"Өсүмлүкләрни пәрвиш қилиш" мавзусида тәбиәтшунаслиқ пәнидин очуқ дәрис

  «Табиғатты қалай қорғау керек?

5 «а» сынып

Өткізген: Ж.Е.Есенгельдина

Ұзынкөл орта мектебі

2013 жыл

Сабақтың тақырыбы: Табиғатты қалай қорғау керек?

Сабақтың мақсаты: Жаңа сабақты меңгерту, дұрыс мазмұнын білу. Туған өлкенің табиғаты мен қыр-сырына жан-жақты мән бергізе отырып, зерттеуге, көрген-түйгенін білу.

Дамытушылық: өлке табиғатына деген ерекше ықыласын ояту, қызықтыру.

Тәрбиелік: Табиғатқадеген сүйіспеншілігін арттыру, қоршаған ортаның тазалығын сақтау, ластанудан қорғау, аялау, экологиялық тәрбие беру.

Көрнекіліктері: суреттер, тест, қанатты сөздер.

Сабақтың барысы:

І. Үйымдастыру.

Сабағымды Жамбыл атамыздың өлең жолдарымен бастадым.

Табиғат әсемдіктің төркінісің

Ән саламын бір сенің көркің үшін.

Жан-жануар табынып бір өзіңе

Сенен алып тұрғандай бар тынысын, - деп.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

   Адамзат баласы, табиғат-ана, сусыз өмір сұ\үре алмайтыны анық. Толқынменбірге құстарымыз тербеледі, қазымыз қаңқылдайды, аққуымыз көл бетінде сыланады.

   Мұқағали ағамыздың «Аққулар ұйықтағанда» өлеңінен кішкене шумағын оқып берейін.

Аққулар...

Аққу мойын сүмбе қанат,

Алаңсыз тарануда күнге қарап,

Айдынның еркелері білмей тұрмын,

Етермін, тағдырымды кімге аманат?!

Жаны сүлу ақ еркем ары сұлу!

   Жасыл желегіміз, жәндігімізбен бірге көл, теңіз, мұхитымызды қалай жырлаған.

   Қарап отырсақ, табиғатымызды аялап, қастерлеп, сол табиғаттың тілін білу бәріміздің парызымыз!

   Табиғатты қорғау үшін не істеуіміз керек? Толық қорғай аламыз ба? Я болмаса оған әсер етуші күштердің ықпалын азайтамыз ба? О замандардың өзінде алғашқы қауымдық құрылыстағы адамдар аншылықпен айналысып, жануарлардың талай түрін жойып жіберді. Мамонттардың жойылуының басты себебі осы адамдардың іс-әрекетінен. Бірақ ол адамдар табиғатқа зиян алып келетіндігін, жануарлардың жойылып кететіндігін ойлаған да жоқ.

   Осындай ой әлі күнге дейін жалғасып келе жатқан сияқты. Адамзат неше мыңдаған жылдардан бері бір-біріне соғыс өртін жариялап, қоршаған ортаның ластануына, жануарлар мен өсімдік жамылғысының азаюына және адамдардың өліміне әсер етуде. Табиғатты қорғау мемлекетаралық, мемлекеттік, аймақтың заңдармен – іс-шаралардың табиғатты қорғауға, сақтауға және тиімді пайдалану мен қалпына келтіруге арналған кешенді жұмыс.

   Табиғатты қорғау дегеніміз – тек қана өсімдік пен жануарларды ғана емес, топырақты, суды, атмосфераны, жылпы табиғи кешенді сақтап қорғап қалу. Оны тиімді жүргізу үшін ғаламшарымыздағы барлық елдер біріге отырып жұмыс жасауы қажет. Қазіргі кезде көптеген өнеркәсіп орындары пайдаланған суды арнайы сүзгіден өткізіп, тазалап қайтадан іске қосуда. Осындай жолмен ресурс қорын сақтап қалуға болады.

