5-11 сыныптарға арналады

Жаңақала  жалпы орта білім беретін мектебі

 «Салауатты өмір -  салтын ұстана отырып балалар

денсаулығын нығайту жолдары»

         Дене шынықтыру пәнініңмұғаламі пәнінің мұғалімі А.А Губайдуллин

Жаңақала-2014

Жаңақала аудандық әдәстеме кабинетінің сараптама кеңесінің шешімімен аудан көлеміне таратуға ұсынылды. Хаттама №3 11.09.2014ж

Құрастырушы: Губайдуллин А.А Жаңақала ЖОББМ

дене шынықтыру пәні мұғалімі

                                                                                 Жаңақала ЖОББМ жоғары

                                                                                санатты дене шынықтыру

                                                                                пәнінің мұғалімі: Е.А Бисекешовтің

                                                                                 дене шынықтыру пәні мұғалімі 

                                                                             А.Губайдуллиннің әдістеме жұмысына 

Пікір

Жаңақала  жалпы орта білім беретін мектебінің дене шынықтыру пәнінің мұғалімі А.А Губайдуллиннің  «Салауатты өмір салтын ұстана отырып балалар денсаулығын нығайту жолдары » атты еңбегі бүгінгі таңда бастауыш және орта жалпы білім беретін мектеп мұғалімдеріне сабақ беруде және жасөспірімдерге гигиеналық, күн режимінің дұрыс жасалуында мән берулеріне, сыныптан тыс уақыттарын тиімді пайдалануға арнап жазылған. Дене шынықтыру пәні мұғалімі ретінде ол осы еңбегінде күн режимін қалай тиімді жасау қажеттілігі жөнінде өз тәжірибесінен іскерлік кеңестер ұсынады. Сондай-ақ салауатты өмір салтын ұстануда, тазалық сақтауда,дұрыс демалуда, шынығуда т.б.сс  пайдалы кеңестері бар деп есептеймін. Бұл еңбек әсіресе дене шынықтыру пәнінің жас мамандарына жақсы көмекші құрал болатыны анық.

Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев <Қазақстан 2030>> стратегиялық даму бағдарламасында  Салауатты өмір салтын қалыптастыру әрқайсымыздын дене тәрбиесімен айналысымуызға,дұрыс тамақтануымызға,есірткілер мен алкогольді тұтынуды қойып ,тазалық пен санитария шараларын сақтаумызға бағытталған делінген. <<Денсаулық –зор байлық,адам бақытының бастауы>> –дейді халқымыз.Ата бабаларымыздың бұл дана ой –пікірі талай ғасырлар белесінен өтіп бізге жетіп отырған шындық .Ұлттың денсаулығы ұлан асыр байлық екені рас, тек оған ие болу үшін көп күштер жұмсаумыз қажет.Денсаулық адамға бірақ рет берілетін табиғи тартуы.Ол тұрақты,мәнгілікке берілмейді,үзбей өзгерісте  болады.Оны сақтау үшін еңбек сіңіру,ауырмай тұрып іс-әрекет жасау керек.Оған нақты білім,ынта-ықылас,ерік –жігер,онсыз баянды,әрі ұзақ денсаулықты сақтау қиын.

Әлеуметтік- статистикалық мәліметтерге сүйенсек қазіргі кезде Қазақстан халқының,оның ішінде жастардың денсаулығы төмен деңгейде.Тек,бір көрсеткіш –әсер қатарына шақырылған 50 % дене дайындықтарын нашар дамуына және денсаулықтарына байланысты қорғаныс күштерінің қатарына қызмет атқаруға жарамсыз.Бұл қауыпты жағдай Қазақстан үкіметін, әскери ұжымдарды, педагогтар,дәрігерлерді,ғылымдарды шындап толғандыруда.

