычы эди.
«Эгер
севсенъ» романында Шамиль Алядин озь омюрини де косьтере. Даа
догърусы,романнынъ сюжетини Шамиль Алядиннинъ къуруджылыкъта чалышкъан
вакъытларында озю корьген ве башындан кечирген вакъиалар тешкиль этелер.
Романдаки бир сыра дедилер догърудан-догъру омюрден алынгъан. Биринджи невбетте
Шамиль Алядин озю Джевджет Бекиров образынен романнынъ меркезинде тура.
Бойледже, Шамиль Алядиннинъ омюринен бирликте отузынджы цыллардаки яшларнынъ
яшайышы, яхшы ве яман чизгилеринен, бутюн джошкъунлакълары ве романтик
корюнишлеринен бу романда акс олундылар. Къыскъасы, бу романда Шамиль Алядин
совет халкънынъ аят ёлунда эмек курешине багъышлангъан бир вакъытнынъ бидиий
манзарасыны яратты.
«Эгер
савсенъ» романында тарихий арекетнинъ бирлиги хусусындаки фикир акимлик эте.
Муэллиф бизни космостаки мувафакъетлеримизни де, Улу ватан дженкиндеки
гъалебелеримизни де, отузунджы йылларда колхоз къуруджылыгъы саандаки
къазанчларымызны да эписини бир ерге яхшы ань-анелерни айырып ала. Бойле
тенденция романнынъ мукъаддемеси ве хатимесинде ачыкъ корюне.
Эсерлери
лирик левхалернен зенгин. Шамиль Алядиннинъ яратыджылы-гъы , улу хусусиетлери,
эльбетте, онынъ заман вакъиаларыны бойле анълавынен багълыдыр. Шамиль
Алядиннинъ эсерлеринде, муэлифннинъ гъаеси о къадар айдын косьтериле ки, онынъ
макъсады атта объектив эпик икяе этювнинъ бутюн шартларына риает этильген
такъдирде биле дуюла.
Эдип
отузынджы сенелернинъ адамлары акъкъында , Чырчыкъ къуруджылыгъы акъкъында икяе
этмекле, эр ерде джемаат менфаатыны биринджи сырада туткъан джемиет адамнынъ
гъаесини тасдикълай.
«Эгер
севсенъ» бизде Улу Ватан дженкинден сонъ яратылгъан ильки роман оларакъ, ишчи
сыныфы аятыны косьтерген бир муим эсер сыфатында филология илимлер докторлары,
профессорлар Г. Владимиров, М. Къошчанов, ветеран
журналистлеримизден Амет Озенбашлы бу роман акъкъында джиддий фикирлернен
чыкъышта булундылар.
Эвеля
шуны къайд этмели ки, Шамиль Алядин эсернинъ шекилини тайинлер экен, онынъ
заменевийлигини къуветлендирмек ичюн вакъиаларнынъ беянында хатырлав усулындан
файдалана ве отузынджы йыллар комсомолларнынъ омюринен багълы вакъиаларны Улу
Ватан дженкинен, дженктен сонъки аятнен де багълай. Айны заманда, эсенинъ баш
къараманы меселесини баягъы кенишлете ве вакъиаларнынъ инкишафыны Джевджет
Бекиров образнынъ этрафында бермеге тырыша. 1979 сенеси язылгъан «Иблиснинъ
зияфетине давет» эсери устазнынъ иджадында айыры ер алмакъта.Бу девир бойле
милий чизгилернен,догъру тарихинен толу эсерлерини яратмагъа гъает агъыр эди
,чюнки совет девиринде бойле фикирде юрген ,иджад эткен адамлар къатты
джезалана эдилер.бойле агъырлыкъларгъа бакъмадан Шамиль агъа озь эсерини ярата
.Озь шедевиринде о усталыкънен Муалиммизнинъ Исмаил Гъаспроала образыны,Усеин
Шамиль Тохтаргъазынынъ симасыны ача.Бунынънен берабер эсеринде кучлю миллий
адетлер, эски шеэрлер,койлерниъ сималарыны ача.Менимдже бу эсер онынъ
къалеминден энъ кучлю, салмакълы ифадели чыкъкъан