   Ұлттық тұрғыда қорғау дегеніміз – сол елдің заңдарына сәйкес іс-шаралар жүргізіледі. Халықаралық тұрғыдан қорғауға алынған объектілер – барлық елдерге тән. Мысалға Дунай өзені 9 мемлекетті кесіп өтеді, Балтық пен Каспий теңіздерінің жағалауы бірнеше мемлекетке тиесілі. Бұндай объектілер Халықаралық келісімшарттар (Конвенция және т.б.) арқылы қорғалады.

   Атмостфера да ғаламшарымызға ортақ объект. Оены қорғау барлық мемлекеттердің және адамдардың ортақ міндеті. Халықаралық бірлестіктің негізгі жұмыстарының бірі – озон қабатын қорғау. Үлкен жетістіктеріміздің бірі – ядролық қару-жарақты сынауға тыйым салынды. Жалпы адамзат жыл өткен сайын атмосфераны қорғауға көп көңіл бөлуде. Болашақта таза ауаны, суды, құнарлы топырақты қалпына келтіруге болады, егер зауыттар мен фабрикаларда түтінді ұстап қалатын сүзгі, тазалағыш қондырғылар орнатып экологиялық таза отын түрлерін пайдалансақ. Алдағы күндері дәстүрлі пайдаланып жүрген отын түрлерінің орнына экологиялық таза сарқылмайтын отын – сутегін пайдаланатын боламыз. Топырақтың құнарлылыған көтеру және оны қалпына келтіру үшін: органикалық және тиісті мөлшерде минералды тыңайтқыштар беру керек.

   Жылу электр станцияларындағы, зауыттағы және фабрикадағы түтін шығатын мұржаларға арнайы сүзгі қондырғылар орнатсақ, күл-қоқыстарды өңдейтін зауыттар салып, ормен өрттерін болдырмайтын болсақ – қышқыл жаңбырлардан құтылуға әбден болар еді.

   Адам өзен суларын, ауаны әр түрлі қоспалардан сақтаудың көптеген жолдарын ойлап тапты. Солардың бірі – тірі организмдерді пайдалану. Лас суларды ағызатын арнайы арықтарда микроорганизмді өсіруге болады. Микроорганизмдер судың құрамындағы көптеген зиянды заттарды тұтып қалады, оларды ерімейтін минералдарға айналдырады.

   Өсімдіктерді және жануарларды қорғау және тиімді пайладану керек. Әсіресе олардың өніп-өсетін аудандарын қорғау мақсатында қорықтар, Ұлтттық парктер, қорықшалар санын молайту. Сонымен бірге табиғаттың ерекше объектілері де мемлекеттік қорғауға алынған. Табиғатты  тиімді және ұқыпты пайдалану адамзаттың болашағы. Табиғатты қорғау заңдары Дүние жүзінің барлық елдерінде бар. Бірақ табиғатта мемлекеттік шекара жоқ, сондықтан да Дүниежүзінің экологиялық заңға барлық елдер бірауыздан бағынады.

   Қоршаған ортаны қорғау үшін дүние жүзінде көптеген табиғатты қорғау ұйымдары бар. Олардың жалпы атауы «ГРИНПИС» (GREEN PEACE) – жасылдар әлемі немесе жасылдар қозғалысы. Дүние жүзінің барлық елдерінде жұмыс істейді. Олардың арасында мықты саяси партиялар да бар (мысалға Германияға) және кішігірім тышқандар мен тарақандарды қорғау, секвойя ормандарын қорғау, құрбақа мен көлбақаны қорғау сияқты әр түрлі деңгейдегі қоғамдық ұйымдар бар.

Қорытынды.

1.     Табиғатты қорғау дегеніміз не?

2.     Табиғатты қорғау не үшін қажет?

3.     Өздерің тұратын жерлеріңде табиғатты қорғауға арналған қандай іс-шаралар жүргізілуде?

Үйге тапсырма.

§58. Табиғатты қалай қорғау керек? Эссе жазу.

Бағалау.