Қазіргі кезде бұл проблеманы шешудың негізгі жолы салауатты өмір салтын қалыптастыру , кеңінен насихаттау болып отыр.Бұл тұрғыда  Елбасымыз   <<Қазақстан -2030>> cтартегиялық бағдарламасында <<Жеткіліті құралдар болмай тұрған жағдайда,ауруларға қарсы күрес,денсаулықты нығайту  жөніндегі біздің стратегиямыз-азаматтарымызды салауатты өмір салтын әзірлеуден басталады>> -деп атап көрсетті.Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұжымының деректері бойынша, денсаулыққа әсет ететін факторлардын 50-60 % өмір тіршілігіне , 20 %-тұқым қуалауышққа,20 % -сыртқы ортаның жағдайына,8-10% -дәрілік көмектін деңгейіне  байланысты.Бұл деректер денсаулық үшін күрестің негізгі бағыты- салауатты өмір салтын қалыптастыруға,оны насихаттауға бағытталған шаралар екенін дәлелдейді.Салауатты өмір салтынының жастар арасында қалыптасуының маңызы өте зор.Салауатты өмір тіршілігі-денсаулықты сақтаудың және нығайтудың негізгі,ол жан-жақты дамыгын азаматтық қалыптасуына оның рухани,дене дамуына әсер етеді.

Салауатты өмір тіршілігінің негізгі бағыттарының бірі қимыл-қозғалыс деңгейі.Адам тіршілігіне  ауа,су,тамақ қандай керек болса, белгілі деңгейдегі қозғалыстын да маңызы сонша,оны өмір сүрудің ең басты шартының бірі ретінде есептейді.Табиғаттын өзі адамның қолында физиологиялық теңдесі жоқ , денсаулық тәсілін беріп отыр,ол қимыл-қозғалыс , дене жаттығулары.Бәрі де адамның ынтасына, ықыласына,жігеріне,әркімнің өз басына,жауапкершілігіне   тікелей байланысты.Адам ағзасы атадан атаға ,бір адамның даму кезеңдеріне қимыл- қозғалыстың әсерінен қалыптасады.Қимыл- қозғалыстың аздығы (гипокенезия).

Адамдар жұмыс істеуіне,оқуына,кімдермен қарым-қатынас жасауына,бос уақытын қалай өткізетініне,қалай киінетініне,немен тамақтанатына және т.б.сондай себептерге байланысты бір-бірінен ерекшеленеді.Адамдардың жеке ерекшеліктеріне тәуелді осы себептердің барлық жиынтығы «өмір салты» деген жалпылама ұғымға ие болады.Өмір салты адамның мінез-құлқы,ерік-жігері,күші арқылы тұрмыс-тіршіліктегі негізгі мәселелерді өзі үшін анықтауын көрсетеді.

Егер өмір салты адамның денсаулығын сақтауға және оны нығайтуға көмектесетін болса,ондай өмір салтын «салауатты өмір салты» деп атайды.

Қазіргі уақытта денсаулық туралы түсінік ағзада қандай да бір аурудың,зақымданудың болмағанын ғана білдіріп қоймайды,сонымен бірге барлық ағзаның дамуының жақсы деңгейін,дене дамуының үйлесімділігін де білдіреді.

Шындығында,ешбір жері ауырмайтын,бірақ бір қабаттан екінші қабатқа көтерілуі қиын,өте толық адамдарды да дені сау деп айта алмаймыз.

Таңертеңгілік гимнастикаға,көп жағдайда дене шынықтыру сабақтарына немқұрайлы қарап,таңертеңнен бастап иіліп-бүгіліп,селқос боп жүретін,серуеннің орнына бірнеше сағат бойына теледидар мен компьютердің алдында отыратын немесе кітаптан бас алмай,кеиін бас ауруына, көзінің нашар көруіне,үнемі шаршауына өкініш білдіретіндердің дені сау ма?Өз ден саулығы және өзінің қауіпсіздігі туралы жасы мен кәсібіне қарамастан,әркім өзі әрекет жасап,қам жеу керек.

Адамға қажетті ең басты байлық-денсаулық пен өмір.Міне сондықтан да барлық елдерде темекі тартуға,маскүнемдікке,есірткіге қарсы күрес етек алуда.Қоршаған ортаның қандай факторлары,сонымен бірге адамның мінез-құлқының қандай ерекшеліктері оның денсаулығын сақтап,нығайтуға көмектеседі?Бұған жататындар:дәл және дұрыс ұйымдастырылған күн режимі.

