Шоқан Уалиханов қазақ тілінде

• 1 слайд

  Шоқан Уәлихановтың
  қоғамдық әдеби қызметі.
  

• 2 слайд

  Қазақтың
  ұлы
  ғалымы
  

• 3 слайд

• 4 слайд

• 5 слайд

• 6 слайд

  Шоқан Уәлиханов 1853 жылы кадет корпу-сын бітіріп, Омбыда әскери қызметке қалады. Ол Сібір қазақ-орыс әскерінің 6-атты әскер полкына офицер болып тағайындалады, іс жүзінде Батыс Сібір мен Қазақстан-ның Солтүстік-Батыс аймағының генерал-губернаторы Г.X.Гасфорт-тың адъютанты қызметіне белгіле-неді. Сондай-ақ, Батыс Сібір өлкесінің Бас басқармасы оған айырық-ша тапсырмаларды орындайтын офицер ретінде қарады.
  Қызметі барысында Шоқан Уәлиханов патша өкіметінің отаршылдық саясаты туғызған әділетсіздіктерді жете танып, қарсы батыл пікірлер білдіруге тырысты.
  

• 7 слайд

• 8 слайд

• 9 слайд

  Сонымен бірге өзі болған аймақтар-дың тарихы, ескі қалалардың орны, шың-тастарағы жазу, белгілерін, көне ескерткіштер, аңыз-әңгімелер, ертегілер мен өлеңдерді жазып алады. Осы материалдардың негізінде "Тәңірі", "Қазақтардағы шамандықтың қалдығы" сияқты еңбектер жазады.
  1856 жылы Шоқан полков-ник М.М.Хоментовский басқарған әскери-ғылыми экспедицияға қатысады. Қырғыз елін жете зерт-теуге, Ыстықкөл аймағының карта-сын түсіруге тиіс болған бұл экспе-дияцияға қатысу Шоқанның зерттеу жұмысын ойдағыдай жүргізуіне мүмкіндіктер туғызады.
  

• 10 слайд

  Қазақ өлеңдерінің халықтығы жайлы құнды пікірлер білдіруде, Шоқан халық әдебиетінің бағалы нұсқаларын жасаған және ауыз әдебиетінің таңдаулы үлгілерін жырлаған. Орынбай, Шөже, Жанақ, Арыстанбай, Құрымбай сияқты ақындардың еңбектеріне жүгінеді, мысалдар келтіреді.
  Сонымен бірге қазақ поэзиясының жанр, түр, өлең құрылысын зерттей келе, мұны орыс ғалымдарына таныстыруды мақсат тұтқан. Ол қазақ, өлеңдерін: жыр, жоқтау, қара өлең, қайым өлең, өлең деп беске бөледі.
  Өлең құрылысын жыршылардың қобыз не домбыраға қосып айтуына қарап жүйелеген.
  

• 11 слайд

  Өлең құрылысын жыршылардың қобыз не домбыраға қосып айтуына қарап жүйелеген. Өлеңге, әсіресе, суырып салма өлеңге бейімділік барлық көшпелі елдердің өзіне тән ерекшелігі екенін анықтаған. Қазақ халқының ауыз әдебиеті мұраларын жинап, зерттей келе Шоқан олардың славян халықтарының, әсіресе, орыс-тардың ауыз әдебиетімен байланысын ашып дәлелді мысалдар келтіреді. "Жоңғария очерктерінде" "Көп уа-қыттан бері қазақтың ертегілерін, мифтерін, этникалық жырлары мен аңыздарын жинаумен шұғылдана жү-ріп, мен олардың Еуропа халықтары-ның, әсіресе, славяндардың осы тектес шығармаларымен бір сарындас-тығына қайран қалдым", – деп көр-сетеді.
  

• 12 слайд

  фольклорист
  Тарихшы
  географ
  этнограф
  

• 13 слайд

  
  Орыс-қазақ ертегілерін, мақал-мәтелдерін салыстыра отырып нақты дәлелдейді. Мысалы: өмір шындығының сәйкестігі әдебиетте де тақырып, сюжет ұқсастығын туғызатынын Шоқан қазақ пен араб поэзиясын салыстыра отырып, дала өмірін жырлаған екі елдің поэзиясының бір-біріне ұқсас-тығын, көшпелі ел тұрмысы сұлу табиғат, рулық тартыс, қайшылық-тарды суреттеуінен анық көрі-нетінін айтады. Әсіресе, бұл халықтарда өлеңді суырып салып айту өнерінің ерекше-лігіне назар аударған.
  Қазақтың шешен билері жайында құнды пікір білдіреді. Ш.Уәлихановтың тарих, география, әдебиет саласындағы зерттеу еңбектері Петербург ғалымдарының назарына ілігіп, құнды ықылас-ілтипаттарына ие болады.
  

• 14 слайд

  1858-1859 жылдары Шоқанның "Жарық жұлдыз", "Қашқария сапары" оны ғылыми-зерттеушілік, ағартушылық саласында жаңа биікке көтерді. Ол кезде Қашқария Ресей тарапынан зерттелмеген өлке болатын. Еуропа ғылымы үшін белгісіз, құпиясы мол ел болатын.
  Себебі, XII ғасырдың соңғы ширегінде Марко Поло, 1603 жылы саяхатшы Голе Қашқария жерінде болғаннан кейін, бұл өлкеге ешкім аяқ баспаған Шоқаннан бір жыл бұрын Қашқарияға Үндістан арқылы барған немістің белгілі географы Адольф Шлагинвейтті жергілікті билеушілер басын кестіріп өлтірткен.
  Адольфтің бұл қайғылы тағдыры жөнінде алғаш мәліметті жеткізген Шоқан болды.
  

• 15 слайд

  
  Шоқан
  Уәлиханов
  ескерткіші
  

• 16 слайд

  1870 жылдары Петербургте Шоқанның "Жонғария очерктері". "Алты шаһардың немесе Қытайдың Хан-Лу провинциясының шығыстағы алты қаласынын жағдайы туралы", "Адольф Шлагинтвейттің өлімін әкелген жағдайлар туралы мәліметтер" туралы еңбектері жарияланды.
  Қашқарда болған кезінде Шоқан ұйғыр тілін жақсы меңгереді. Оның архивінде Қашқардағы ұйғыр тілінде жазған жазбалары да сақталған. Кіші Бұқарада жаңа ұйғыр тіліндегі әдебиеттің едәуір бай аударма әдебиеті бар.
  Кіші Бұқараның әдебиеті аудармаға неғұрлым бай болғанымен, өзіндік қолтума шығармаларға соғұрлым кедей.
  Олардың өз іштерінен шыққан бір де бір ақыны және белгілі бір жазушысы болған емес деп көрсетеді.
  

• 17 слайд

  
  Шоқан Уәлиқановтың орыстың көрнекті жазушыларымен, ғалымдарымен т.б. жазысқан хаттары қазақ әдебиетінің тарихы үшін ерекше маңызды.
  Оның хаттары мен күнделіктерінен публицистикалық дарыны айқын аңғарылады.
  
  
  

• 18 слайд

  
  
  Шоқанның
  мемориалды
  музейі
  
  

• 19 слайд

  Назарларыңызға рахмет.