Күн режимі адамды табиғи қажеттілікті орындауға ғана (тамақ ішу,ұйықтау,оқу) емес денсаулықты сақтау мен оны нығайтуға пайдалы және қажет (қажетті гигиеналық іс-әрекеттерді,спортпен айналысуды) дене еңбегінде орындап отыруға міндеттейді;жоғары қозғалыс белсенділігі;қалыпты дене жүктемесі.Қозғалыссыз тіршілік жоқ.

Қозғалыстың күрделі деңгейіне қарамастан,ол бір не өзге түрде кез келген тіршілік иесіне қатысты;табиғатта үнемі болу,оның пайдалы факторлары-таза ауаны,суды және күнді пайдалану.Күн режимі қалай болса солай жасалынбайды,не біреудің белгілеуімен жүзеге асырылмайды.Ол адам ағзасында жүріп жатқан белгілі бір физиологиялық процестерді реттеп отыру үшін қажет.Бұл процестер (тыныс алу,жүрек қызметі,ұйқы,тамақты қорыту және басқалар) ырғақты түрде жүріп жатады.Ең белгілі ырғақ-ұйқы мен сергектіктің алмасып отыруы.

Ағзаның белсенді қызметі бірдей төмендейді де,кейін қайта көтеріледі.Бұл тұрақсыздық тәулік бойы жүріп жатады.Адам ағзасы миллиондаған жылдар бойы жердегі 24 сағаттық ырғақпен байланысқан осы тұрақсыздыққа қалыптасқан.

Бұл қалыптасулар дене температурасының,жүрек соғысы жиілігінің,қан қысымы деңгейінің және ағза жағдайының басқа да көрсеткіштерінің өзгеруінде көрініс береді.Барлық ағза мүшелері түнде демалады,ал күндіз олардың жұмыс қабілеті күшейеді.Адамның ақыл-ой қызметінің жұмыс қаблеттілігі де күні бойы өзгеріп отырады.

Оның ең тәуір кезеңі таңертеңгі уақыт (9-11 сағатт) сосын жұмыс қаблеттілік  деңгейі біршама төмендейді де,түскі ас пен демалыстан кейін 16-17 сағат шамасында екінші рет көтерілу байқалады.Міне,сондықтан  да кешкілікте сабақты оқу қиын,зейін шаршаңқы болады,еске ұстап қалу көп күшке түседі.Мұндай төмендеген ақыл-ой жұмыс қаблеттілігіне шаршау себепкер болады.

Дәрігерлердің,социологтардың,өндірістік ұйымдастырушылардың және өзге де мамандардың көптеген зерттеулерінің негізінде ересектер үшін де,балалар үшінде күн режимінің үлгісі жасалынған.Оқушылар үшін төмендегідей күн режимінің үлгісі ұсынылады.

Бірінші ауысымда оқитын оқушылар үшін:

Күн тәртібі	Уақыты
Ұйқыдан ояну Таңертеңгі жаттығу,жуыну Таңертеңгілік ас Мектепке бару Мектептегі сабақ Мектептен үйге қайту Түскі ас Серуен Сабақ даярлау Кешкі ас,серуен,бос уақыт Ұйқыға дайындалу Ұйқы	7.00 7.00-7.30 7.30-7.50 7.50-8.20 8.30-13.45 13.45-14.00 14.00-14.20 14.45-15.30 15.30-17.30 17.30-21.00 21.00-21.30 21.30-7.00

 Екінші ауысымда оқитын оқушылар үшін:

Күн тәртібі	Уақыты
Ұйқыдан ояну Таңертеңгі жаттығу,жуыну Таңертеңгілік ас  Сабақ даярлау Серуен Түскі ас Мектепке бару Мектептегі сабақ Мектептен үйге қайту Кешкі ас Ұйқыға дайындалу Ұйқы	7.30 7.30-8.00 8.00-8.30 9.30-11.00 11.00-12.30 13.00-13.20 13.20-13.50 14.10-19.30 19.30-19.50 20.00-20.15 21.45-21.50 22.00-7.30

Ескерту: күн режимін  мұғалім өз қалауы бойынша өзгерте алады.

Әркім де бұл күн режиміне өзгерістер мен толықтырулар енгізетіндігі сөзсіз,алайда ол берілген ұсыныстарға сәйкес келу керек және ең бастысы –оны орындау.Дұрыс құрастырылған күн режимі және оны орындау-денсаулықты сақтаудың бірден –бір шарты.Салқыннан болатын ауыруларға ағзаның қарсы тұрушылығының артуын «шынығу» деп атайды.

Шынығу ағзаның табиғи қаблеттілігін қоршаған ортаға қалыптасуын арттырады және күн режимінің бөлінбес бір бөлігі болу керек.Шыныққан балалар бронхит,ангина,тұмау және басқа да көптеген ауруларға аз шалдығады.Олар ауыра қалса да,жеңіл көтереді.

Шынығуды жылдың кез келген мезгілінде бастауға болады,дегенмен де бұл үшін ең қолайлы мезгіл-көктем мен жаз.Шынығудың негізгі ережелері:жүйелілікті сақтау,ағзаның жеке ерекшеліктерін есепке алу.Таза ауада шынығу-ұйықтайтын және өзге де бөлмелерді желдетуден бастау керек.

Таза ауамен шынығуды таңертеңгілік жаттығумен байланыстырған жақсы.Таза ауамен шынығуға ойындар,серуендер,алаңдармен аулаларда өткізілетін сабақтар көмектеседі.Қыста,күзде,көктемде және жазда киетін киімдер маусымға сай әрі қимылды тежемейтіндей,жеңіл болуы қажет.

Сумен шынығу-тазалық процедурасының ең тиімділерінің бірі.Су дененің тері қабатын тазартып,сауықтырады.Су процедуралары терідегі қан тамырларының өзіндік бір гигиенасы іспеттес.Олар жүйке жүйесін нығайтқандықттан,барлық жастағылардың су процедурасымен айналысқандары жөн.Сумен шынығуды жыл бой жүргізген жөн.

Сумен сүртіну ең қарапайым процедура болып табылады,әдетте,бұл көп жағдайда,таңертеңгілік жаттығудан кейін болады.Табиғи су көздері:өзен,көлдер суға шомылу жаз мезгілінде шынығудың ең тиімді тәсілі.Судың,ауаның,күннің және қимылдың әсеріне байланыстыру ағзаға жағымды әсер етеді.

Адам өзін сергек сезінгенде ғана суға түсуге болады.Суға бірден түсу керек.Дене мен салқын су температурасы теріде жақсы реакция тудырады.Сонымен бірге дене өте қызып  тұрғанда,әсіресе терлегенде (жүгіру,секіру,ойындардан кейін) суға түсуге болмайды.Шынығу –денсаулықты сақтау және нығайту ісіндегі ең қолайлы және ештеңені қажет етпейтін нәрсе.Белсенді қозғалыс ағзаның барлық жүйесінің жұмысына жағымды әсер етеді;ақыл-ой және дене жұмысын арттырады,денсаулықты нығайтуға жәрдемдеседі.

Пайдаланылған оқулықтар:

1.     Дене тәрбиесі,Спорт журналы

2.     Мектептегі дене шынықтыру

3.     Дене тәрбиесі оқулығы

Краткое описание документа:

Дене шынықтыру пәні оқытушыларына арналған оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастыруда шағын әдістемелік көмек құралы,пікір бөлісулеріңізге болады,қателіктері болса кешірім өтінемін. Дене шынықтыру пәні оқытушыларына арналған оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастыруда шағын әдістемелік көмек құралы,пікір бөлісулеріңізге болады,қателіктері болса кешірім өтінемін.Дене шынықтыру пәні оқытушыларына арналған оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастыруда шағын әдістемелік көмек құралы,пікір бөлісулеріңізге болады,қателіктері болса кешірім өтінемін.